Στο περιθώριο της ελληνικής επικαιρότητας, που ασχολείται συνήθως με πιο… γαργαλιστικά θέματα, στο εξωτερικό έχει ξεσπάσει έντονος διάλογος για το αν υπάρχουν σοβαρές ατέλειες του «νεοφιλελευθερισμού», τον οποίο ασπάζεται εδώ και πολλά χρόνια το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.
Διάλογος που συνδέει πλέον τη μακροχρόνια βιώσιμη ανάπτυξη και τη σταθερότητα, με τον περιορισμό των ανισοτήτων και της περίφημης «λιτότητας».
Μια πολύ σημαντική εξέλιξη σε αυτόν τον διάλογο αποτέλεσε άρθρο οικονομολόγων του ερευνητικού τμήματος του ίδιου του ΔΝΤ, με τον προκλητικό τίτλο «Neoliberalism: Oversold?», στο οποίο οι αρθρογράφοι εκφράζουν την άποψη ότι:
1. Η ανεμπόδιστη «ροή» χρηματιστικών κεφαλαίων (όχι δηλαδή άμεσων επενδύσεων) έχει εντέλει έντονα αμφισβητούμενη χρησιμότητα, ιδίως όταν πρόκειται για «hot money», δηλαδή για πολύ βραχυχρόνια κεφάλαια, ενώ συχνά προκαλούν οικονομική κρίση με πολύ δυσάρεστα αποτελέσματα.
2. Ότι τόσο το προηγούμενο, όσο και οι πολύ σκληρές πολιτικές λιτότητας (είτε μέσω αύξησης της φορολογίας, είτε μέσω μείωσης των κρατικών δαπανών), αυξάνουν την ανισότητα ενώ -στην περίπτωση της σκληρής λιτότητας-μειώνουν τη ζήτηση και αυξάνουν την ανεργία.
3. Και εντέλει, μπορεί να προκαλούν σημαντική πτώση του παραγόμενου προϊόντος.
Έχει ιδιαίτερη σημασία, όπως σημειώνουν επικαλούμενοι σχετική έρευνα, ότι «δημοσιονομική προσαρμογή» της τάξεως του 1% στο ΑΕΠ επιφέρει κατά μέσο όρο αύξηση της μακροχρόνιας ανεργίας κατά 0,6% και μέσα σε μια πενταετία, αυξάνει την εισοδηματική ανισότητα με βάση τον δείκτη Gini κατά 1,5%.
Προφανώς, δεν χρειάζεται κάτι περισσότερο για να αντιληφθεί κάποιος το στοιχειώδες. Ότι το τεράστιο μέγεθος της δημοσιονομικής προσαρμογής που έκανε η Ελλάδα, ευλόγως θα οδηγούσε στους δείκτες ανεργίας που παρουσιάζει η χώρα, αλλά και στη ραγδαία επιδείνωση των ανισοτήτων.
Κι όπως σημειώνουν, πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι η αύξηση των ανισοτήτων που προκαλεί η σκληρή λιτότητα και η απόλυτη ελευθερία στις χρηματιστικές ροές μπορεί να υποσκάψει την ανάπτυξη. Κι όχι μόνον το μέγεθος, αλλά και τη «διατηρησιμότητά» της.
Γι' αυτό και εν πολλοίς συνιστούν όχι μόνο την προστασία των πλέον αδύναμων από τις επιπτώσεις της λιτότητας, με πολιτικές «αναδιανομής», αλλά και την έγκαιρη υλοποίηση πολιτικών που που αποκαλούνται «προδιανεμητικές», όπως οι επενδύσεις στην παιδεία και την εκπαίδευση, προκειμένου να αντισταθμιστούν τα δυσμενή αποτελέσματα!
Σημειώνω ότι τίποτε από αυτά βεβαίως δεν συνέβη στην περίπτωση της χώρας μας, παρά το γεγονός ότι ο βαθμός προσαρμογής ήταν έως και πρωτοφανής στη σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία. Ειδικά δε στον χώρο της παιδείας και της εκπαίδευσης, όπως και σε άλλα θεσμικά θέματα εκσυγχρονισμού (με τρανταχτά παραδείγματα το χωροταξικό και τις καθυστερήσεις στη λειτουργία της δικαιοσύνης), η αδιαφορία όχι μόνο των ελληνικών κυβερνήσεων αλλά και των δανειστών πραγματικά σοκάρει!
Το δυσάρεστο είναι ότι το ΔΝΤ, ο κυρίαρχος διεθνής θεσμός χρηματοδότησης, αρχίζει να ανακαλύπτει αυτά τα ευρήματα πολύ μετά την έναρξη της εμπλοκής του στην Ελλάδα. Ετσι κι αλλιώς, οι ιδέες του τμήματος ερευνών του περνούν συνήθως με πολύ αργούς ρυθμούς στο «επιχειρησιακό τμήμα» του, το οποίο και έχει την ευθύνη των περίφημων προγραμμάτων στις διάφορες χώρες.
Ωστόσο η ανάλυση αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία, όχι μόνο για την περαιτέρω πορεία της Ελλάδας, ούτε μόνο για την εξέλιξη του εσωτερικού πολιτικού διαλόγου, που έτσι κι αλλιώς κινείται σχεδόν πάντα με… ασπρόμαυρες και ξεπερασμένες λογικές αντιπαράθεσης.
Έχει σημασία διότι σηματοδοτεί μια σταδιακή έστω απομάκρυνση από «πούρα» ιδεολογικά μοντέλα οικονομικής πολιτικής, ακόμη κι αν αυτά εξακολουθούν να είναι κυρίαρχα, μπροστά στα αδιέξοδα που απειλεί να φέρει ο νέος αιώνας της παγκοσμιοποίησης.
To γεγονός ότι ακόμη και στις ελάχιστες ανεπτυγμένες χώρες, που παρουσιάζουν λιγότερο ή περισσότερο σημαντική ανάπτυξη, υπάρχει διεύρυνση του χάσματος μεταξύ των πολύ πλουσίων και των υπόλοιπων εισοδηματικών τάξεων, περιλαμβανομένων και σημαντικών κοινωνικών στρωμάτων της μεσαίας τάξης, δεν φαίνεται πλέον να περνά απαρατήρητο ούτε από τους οικονομολόγους, ούτε όμως και από τους πολιτικούς.
Δεν είναι τυχαίο ότι ακόμη και στις ΗΠΑ, την πλέον «φιλελεύθερη» οικονομία, η άνοδος του απίστευτου Τραμ , αλλά και του ακρο-αριστερού -για τα αμερικανικά δεδομένα- Μπέρνι Σάντερς εξηγείται σε μεγάλο βαθμό από την απογοήτευση των πολιτών, σε σχέση με τα οικονομικά τους, σε συνδυασμό με την αυξανόμενη δυσπιστία απέναντι στο «κατεστημένο» πολιτικό σύστημα.
Σταδιακά ολοένα και περισσότεροι φαίνεται να συνειδητοποιούν πως δεν υπάρχει «λύση-κοστούμι», που εφαρμόζεται παντού και δίνει τα ίδια περίπου αποτελέσματα, όπως και ότι η απόλυτη ελευθερία των αγορών και της λογικής του αχαλίνωτου ανταγωνισμού, προς όφελος του ισχυρότερου, δημιουργεί τεράστιες οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές πιέσεις στο λεγόμενο «εθνικό κράτος» και κατ' επέκταση, εν δυνάμει και στην ίδια τη δημοκρατική λειτουργία του, μέσω της ανόδου εξτρεμιστικών λαϊκιστικών μορφωμάτων και ηγετών.
Οπότε το συγκεκριμένο άρθρο του ΔΝΤ ίσως αποδειχθεί ως η απαρχή πολύ ευρύτερων εξελίξεων…