Εδώ και χρόνια είναι γνωστό ότι η Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος της Ελληνικής Αστυνομίας λειτουργεί με τρόπο μάλλον ασυνήθιστο για τα δεδομένα της χώρας μας.
Παρότι πολύ «νέα» σε χρόνο ύπαρξης, έχει να παρουσιάσει σημαντικές επιτυχίες, που τη φέρνουν συχνά στο προσκήνιο της ελληνικής, ενίοτε και της διεθνούς δημοσιότητας, με τρόπο όμως θετικό και όχι αρνητικό, όπως συμβαίνει με πολλά άλλα κομμάτια της ελληνικής δημόσιας διοίκησης.
Τελευταία από τις επιτυχίες της η εξουδετέρωση των «χάκερς» που κατάφεραν να πονοκεφαλιάσουν το Facebook, τον διεθνή κολοσσό της κοινωνικής δικτύωσης, με αποτέλεσμα η ελληνική υπηρεσία να λάβει επισήμως «συγχαρητήρια» από τη διοίκησή του.
Περισσότερα στοιχεία για την περίπλοκη αυτή υπόθεση υπάρχουν στην ανακοίνωση του Facebook, στην οποία την ευχαριστεί.
Η Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος όμως έχει να παρουσιάσει και ευρύτερο έργο σε ό,τι αφορά την πρόληψη και όχι την καταστολή, με την κυκλοφορία ειδικών εκδόσεων και τη διοργάνωση ημερίδων για την προστασία των πολιτών από τους κινδύνους του διαδικτύου, με έμφαση στην προστασία των παιδιών, για την οποία και δημιουργήθηκε η ειδική ιστοσελίδα Cyber Kid.
Η συγκεκριμένη λοιπόν υπηρεσία, μαζί και με κάποιες ακόμη δημόσιες υπηρεσίες, φαίνεται να αποτελεί την εξαίρεση σε έναν «κανόνα» που θέλει η δημόσια διοίκηση να κινείται, στην καλύτερη περίπτωση, στα επίπεδα μετριότητας που όλοι γνωρίζουμε και έχουμε συνηθίσει.
Αυτό που δεν φαίνεται να έχουμε εξετάσει είναι για ποιον λόγο κάποιες δημόσιες υπηρεσίες είναι καλύτερες από τις άλλες, δηλαδή σε ποιους παράγοντες οφείλεται η διαφορά.
Συνεχίζοντας με το παράδειγμα της Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, είναι σαφές ότι μεγάλο μέρος της επιτυχίας της ανήκει στον άνθρωπο που όχι μόνον οραματίστηκε τη λειτουργία της αλλά και την υλοποίησε.
Στον ταξίαρχο Μανώλη Σφακιανάκη, που έχει σφραγίσει με την παρουσία του όλα αυτά τα χρόνια το έργο της συγκεκριμένης υπηρεσίας.
Όσοι τον έχουν γνωρίσει συμφωνούν ότι πρόκειται για άνθρωπο πληθωρικό, συχνά ιδιόρρυθμο, με τεράστιο πάθος για τη δουλειά του, άνθρωπο επικοινωνιακό, που δεν καταλαβαίνει από εμπόδια, κι έχει τη δυνατότητα να εμπνέει τους άλλους, να τους εντάσσει στον «μεγάλο σκοπό».
Οι ειδικές σπουδές που έκανε πριν ακόμη ενταχθεί στα σώματα ασφαλείας, αλλά και η μετεκπαίδευσή του στο ηλεκτρονικό έγκλημα, στο Λονδίνο και στο FBI, αναμφίβολα έπαιξαν σημαντικό ρόλο.
Εξίσου σημαντικό, όμως, ήταν και το γεγονός ότι η υπηρεσία στήθηκε σχεδόν από το μηδέν κι ότι στελεχώθηκε (δεν θα μπορούσε άλλωστε να γίνει και διαφορετικά) από ανθρώπους που κατείχαν πτυχία και ειδικές γνώσεις στο αντικείμενο (στην πληροφορική). Από ανθρώπους οι οποίοι μπήκαν στο Σώμα ακριβώς με αυτά τα προσόντα, συχνά κατά παρέκκλιση των συνήθων εκπαιδευτικών διαδικασιών, από τις οποίες πρέπει να περάσουν τα υπόλοιπα στελέχη της Αστυνομίας.
Έχουμε λοιπόν ήδη δύο στοιχεία που φαίνεται να κάνουν τη διαφορά: Ηγεσία εμπνευσμένη, με γνώσεις αλλά και με πάθος για το αντικείμενο, που αναζητεί και προσελκύει τα κατάλληλα στελέχη. Νέους ανθρώπους που επίσης γνωρίζουν το αντικείμενο, έχουν διάθεση να προσφέρουν και μπορούν να συμμεριστούν το όραμα της οργάνωσης.
Ανθρώπους που ενδεχομένως για κάποιους άλλους αστυνομικούς δεν είναι ίδιοι με αυτούς. Δεν έχουν την ίδια φυσική κατάσταση, δεν έχουν ζήσει το πεζοδρόμιο, που ακόμα ίσως μοιάζουν και κάπως μαλθακοί. Ο ρόλος τους όμως είναι τελείως διαφορετικός. Το όπλο τους είναι οι γνώσεις στα ηλεκτρονικά και η πληροφορική, το πεδίο μάχης τους βρίσκεται στους εικονικούς δρόμους του κυβερνοχώρου, όπου μετράει η δεινότητα στον προγραμματισμό και στο πληκτρολόγιο.
Γι' αυτό άλλωστε και η υπηρεσία έχει αναπτύξει τη δική της οργανωτική δομή, προσαρμοσμένη στις ανάγκες της αποστολής της.
Όλα αυτά βέβαια δεν συμβαίνουν χωρίς εμπόδια, εντός αλλά και εκτός Ελλάδος. Κάθε μεγάλος γραφειοκρατικός οργανισμός παρουσιάζει μεγάλη αντίσταση στις αλλαγές. Αντιδρά όταν νιώθει ότι ένα κομμάτι του αποκτά χαρακτήρα «ελίτ», ότι λειτουργεί με άλλες νόρμες από τις συνηθισμένες, κι όμως αποδίδει.
Παρότι τα ίδια τα στελέχη της δεν μιλούν για αυτό, είναι γνωστό ότι σε πολλές περιπτώσεις υπήρξαν εμπόδια στη λειτουργία της Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, ακόμη και τρικλοποδιές θα μπορούσε κάποιος να τα χαρακτηρίσει, είτε σε θέματα διοίκησης, είτε στη στελέχωση και τη λειτουργία της.
Αυτά, λένε οι γνωρίζοντες, συνέβησαν όχι τόσο λόγω μιας συνειδητής προσπάθειας να μειωθεί η αποτελεσματικότητά της, όσο από μια νοοτροπία «ομογενοποίησης» που χαρακτηρίζει τους μεγάλους οργανισμούς.
Μια νοοτροπία που θέλει όλα τα δάχτυλα του χεριού να είναι ίδια. Να μην υπάρχουν διαφορές που φαινομενικά δεν ταιριάζουν στις εδραιωμένες γραφειοκρατικές δομές, ακόμη κι αν αυτές δεν λειτουργούν όπως θα έπρεπε, ή υποσκάπτουν την αποτελεσματικότητα σε «ειδικές αποστολές».
Προφανώς, το γεγονός ότι η υπηρεσία συνεχίζει να λειτουργεί με αποτελεσματικότητα και επικεφαλής τον άνθρωπο που πρακτικά τη δημιούργησε δείχνει ότι τόσο στην ηγεσία του Σώματος όσο και στο υπουργείο τα επιτεύγματά της έχουν αναγνωριστεί.
Το ερώτημα είναι γιατί μέχρι τώρα δεν έχουμε καταφέρει να «κλωνοποιήσουμε» αυτές τις μικρές ή μεγαλύτερες επιτυχίες της δημόσιας διοίκησης, με αποτέλεσμα να συμβαίνουν μόνο όταν με περίπου τυχαίο τρόπο συνδυάζονται οι παράγοντες της ηγεσίας, της στελέχωσης και της οργάνωσης, έξω από τα καθιερωμένα δυστυχώς πρότυπα.
Σίγουρα ένας παράγοντας είναι η διάχυτη αναξιοκρατία στην οποία έχει εθίσει τον δημόσιο τομέα η πρακτική των κομματικών τοποθετήσεων και της ευνοιοκρατίας των ημετέρων. Δεύτερος παράγοντας είναι η έλλειψη ενδελεχούς και «ανταγωνιστικής» αξιολόγησης των κρατικών λειτουργών με στόχο την επιβράβευση της αποτελεσματικότητας. Κάτι που εν τέλει στερεί το κίνητρο από όσους θα μπορούσαν να ξεχωρίσουν, με εξαίρεση εκείνους που είναι απολύτως παθιασμένοι, που έχουν μια σχεδόν δονκιχωτική αντίληψη κι επιμονή και μια φορά στο τόσο καταφέρνουν, παρά τις αντίξοες συνθήκες, να κάνουν τη διαφορά.
Τρίτος παράγοντας είναι η κατεστημένη νοοτροπία στο μεγαλύτερο μέρος της δημόσιας διοίκησης, που βλέπει την αλλαγή, τον νεοτερισμό, με απέραντη καχυποψία. Χαρακτηριστικό απολύτως αναμενόμενο σε έναν μηχανισμό που επί δεκαετίες στηριζόταν στην προσέλκυση ανθρώπων που γνωρίζουν ως μεγαλύτερο πλεονέκτημα της εργασίας τους την «υπόσχεση» ότι δεν θα... απολυθούν, ότι είναι «μόνιμοι» κι ότι αυτό που κατεξοχήν μετράει στην ανέλιξή τους είναι τα χρόνια υπηρεσίας.
Όλα αυτά έχουν ιδιαίτερη σημασία στη συζήτηση που διεξάγεται με ένταση στο διάστημα της κρίσης γύρω από τον δημόσιο τομέα. Συζήτηση που συνήθως αφορά το μέγεθός του, κι όχι τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που θα πρέπει να έχει.
Και αυτό όμως το δίλημμα, όπως πολλά άλλα που κυριαρχούν στον προσκήνιο της δημοσιότητας, είναι πλαστό. Το μέγεθος του δημόσιου τομέα έχει αναμφίβολα σημασία.
Πολύ μεγαλύτερη όμως σημασία έχει η ποιότητα της λειτουργίας του, η οποία είναι άρρηκτα δεμένη με τον τρόπο οργάνωσης, στελέχωσης, αξιολόγησης και εξέλιξης των ανθρώπων που εντάσσονται σε αυτόν.
Αυτή η συζήτηση, δυστυχώς, δεν έχει ακόμη ξεκινήσει.
Το μάθημα από τη λειτουργία της Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος και κάποιων άλλων -ελάχιστων δυστυχώς- υπηρεσιών έχει μείνει αναξιοποίητο.