Πολιτικοί που λένε ψέματα, κάνουν ανενδοίαστα τις πιο απίθανες κωλοτούμπες και συχνά συλλαμβάνονται «κλέπτοντες οπώρας». Παραδικαστικά κυκλώματα που καταργούν κάθε έννοια ισότητας έναντι του νόμου. Επίορκοι στρατιωτικοί που πλουτίζουν μέσω των εξοπλιστικών προγραμμάτων.
Χιλιάδες συντάξεις-«μαϊμού» από σπείρες επιτήδειων δημοσίων υπαλλήλων, επιχειρηματίες που θησαύρισαν διαπλεκόμενοι με την εκάστοτε εξουσία, δημοσιογράφοι που ζουν σαν μεγιστάνες, υπάλληλοι πολεοδομιών και υποθηκοφυλακείων που έγιναν εκατομμυριούχοι.
Τα παραδείγματα δεν έχουν τελειωμό, απεικονίζοντας κάτι που οι περισσότεροι δεν θέλουμε να συνειδητοποιήσουμε. Η σήψη και η διαφθορά έχουν γίνει εδώ και πολύ καιρό ενδημικά φαινόμενα στην ίδια την κοινωνία, διαβρώνοντας τον ιστό της σχεδόν από άκρη σε άκρη.
Αυτό ήταν το αποτέλεσμα της αναξιοκρατίας, της διαρκούς συναλλαγής των πολιτικών με τους «πελάτες» τους, της διάλυσης στην Παιδεία, της απότομης (και όπως αποδείχτηκε επίπλαστης) ανόδου του βιοτικού επιπέδου, που όμως δεν συνοδεύτηκε από αντίστοιχη βελτίωση της εγχώριας «κουλτούρας» και των θεσμών.
Για να το πούμε απλά, η θεμελιώδης κρίση που μαστίζει την Ελλάδα είναι «κρίση αξιών». Μια κρίση που αντικατοπτρίζεται στις λογικές εύκολου πλουτισμού. Που μετουσιώθηκε στη σιωπηρή αποδοχή όλων εκείνων των νοσηρών φαινομένων τα οποία εξέθρεψε η μεταπολίτευση, έως ότου έσκασε η φούσκα της επίπλαστης ευμάρειας. Στο ρουσφέτι, το βόλεμα, το φακελάκι και την «αρπαχτή», στην αποθέωση του «λαμόγιου».
Μια κρίση που απέκτησε και το δικό της lifestyle, ως άλλοθι. Ήταν η αισθητική του «πρώτο τραπέζι πίστα» και η«διδαχή» των δέκα τρόπων να μη φας πόρτα στο κυριλέ κλαμπομάγαζο, να βγάλεις ωραία γκόμενα, ωραίο αυτοκίνητο. Μια αντίληψη ψευτογκλαμουριάς για όλους, που επικράτησε από την περίοδο όπου το περιοδικό «ΚΛΙΚ», του πάλαι ποτέ trendsetter Πέτρου Κωστόπουλου, έγινε κοινωνικό φαινόμενο στη νεολαία.
Κάπως έτσι πήξαμε στους «αριστερούς με δεξιά τσέπη», κάπως έτσι φτάσαμε στο να μετράς κοινωνικά σύμφωνα με όσα βγάζεις κι όσα έχεις, πολλές φορές χωρίς να έχει απολύτως καμία σημασία το πόθεν έσχες.
Απλώς είχες τον τρόπο σου και για πολλούς αυτό σε έκανε μάγκα και... ξύπνιο.
Είτε ήσουν διαπλεκόμενος μεγαλοκαρχαρίας, είτε «νταραβεριτζής» του (παρα)κράτους, είτε έμπορος που έκλεβε τον ΦΠΑ, είτε εργατοπατέρας με παροχές Golden Boy.
Ας μην ξεγελά όμως ο παρελθών χρόνος που χρησιμοποίησα, τα φαινόμενα αυτά δεν έχουν εκλείψει, έστω κι αν η εξόφθαλμη αποδοχή τους έχει μειωθεί, κυρίως λόγω της οργής και του αισθήματος αδικίας που προκάλεσαν στους περισσότερους οι συνέπειες της κρίσης. Κι όχι λόγω κάποιας εκτεταμένης αλλαγής αξιών και πεποιθήσεων.
Τούτη η προσέγγιση μπορεί να μοιάζει θεωρητική, ενδεχομένως και «ηθικοπλαστική». Έχει όμως απόλυτα πρακτικές διαστάσεις.
Η έλλειψη αξιών και αξιοκρατίας, η εμπέδωση μιας νοοτροπίας ήσσονος προσπάθειας και εύκολου πλουτισμού, η καχυποψία που υπό αυτές τις συνθήκες εύλογα γεννάται απέναντι στους τρίτους εμποδίζουν την οικονομική και την κοινωνική ανόρθωση της χώρας.
Στερεί την πίστη σε ένα «όραμα», αιτιολογεί τη λειψανδρία που παρατηρείται, όχι μόνον στην πολιτική μα και σε άλλους κρίσιμους τομείς (με χαρακτηριστικότερη ίσως την έλλειψη ουσιαστικής κοινωνικοπολιτικής παρέμβασης εκ μέρους Ελλήνων ανθρώπων του πνεύματος), ακινητοποιεί δημιουργικές δυνάμεις κι εμποδίζει τη συναίνεση. Μετατρέπει την αδράνεια, την αντίσταση στην αλλαγή, σε κυρίαρχο κοινωνικό χαρακτηριστικό.
Παραμερίζοντας τις αξίες κι αφήνοντας τους θεσμούς να διαβρωθούν, χάσαμε έναν πραγματικό θησαυρό «χρηστών πρακτικών», best practices που θα έλεγαν οι Αγγλοσάξονες, που είναι απολύτως απαραίτητες για την πρόοδο, κοινωνική και οικονομική.
Τα ατομικά προσόντα, είναι η αλήθεια, συνήθως δεν μας λείπουν. Φαίνεται αυτό και από την πετυχημένη πορεία των Ελλήνων στο εξωτερικό, όπου κι ενσωματώνονται σε άλλα κοινωνικά και εργασιακά δεδομένα, με αποτέλεσμα συχνά να διαπρέπουν.
Τι συμβαίνει όμως, ακόμη και στη δική τους περίπτωση, όταν επιστρέψουν στην Ελλάδα;
Συνήθως είτε αφομοιώνονται στη δική μας πραγματικότητα, ακολουθώντας το ρητό «Στη Ρώμη φέρσου όπως οι Ρωμαίοι», με αποτέλεσμα να αλλοτριωθούν, είτε εξοστρακίζονται από το κυρίαρχο σύστημα αντιλήψεων, οπότε συχνά ξαναφεύγουν απογοητευμένοι.
«Ποια είναι όμως η λύση;», θα ρωτήσει ο υπομονετικός αναγνώστης που έφτασε ως εδώ, συμφωνώντας ίσως με την άποψη του κειμένου.
«Αν θέλεις να αλλάξεις τον κόσμο, ξεκίνα από τον εαυτό σου» λέει η γνωστή ρήση, αναγνωρίζοντας ότι η αλλαγή τέτοιου είδους κοινωνικών συνθηκών ξεκινά από την ουσιαστική υιοθέτηση άλλων αντιλήψεων, σε ατομικό επίπεδο, προκειμένου αυτή να μετουσιωθεί σταδιακά σε κοινωνικό ρεύμα. Κι αυτή είναι ίσως η μεγάλη ειρηνική επανάσταση που θα έπρεπε να γίνει στην Ελλάδα.
ΥΓ.: Η κρίση αξιών δεν αποτελεί βεβαίως μόνο ελληνικό φαινόμενο. Τουναντίον, εδώ και αρκετά χρόνια φαίνεται να ενισχύεται σε ανεπτυγμένες δυτικές χώρες που παραδοσιακά αποτελούσαν παραδείγματα προς μίμηση για τον σεβασμό των θεσμών και την τιμωρία φαινομένων διαφθοράς και κατάχρησης εξουσίας.
Σημεία των καιρών, σε μια περίοδο όπου η «δυτικού τύπου» Δημοκρατία φαίνεται να δοκιμάζεται εκ των έσω, μετά την επικράτηση της παγκοσμιοποίησης και την ενίσχυση της οικονομικής ανισότητας. Ειρωνικό, δε, ότι αυτά συμβαίνουν μερικές δεκαετίες αφότου κατατρόπωσε τον μεγάλο θεωρητικό της αντίπαλό, το μοντέλο του υπαρκτού σοσιαλισμού.
Ίσως δε όσα συμβαίνουν να οφείλονται και σε αυτόν ακριβώς τον λόγο. Στο ότι εξέλιπε το αντίπαλον δέος.