* Οι αναλυτικοί πίνακες με τα αποτελέσματα εταιριών- δεικτών για Q4 2008, δημοσιεύονται στη δεξιά στήλη: "Συνοδευτικό Υλικό".

Πτωτική ζήτηση, δυσκολότερη πρόσβαση στις τράπεζες, ζημίες από αποθέματα και απομειώσεις... Τα μέχρι τώρα αποτελέσματα του 2008 αποτελούν ένα ηχηρό «καμπανάκι» που έχει χτυπήσει για τις επιδόσεις του τελευταίου τριμήνου του περασμένου έτους αλλά και για τις προοπτικές που διαγράφονται για τη φετινή χρονιά.

Έως την 31η Μαρτίου, ημερομηνία όπου θα δημοσιευτεί το σύνολο των αποτελεσμάτων, η τελική εικόνα εκτιμάται ότι θα είναι χειρότερη από την τρέχουσα.

Η αγορά επίσης θα διαπιστώσει και νέους πιθανούς «αδύναμους κρίκους» μεταξύ των εισηγμένων και κυρίως ανάμεσα σε εκείνες τις εταιρείες που αντιμετώπιζαν σοβαρά προβλήματα και πριν ξεσπάσει η κρίση.

Σε κάθε περίπτωση, όμως, σε βάθος χρόνου, θα υπάρξουν και κάποιες ευκαιρίες: για όσες επιχειρήσεις αποδειχτεί τελικά ότι οι φόβοι ήταν υπερβολικοί αλλά και για αυτές που θα κερδίσουν μερίδια αγοράς επειδή θα αποσυντονιστούν οι ανταγωνίστριές τους.

Με έντονο ενδιαφέρον αναμένεται η δημοσίευση των ετήσιων λογιστικών καταστάσεων των εισηγμένων εταιρειών της Σοφοκλέους, προκειμένου να αποκτήσει η αγορά μια πρώτη ενδεικτική εικόνα:

* Πρώτον, για το πώς επηρεάστηκαν οι επιχειρήσεις κατά το τέταρτο τρίμηνο του έτους, που ήταν και το πρώτο ουσιαστικά τρίμηνο όπου η διεθνής κρίση έκανε αισθητή την παρουσία της στην πραγματική ελληνική οικονομία.

* Και δεύτερον, σχετικά με το προς ποια κατεύθυνση θα μπορούσαν να οδηγηθούν τα πράγματα μέσα στο 2009, καθώς -σύμφωνα με όλες τις πληροφορίες και με όλες τις ενδείξεις- το πρώτο δίμηνο της νέας χρονιάς ξεκίνησε με το ίδιο άσχημο τέμπο με το οποίο έκλεισε το προηγούμενο έτος.

Και βέβαια, μπορεί μέχρι τώρα μόλις 15 περίπου εταιρείες να έχουν δημοσιεύσει τα αποτελέσματά τους, πλην όμως από την αναλυτική τους εξέταση θα μπορούσαν να προκύψουν πολύ ισχυρές ενδείξεις για την πορεία του συνόλου, αφού δραστηριοποιούνται σε ιδιαίτερα σημαντικούς κλάδους της οικονομίας, κατέχοντας μάλιστα εξέχουσα θέση σε αυτούς.

Τράπεζες όπως η Εμπορική, Κύπρου, η Alpha, η MPB και η Πειραιώς, επιχειρήσεις από το χώρο του εμπορίου όπως η Fourlis Συμμετοχών, η Πλαίσιο και η Ηλεκτρονική, εταιρείες ακινήτων όπως η Eurobank Properties και η Trastor (πρώην Πειραιώς Ακινήτων), ο πολυεθνικός όμιλος της Coca Cola 3Ε στον κλάδο των τροφίμων, η τσιμεντοβιομηχανία Τιτάν, τα διυλιστήρια των Ελληνικών Πετρελαίων και της Motor Oil και η ΕΧΑΕ μπορούμε να πούμε ότι αποτελούν ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα για να βγάλουμε τα σωστά συμπεράσματα.

--- Κάμψη της ζήτησης

Η οικονομική κρίση φαίνεται ότι μόλις από τον Οκτώβριο άρχισε να κάνει ιδιαίτερα αισθητή την παρουσία της στην πραγματική ελληνική οικονομία, με αποτέλεσμα να επηρεαστούν σημαντικά ακόμη και πολύ ισχυρές εταιρείες, και μάλιστα σε προϊόντα που θεωρητικά τουλάχιστον δεν θα έπρεπε να πλήττονται σε μεγάλο βαθμό.

Ενδεικτικά αναφέρουμε την πτώση των πωλήσεων της Πλαίσιο (δεν θυμόμαστε να έχουμε συναντήσει ξανά στο παρελθόν το φαινόμενο αυτό) κατά το τέταρτο τρίμηνο, η οποία μάλιστα προήλθε κυρίως από τις μειωμένες παραγγελίες των επιχειρήσεων (B2B sales) ως αποτέλεσμα μιας προσπάθειας περιορισμού των αποθεμάτων τους και περιστολής των δαπανών τους.

Στο συγκεκριμένο χρονικό διάστημα οι πωλήσεις μειώθηκαν κατά 4% και το EBITDA σε ποσοστό 81% (επηρέασαν και οι έκτακτες δαπάνες μετάβασης στο νέο κέντρο αποθήκευσης). Για την Πλαίσιο το πρώτο δίμηνο ξεκίνησε με μειωμένο κύκλο εργασιών και όλα δείχνουν ότι η φετινή κερδοφορία θα σημειώσει κάμψη.

Τα έπιπλα ΙΚΕΑ του ομίλου Fourlis είναι προϊόντα που προσφέρονται σε χαμηλές τιμές σε σχέση με την ποιότητά τους και μάλλον θα μπορούσαν να θεωρηθούν «recession story» (ιστορία ύφεσης). Παρ’ όλα αυτά, το «μέσο καλάθι» των πελατών του ΙΚΕΑ μειώθηκε κατά το τελευταίο τέταρτο του έτους. Ο εισηγμένος όμιλος στο τελευταίο τρίμηνο της προηγούμενης χρονιάς κατέγραψε άνοδο πωλήσεων μόλις 1% και EBITDA +3%, παρά το γεγονός ότι λειτουργούσε με περισσότερα καταστήματα.

Πάντως, τα στελέχη του φέτος ποντάρουν σε άνοδο των like for like (επί ιδίων καταστημάτων) πωλήσεων των ΙΚΕΑ και των Intersport, πλην όμως προβλέπουν πτώση στη δραστηριότητα των ηλεκτρικών συσκευών.

H Ηλεκτρονική παρουσίασε τις εξαμηνιαίες λογιστικές της καταστάσεις, όπου η ελαφρά κάμψη των παλαιών καταστημάτων του πρώτου τριμήνου, έλαβε μεγαλύτερες διαστάσεις κατά την περίοδο Οκτωβρίου-Δεκεμβρίου 2008. Έτσι, ενώ οι πωλήσεις στο διάστημα Ιουλίου-Σεπτεμβρίου είχαν αυξηθεί κατά 11% με την προσθήκη της αλυσίδας Σαραφίδης,, στο εξάμηνο Ιουλίου-Δεκεμβρίου υποχώρησαν κατά 7,6%(!). Η υποχώρηση στην κερδοφορία ήταν μάλιστα ακόμη πιο έντονη, καθώς -και παρά το μηδενικό τραπεζικό δανεισμό της εταιρίας- τα κέρδη της ΗΛΕΑΘ στο τελευταίο τρίμηνο του 2008 περιορίστηκαν μόλις στις 62 χιλιάδες ευρώ, έναντι 2,7 εκατ. κατά το αντίστοιχο διάστημα του 2008…

Στην περίπτωση της τσιμεντοβιομηχανίας Τιτάν, η άνοδος του κύκλου εργασιών της μητρικής πέρυσι επηρεάστηκε από τις εξαγορές εταιρειών έτοιμου σκυροδέματος και αδρανούς μπετόν, καθώς η εγχώρια αγορά τσιμέντου παρουσίασε κάμψη της τάξεως του 7%. Κατά το τελευταίο μάλιστα τρίμηνο του 2008, οι πωλήσεις της εταιρείας στην Ελλάδα υποχώρησαν σε ποσοστό 11%.

Η εισηγμένη δεν είναι καθόλου αισιόδοξη για την πορεία του 2009: «Στην Ελλάδα προβλέπεται περαιτέρω σημαντική συρρίκνωση της ζήτησης για δομικά υλικά, λόγω της επιβράδυνσης στην αγορά κατοικίας. Η ενδεχόμενη αύξηση των δαπανών για υποδομές εν μέρει μόνο μπορεί να αντισταθμίσει την πτώση της κατά πολύ μεγαλύτερης στεγαστικής αγοράς».

--- Μείωση νέων δανείων και επισφάλειες

Ο πρόεδρος της Alpha Bank, κ. Γιάννης Κωστόπουλος, είχε προαναγγείλει την πολιτική εγγραφής αυξημένων προβλέψεων για επισφαλή δάνεια μέσα στο τελευταίο τρίμηνο (κίνηση που η τράπεζα είχε ξεκινήσει από πιο πριν) και όλα δείχνουν ότι θα πράξουν αναλόγως και άλλα πιστωτικά ιδρύματα. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι οι προβλέψεις στο τέταρτο τρίμηνο του 2008 για την Alpha Bank εκτινάχτηκαν από 124,1 εκατ. ευρώ στα 275,5, ενώ της Τράπεζας Κύπρου από τα 14 στα 51 εκατ. ευρώ. Η Τράπεζα Πειραιώς με τη σειρά της προχώρησε στην εγγραφή επιπρόσθετων προβλέψεων ύψους 215 εκατ. ευρώ, ενώ σε ανάλογη κίνηση προχώρησε και η Marfin Popular Bank.

Για το 2009 το πρόβλημα των επισφαλειών αναμένεται σαφώς εντονότερο τόσο στην Ελλάδα (πολύ μικρότερος ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ, προβλήματα ρευστότητας σε επιχειρήσεις κ.λπ.) όσο κυρίως και στις χώρες της νοτιοανατολικής Ευρώπης, όπου το ποσοστό πτώσης των τοπικών οικονομιών είναι ακόμη πιο έντονο από την Ελλάδα και τα νομίσματά τους πιέζονται πολύ σε σχέση με το ευρώ.

Τα προβλήματα βέβαια των τραπεζών δεν περιορίστηκαν μόνο στις επισφάλειες αλλά και στα υψηλά επιτόκια καταθέσεων, στα μειωμένα έσοδα από επενδύσεις κ.λπ. Έτσι η Alpha Bank και η Τράπεζα Πειραιώς υποχρεώθηκαν σε ζημιογόνο αποτέλεσμα, ενώ η Τράπεζα Κύπρου είχε καθαρά κέρδη μειωμένα κατά 3%. Η Εμπορική Τράπεζα με τη σειρά της, εμφάνισε ζημιές δωδεκαμήνου 491,8 εκατ., οι οποίες όμως σχεδόν αποκλειστικά προέρχονται από το μέτωπο των προβλέψεων (474 εκατ.). H MPB τέλος εμφάνισε κέρδη μειωμένα κατά 30% το 2008 (394,6 εκατ.), λόγω της ύπαρξης έκτακτων κερδών το 2007, αλλά επίσης λόγω αυξημένων επισφαλειών και σχετικά χαμηλών εσόδων κατά το δ’ τρίμηνο του έτους.

Αυτό επίσης που είδαμε στο τελευταίο τρίμηνο του έτους ήταν η στροφή των τραπεζών στο μέτωπο των χορηγήσεων, με τη σχετική υποχώρηση του retail banking (ακόμη μεγαλύτερη πτώση στα στεγαστικά) και κάποια συγκρατημένη στροφή προς τον δανεισμό μεγάλων και μικρομεσαίων επιχειρήσεων.

Η τάση αυτή αναμένεται να συνεχιστεί ακόμη πιο έντονη μέσα στο 2009, με αποτέλεσμα την πολύ χαμηλότερη πιστωτική επέκταση και την περίπου «ισοπέδωση» των στεγαστικών και κάποιων άλλων κατηγοριών δανείων.

Ένας κίνδυνος για το 2009 (αν φυσικά η κρίση συνεχιστεί μέχρι και το τέλος του έτους) είναι αυτός των απομειώσεων, ιδιαίτερα των τραπεζών που αγοράστηκαν στο εξωτερικό με αντίτιμο πολύ ανώτερο της λογιστικής τους αξίας.

--- Πλήγμα από συνάλλαγμα και απομειώσεις

H Coca Cola 3Ε κατάφερε στο τελευταίο τρίμηνο του 2008 να αυξήσει τον όγκο των πωλήσεών της κατά 6% και τις πωλήσεις της σε ποσοστό 9%, ωστόσο οι υποτιμήσεις νομισμάτων χωρών του εξωτερικού σε σχέση με το ευρώ οδήγησαν το EBIT σε πτώση της τάξεως του 30%. Επιπλέον, η εισηγμένη λογιστικοποίησε στο τέλος του έτους και έκτακτη αρνητική υπεραξία ύψους 189 εκατ. ευρώ, λόγω απομειώσεων στα άυλα περιουσιακά στοιχεία του ενεργητικού.

Το θέμα είναι ότι το πρόβλημα των συναλλαγματικών διαφορών και των απομειώσεων περιουσιακών στοιχείων (επιχειρήσεις που έχουν αγοραστεί και έχουν αποτιμηθεί στα βιβλία της εταιρείας περισσότερο από τη σημερινή τους εύλογη αξία) δεν περιορίζεται προφανώς μόνο στην Coca Cola 3Ε, αλλά αντίθετα επεκτείνεται και σε πολλές εισηγμένες που διαθέτουν έντονη δραστηριότητα στις χώρες της νοτιοανατολικής Ευρώπης ή/και που έχουν προχωρήσει σε εξαγορές επιχειρήσεων έναντι υψηλών τιμημάτων κυρίως κατά την περίοδο 2006 - 2007.

Αν η κρίση συνεχιστεί μέσα στο 2009 (ήδη έχουμε μεγαλύτερες υποχωρήσεις σε νομίσματα μερικών χωρών και αστάθεια σε αυτά άλλων), το πρόβλημα των συναλλαγματικών ισοτιμιών θα συνεχιστεί και ιδιαίτερα το θέμα των απομειώσεων μάλλον θα καταστεί εντονότερο, ιδίως για όσες επιχειρήσεις επιλέξουν να μη μειώσουν τις αξίες κάποιων θυγατρικών τους στις λογιστικές καταστάσεις της 31ης/12/2008.

Από την πλευρά της, η Coca Cola 3Ε δεν έχει προχωρήσει φέτος σε εκτιμήσεις για την κερδοφορία της, επικαλούμενη σειρά αστάθμητους παράγοντες οι οποίοι δημιουργούν περιβάλλον περιορισμένης ορατότητας.

--- Ζημίες αποθεμάτων

Δεν είναι καθόλου λίγες οι εισηγμένες εταιρείες που θα υποχρεωθούν στις λογιστικές καταστάσεις της 31ης/12/2008 να εγγράψουν και μεγάλες (λογιστικές μόνο) ζημίες από την αποτίμηση των αποθεμάτων τους, καθώς κατά το τελευταίο τετράμηνο του προηγούμενου έτους παρατηρήθηκαν πρωτόγνωρες καταβαραθρώσεις τιμών σε μια σειρά commodities (εμπορεύματα), όπως το πετρέλαιο (βλέπε διυλιστήρια), το αλουμίνιο και ο χάλυβας (βλέπε εταιρείες μεταλλουργικού κλάδου) κ.λπ.

Η Motor Oil, για παράδειγμα, στο τελευταίο τρίμηνο του 2008 εμφάνισε αρνητικό EBITDA (-53 εκατ., έναντι +67 εκατ. κατά το αντίστοιχο χρονικό διάστημα της προηγούμενης οικονομικής χρήσης) και ζημίες 55 εκατ. (έναντι κερδών 32 εκατ. ευρώ).

Έντονη επίδραση από ζημιές αποθεμάτων μέσα στο 2008 είχαν και τα Ελληνικά Πετρέλαια, που μπορεί μεν να βελτίωσαν τις λειτουργικές τους επιδόσεις, ωστόσο υποχρεώθηκαν σε ζημιές από αποτίμηση αποθεμάτων 482 εκατ. ευρώ, έναντι κερδών 159 εκατ. το 2007.

Το 2009, όμως, δεν θα έχει παρόμοια εξέλιξη για όλες τις εισηγμένες που θα καταγράψουν ζημίες αποθεμάτων το 2008, καθώς κάθε μία είναι ξεχωριστή. Στην περίπτωση, για παράδειγμα, των διυλιστηρίων (Motor Oil, Ελληνικά Πετρέλαια) μια πιθανή υποχώρηση της ζήτησης δεν αναμένεται να είναι μεγάλη, ενώ τα περιθώρια διύλισης -από τα οποία προέρχεται και η λειτουργική κερδοφορία- παραμένουν ισχυρά στην αρχή του νέου έτους, διαψεύδοντας μέχρι στιγμής τις «Κασσάνδρες»...

Σε ό,τι αφορά τις ζημίες αποθεμάτων, είναι πρόωρο να εκτιμηθεί αν θα υπάρξουν, καθώς η τιμή του πετρελαίου στις προθεσμιακές αγορές δείχνει ανοδική.

Αντίθετα, αναφορικά με τις εταιρείες αλουμινίου και χάλυβα, εκεί η πτώση της ζήτησης θα είναι ισχυρή και αυτό που ελπίζουν οι επιχειρήσεις είναι η διαμόρφωση μιας σταθεροποιημένης κατάστασης στις τιμές των μετάλλων μέσα στους επόμενους μήνες.

--- Τεστ αντοχής για τις εταιρείες ακινήτων

Μέχρι σήμερα έχουν δημοσιεύσει αποτελέσματα τρεις επιχειρήσεις από τον ευρύτερο κλάδο των ακινήτων: η Eurobank Properties, η Trastor (πρώην Πειραιώς ΑΕΕΑΠ) και η Alpha Αστικά Ακίνητα.

Τα μέχρι τώρα συμπεράσματα που έχουν προκύψει είναι ότι:

* Δεν παρατηρήθηκε μείωση στις εύλογες αξίες των ακινήτων σε σχέση με την 31η/12/2007, αλλά αντίθετα υπήρξαν κάποιες περιορισμένες αυξήσεις.

* Μόνο η Eurobank Properties ενέγραψε μειώσεις στις εύλογες αξίες κάποιων ακινήτων της κατά το τελευταίο τρίμηνο του 2008.

* Δεν παρατηρήθηκε μείωση ενοικίων ανά τ.μ. μέσα στο περασμένο έτος.

Οι δύο εισηγμένες ΑΕΕΑΠ προβλέπουν μεν για το 2009 πτωτική τάση στις τιμές των ακινήτων και υπάρχει σκεπτικισμός για το ύψος των ενοικίων, ωστόσο δεν φαίνεται να ανησυχούν ιδιαίτερα και επιπλέον επικαλούνται:

1. Τα ισχυρά διαθέσιμα που έχουν προκειμένου να αγοράσουν στα χαμηλά, στην περίπτωση που προκύψουν ευκαιρίες.

2. Τα υψηλά discounts με τα οποία είναι διαπραγματεύσιμες οι μετοχές τους έναντι των καθαρών εσωτερικών τους αξιών (NAV).

ΣΤΗΝ «ΠΡΕΣΑ» ΟΙ ΠΙΟ ΑΔΥΝΑΜΟΙ...

Θα πρέπει να συνεκτιμηθεί ότι μέχρι σήμερα έχουν δημοσιεύσει αποτελέσματα μόνο ισχυρές εταιρείες, καθώς κατά πάγια τακτική οι αδύναμες που εμφανίζουν προβληματικά οικονομικά δεδομένα επιλέγουν συνήθως τις τελευταίες ημέρες (ή και την τελευταία) πριν εκπνεύσει η προθεσμία υποβολής.

Αυτό που η αγορά φοβάται είναι ότι η πτώση των πωλήσεων κατά το τέταρτο τρίμηνο αλλά και το 2009 θα φανεί εντονότερη σε συγκεκριμένους κλάδους που δεν πωλούν είδη πρώτης ανάγκης, όπως τα αυτοκίνητα, οι μοτοσικλέτες, τα ρούχα κ.λπ., ή σε αυτούς που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με την οικοδομική δραστηριότητα.

Αν σε όλα αυτά προσθέσουμε και τις πάντοτε επίφοβες κλωστοϋφαντουργίες, τότε πιθανότατα η συνολική εικόνα που θα έχουμε για το σύνολο των εισηγμένων να είναι χειρότερη από την τρέχουσα. Το δεύτερο επίφοβο σημείο είναι πόσες τελικά αντοχές θα δείξουν οι εταιρείες που εμφάνιζαν ήδη σοβαρά προβλήματα και αρκετά νωρίτερα από το ξέσπασμα της κρίσης. Σε αυτές τα αποτελέσματα του 2009 θα χρησιμοποιηθούν σαν τεστ κοπώσεως έναντι μιας δυσκολότερης χρονιάς που θα κληθούν να αντιμετωπίσουν.

...ΑΛΛΑ ΘΑ ΥΠΑΡΞΟΥΝ ΚΑΙ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ

Η περιρρέουσα ατμόσφαιρα έχει τρομοκρατήσει μεγάλο μέρος του επενδυτικού κοινού, το οποίο σε ορισμένες περιπτώσεις ενδεχομένως να βλέπει τις προοπτικές κάποιων εταιρειών αρκετά χειρότερες απ’ ό,τι τελικά θα αποδειχτεί ότι είναι. Στις συγκεκριμένες περιπτώσεις είναι πολύ πιθανόν να δούμε τις μετοχές των επιχειρήσεων αυτών να ανεβαίνουν, παρά την πτωτική πορεία των κερδών τους.

Η δεύτερη πηγή ευκαιριών θα αποβεί ενδεχομένως προς όφελος των ισχυρότερων εταιρειών, οι οποίες ακόμη και αν δουν τα κέρδη τους να μειώνονται θα κερδίσουν μερίδια αγοράς λόγω της αποδιοργάνωσης των ανταγωνιστριών τους. Η επιλογή τέτοιων επιχειρήσεων πιθανόν να αποφέρει σημαντικά κέρδη σε βάθος χρόνου.

* Οι πίνακες με τα αποτελέσματα εταιριών- δεικτών για Q4 2008, δημοσιεύονται στη δεξιά στήλη: "Συνοδευτικό Υλικό".

** Επικαιροποιημένη αναδημοσίευση από το 571ο φύλλο της εβδομαδιαίας εφημερίδας ΜΕΤΟΧΟΣ & ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ, 27/2 - 3/3/2009