Ριζικές αλλαγές σε σχέση με όσα παραδοσιακά γνωρίζουμε για τη συμπεριφορά των τραπεζών θα επέλθουν, ως φαίνεται, στο τρίγωνο κερδοφορία - μερίσματα - επισφάλειες, καθώς το ομιχλώδες τοπίο της κρίσης αλλά και οι μέχρι τώρα επιπτώσεις της στις τράπεζες και στην οικονομία απαιτούν άμεση αντιμετώπιση.

Πέρα από το γνωστό θέμα των δυσκολιών χρηματοδότησης, η άλλη εξαιρετικά σημαντική διάσταση της κρίσης (που αυξάνει τις επιπτώσεις της πρώτης) αφορά στην ήδη ορατή αύξηση των επισφαλειών, που ανάλογα με την έκταση και τη διάρκεια της καταιγίδας ενδέχεται να λάβει δραματικές διαστάσεις.

Παρά το γεγονός ότι σε πολλές περιπτώσεις γίνεται και από την πλευρά των τραπεζών κάθε δυνατή προσπάθεια για την αναχρηματοδότηση πελατών και για τη στήριξη επιχειρήσεων που δυσκολεύονται, είναι γενικά παραδεκτό ότι το επίπεδο των επισφαλειών θα παρουσιάσει σημαντική αύξηση μέσα στο 2009, αλλά πιθανότατα και το 2010.

Από την άλλη πλευρά, η Τράπεζα της Ελλάδος έχει ήδη προειδοποιήσει ότι θα επιμείνει στον στόχο του περιορισμού των επισφαλών δανείων στο 3,5% του συνόλου των χορηγήσεων, όπως πρόσφατα αποκάλυψε το Εuro2day.gr.

Κατά συνέπεια είναι δεδομένο ότι οι ελληνικές τράπεζες θα αναγκαστούν να εγγράψουν σημαντικά αυξημένες προβλέψεις.

Οι δηλώσεις του προέδρου της Alpha Βank κ. Γιάννη Κωστόπουλου την Κυριακή ερμηνεύεται από την αγορά ότι ανοίγουν τον δρόμο για εγγραφή σημαντικότατων προβλέψεων από την πλευρά των τραπεζών στο δ΄ τρίμηνο του 2008, περιορίζοντας βεβαίως σημαντικά και τη συνολική κερδοφορία τους για το έτος.

Η κίνηση αυτή έχει νόημα καθώς το 2008 ήταν ισχυρά κερδοφόρο κατά τα προηγούμενα τρίμηνα, αντίθετα με το 2009 που αναμένεται να έχει σημαντικές πιέσεις.

Κατά συνέπεια, η εγγραφή προβλέψεων στο δ΄ τρίμηνο μειώνοντας τα κέρδη του έτους έχει τα εξής "πλεονεκτήματα" για τις τράπεζες:

1. Χαμηλώνει τον πήχη με τον οποίο θα συγκριθούν τελικά τα κέρδη των επόμενων ετών.
2. Τις βοηθά να ξεκινήσουν πιο καθαρές το 2009.
3. Μειώνει τα προς διανομή κέρδη (μέρισμα).
4. Θα λειτουργήσει ενδεχομένως θετικά στους ξένους επενδυτές, που αποδεδειγμένα (το δείχνει η πορεία των αποτιμήσεων σε σχέση με τα εμφανιζόμενα κέρδη) θεωρούν ότι οι ελληνικές τράπεζες κρύβουν δυσάρεστα στοιχεία. 

Οι  κεφαλαιοποιήσεις άλλωστε των τραπεζών έχουν κατακρημνιστεί σε βαθμό που αποκαλύπτει ότι όσα σχεδιάζουν τώρα οι τραπεζίτες για επισφάλειες, μερίσματα με τις επακόλουθες επιπτώσεις στην κερδοφορία, "η αγορά τα φοβόταν και τα προεξοφλούσε", όπως χαρακτηριστικά αναφέρει χρηματιστηριακός παράγοντας.

Το θέμα των μερισμάτων που ήρθε τις τελευταίες μέρες στην επικαιρότητα από τον Τύπο έχει παρουσιαστεί εκτενώς σε δημοσιεύματα του Euro2day.gr. Οι "ιδέες" που εξετάζονται είναι αρκετές, ενώ η διευκρίνιση που έκανε με τις τελευταίες δηλώσεις του ο κ. Κωστόπουλος (σ.σ.: ότι η Alpha θα διανείμει μεν μέρισμα, αλλά αυτό θα είναι μικρό) δίνει το στίγμα των εξελίξεων.

---Τρία σενάρια για τα μερίσματα

Ένα σενάριο είναι ότι οι τράπεζες θα περιοριστούν, έτσι κι αλλιώς, στη διανομή του 35% των κερδών της εταιρίας (πράγμα που ορίζεται διά νόμου ως υποχρεωτικό), ωστόσο σε σχέση με τα κέρδη του ομίλου το ποσοστό θα είναι 20%. Αυτό θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι ίσως και το πιο αισιόδοξο σενάριο.

Το δεύτερο σενάριο αφορά στην εθελοντική λήψη νέων μετοχών -αντί του μερίσματος σε μετρητά- από την πλευρά των βασικών μετόχων των τραπεζών και αυτό αναμένεται να συμπαρασύρει και κάποιους από τους υπόλοιπους επενδυτές.

Το τρίτο και πιο ακραίο αφορά στο ενδεχόμενο να τροποποιηθεί ο ισχύων νόμος ώστε για τις περιπτώσεις των τραπεζών που έχουν λάβει κρατική ενίσχυση να υπάρξει εξαίρεση από την υποχρεωτική διανομή μερίσματος, έστω και μερική (ως προς το ύψος του ποσοστού διανομής).

Το βέβαιο πάντως είναι ότι φέτος (ενδεχομένως και τα επόμενα χρόνια) η διανομή μερίσματος θα περνάει από δύο διαφορετικές Συμπληγάδες.

Η πρώτη θα αφορά στην πολιτική και κοινωνική διάσταση καθώς δεν είναι αρεστό στην κοινή γνώμη να ενισχύονται τράπεζες με κρατικό χρήμα κι από την άλλη να εισπράττουν σεβαστότατα ποσά οι βασικοί τους μέτοχοι (καθώς στην Ελλάδα δεν υπάρχουν μόνο θεσμικοί ιδιοκτήτες, όπως συμβαίνει σχεδόν σε όλες μεγάλες τις τράπεζες του εξωτερικού).

Η δεύτερη είναι καθαρά πρακτική και σχετίζεται με τη διάσταση της κεφαλαιακής επάρκειας των τραπεζών που πλήττεται και θα πληγεί ενδεχομένως περισσότερο από την κρίση, με έμφαση τις εκτός Ελλάδος δραστηριότητες στην ευρύτερη περιοχή.

---Το περίφημο "spread"

Ακανθώδες σημείο, όμως, ακόμη και για τους ίδιους τους τραπεζίτες είναι η ψαλίδα μεταξύ των επιτοκίων καταθέσεων και των επιτοκίων χορηγήσεων, σε συνδυασμό και με το κόστος της ίδιας της κρατική ενίσχυσης, είτε αυτή αφορά σε προνομιούχες μετοχές (όπου το κόστος είναι αμετάβλητο στο 10%) είτε αφορά στα ειδικά ομόλογα και στην εγγύηση του Δημοσίου σε ομόλογα που θα εκδώσουν οι ίδιες.

Τα κεντρικά επιτόκια (Euribor, επιτόκιο ΕΚΤ κ.λπ.) είναι γνωστό ότι έχουν μειωθεί, αλλά το πραγματικό κόστος χρήματος για τις τράπεζες δεν έχει μειωθεί αντίστοιχα, καθώς ο ανταγωνισμός (αλλά και οι δυσκολίες ορισμένων) κρατά ακόμη σε σχετικά υψηλά επίπεδα τις προθεσμιακές καταθέσεις.

Επόμενο είναι ότι οι τράπεζες θα αυξήσουν το περιθώριο που προσθέτουν πάνω στα κεντρικά επιτόκια, προκειμένου να δανείσουν, κάτι άλλωστε που προκύπτει και από τον αυξημένο κίνδυνο που παρουσιάζουν τώρα οι χορηγήσεις.

Από την άλλη πλευρά, όμως, αυτή η τάση δημιουργεί αντιδράσεις καθώς εμφανίζεται (και σε κάποιες περιπτώσεις είναι) ως προσπάθεια τραπεζών είτε να "κερδοσκοπήσουν" είτε να μειώσουν το ύψος των χορηγήσεων που δίνουν.

Προφανώς η κατάσταση δεν είναι ίδια για όλες τις τράπεζες, ακόμη και σε περιπτώσεις όπου η πορεία των αποτιμήσεων δείχνει να προεξοφλεί ότι είναι ίδια.

Κάθε τράπεζα έχει δικά της προβλήματα, τομείς στους οποίους είναι πιο αδύναμη αλλά και τομείς στους οποίους είναι πιο ισχυρή. Η μόνη άλλωστε που έχει συγκριτικά μικρότερα ποσοστά πτώσης είναι η ΕΤΕ (γι' αυτό και φιγουράρει σε διάφορα σενάρια ως πιθανός κυνηγός σε περίπτωση που αρχίσει η εποχή του… κυνηγίου), ενώ σε πλεονεκτική θέση φαίνεται να βρίσκεται και ο όμιλος MIG - MPB λόγω υψηλής ρευστότητας κ.λπ.

Την ίδια ώρα -κι εφόσον η κρίση συνεχιστεί αμείωτη ή ενταθεί- ορατό είναι και το φάσμα νέων επιδράσεων που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε ανάγκη για νέες μεγάλες αυξήσεις κεφαλαίου και δυνητικά να καταλήξουν σε διλήμματα επιβίωσης για κάποιους παίκτες. Με το ενδεχόμενο κρατικοποιήσεων να αποτελεί τη μία μορφή του νομίσματος, ενώ η άλλη θα αφορά λιγότερο ή περισσότερο σε "αναγκαστικές" συνενώσεις.

Εξ ου και η πρώιμη φημολογία περί συγχωνεύσεων που κάνει τον κύκλο της αγοράς και ανατροφοδοτείται από δηλώσεις όπως αυτές του κ. Παπαθανασίου (που όντως αποτελούν στροφή σε σχέση με τις απόψεις του κ. Αλογοσκούφη) και του κ. Προβόπουλου, οι οποίες πάντως δηλώνουν το… προφανές.

Υπό το πρίσμα αυτό, είναι δεδομένο ότι ακόμη και οι τράπεζες που αδυνατούν να παίξουν σε αυτή τη φάση τον ρόλο του κυνηγού θα επιδιώξουν πάση θυσία να αποφύγουν εκείνον του πιο αδύναμου κρίκου, του πιο εύκολου θηράματος, προκειμένου να έχουν -έστω και σε συγκριτική βάση- κάποιες παραπάνω δυνατότητες επωφελούς διαπραγμάτευσης.

Είναι ίσως ενδεικτικό της κατάστασης που επικρατεί αυτή την περίοδο το γεγονός ότι αθροιστικά οι κεφαλαιοποιήσεις των τριών μεγαλύτερων αμιγώς ιδιωτικών (έως πρότινος) τραπεζών είναι περίπου ίσες με την κεφαλαιοποίηση της Εθνικής, όταν μέσα στο 2008 ήταν έως και 50% - 60% υψηλότερες.