Έχουμε μπει για τα καλά σε προεκλογική περίοδο, αλλά δεν ακούμε σχεδόν καμία αναφορά στα μείζονα θέματα της ταραγμένης εποχής μας. Τα πολιτικά κόμματα κάνουν σαν να μην καταλαβαίνουν τις τεκτονικές μεταβολές που συμβαίνουν στο διεθνές σκηνικό, μεταβολές που δύνανται να καθορίσουν το μέλλον του κόσμου, σε μεγάλο βαθμό και την οικονομική, κοινωνική και γεωπολιτική πορεία της Ελλάδας. Αυτό που υπόσχονται, καθένα με τον τρόπο του, είναι μια μορφή κανονικότητας παλαιών προτύπων, που μάλλον ανήκει πλέον στο… παρελθόν.

Απόλυτη μοναξιά πρέπει να αισθάνεται ο Ευάγγελος Βενιζέλος, διότι είναι ο μόνος που, έστω και ελλειπτικά προς το παρόν, μιλάει για τον «ελέφαντα στο δωμάτιο»: «Δεν υπάρχει  κανονικότητα», δήλωσε πρόσφατα, συμπληρώνοντας, «ο κόσμος δεν είναι κανονικός σε κανένα επίπεδο. Δεν υπάρχει κανονικότητα δημοσιονομική, δεν υπάρχει κανονικότητα χρηματοοικονομική, δεν υπάρχει στρατιωτική, διεθνοπολιτική, θεσμική».

Για να επανέλθει πιο συγκεκριμένα, σε άρθρο του στα ΝΕΑ το Σαββατοκύριακο, τονίζοντας, αφού αναφέρθηκε στα θέματα της «εθνικής ατζέντας» (δημοσιονομικά, ελληνοτουρκικά, σύστημα υγείας, το πρόβλημα της Δικαιοσύνης κ.λπ.), το μεγάλο… κενό:

«Πίσω όμως από αυτά διαφαίνεται το μεγάλο κενό που πρέπει να καλύψει η εθνική ατζέντα που ξεπερνά τους εκλογικούς κύκλους. Το μεγάλο αυτό κενό είναι εν πολλοίς ευρωπαϊκό και όχι μόνο εθνικό. Αφορά τη Δύση ως στρατηγική οντότητα που εκφράζει ένα μέρος του πλανήτη πολύ μικρότερο από όσο συνήθως νομίζουμε. Αφορά την προφανή εξάρτηση της Δύσης ως στρατηγικής  οντότητας από τις εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις στις ΗΠΑ, για παράδειγμα από τη δίκη Ντόναλντ Τραμπ σε ένα δικαστήριο του Μανχάταν.

Αν πρόκειται τους επόμενους τρεις μήνες να αναζητούμε την επόμενη κυβέρνηση, δεν έχουμε την πολυτέλεια να καθυστερήσουμε για τρεις μήνες την έναρξη μιας σοβαρής συζήτησης γύρω από τα θέματα αυτά».

Μπορεί κάποιος να συμπαθεί ή να αντιπαθεί τον πολιτικό Βενιζέλο, ουδείς όμως έχει αμφισβητήσει την ευφυία του. Πράγματι, ενώ τα προεκλογικά διλήμματα εκφράζονται στην Ελλάδα με τρόπο οικείο εδώ και δεκαετίες,  σε σχεδόν απόλυτα «επαρχιακή» ατμόσφαιρα, γύρω μας ο κόσμος σείεται και αλλάζει ριζικά. 

Οι τεκτονικές μεταβολές σε γεωπολιτική και οικονομία  

Η αμφισβήτηση της κυριαρχίας της Δύσης -στην οποία ανήκουμε, ιστορικά, πολιτισμικά και γεωπολιτικά- είναι πλέον γεγονός. Δεν εκπορεύεται μόνο από τη Ρωσία ή την Κίνα, αλλά από το μεγαλύτερο κομμάτι του παγκόσμιου Νότου, εκεί όπου κατοικεί η συντριπτική πλειονότητα του πληθυσμού της Γης, εκεί που βρίσκονται και οι νέες, ισχυρές, ανερχόμενες οικονομίες, όπως η Ινδία και η Βραζιλία.

Τον παγκόσμιο Νότο που επιδιώκοντας τη χειραφέτησή του αμφισβητεί το σύστημα κανόνων που καθιέρωσε ο μεγάλος νικητής του Β’ Παγκοσμίου και του Ψυχρού Πολέμου, οι Ηνωμένες Πολιτείες, όχι μόνο σε επίπεδο γεωπολιτικής αλλά και οικονομίας.

Δεν είναι τυχαίο ότι η Κίνα συνάπτει νέες συμμαχίες, ότι κινείται δυναμικά στη Μέση Ανατολή επιτυγχάνοντας εξομάλυνση των σχέσεων Ιράν-Σαουδικής Αραβίας (γεγονός με καθοριστική σημασία για την ευρύτερη περιοχή), ότι πολλές άλλες χώρες επιδιώκουν να ενταχθούν στις BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Νότιος Αφρική), όπως η Ινδονησία, το Μεξικό, η Σαουδική Αραβία η Αίγυπτος και η γείτονα Τουρκία, ούτε το γεγονός ότι ήδη αναπτύσσονται πρώιμες κινήσεις αμφισβήτησης του παγκόσμιου δολαριακού συστήματος. 

Ίσως το χειρότερο είναι ότι η συγκυρία βρίσκει τις ίδιες τις Ηνωμένες Πολιτείες σε εσωτερικό διχασμό τέτοιας σφοδρότητας, που ίσως είναι δύσκολο να συγκριθεί με οποιαδήποτε άλλη περίοδο, πλην εκείνης που προηγήθηκε του εμφύλιου πολέμου! Και η δίκη του Τραμπ, είτε ορθή και δικαιολογημένη είτε όχι, ρίχνει νέο λάδι στη φωτιά!

Σε αυτές τις συνθήκες, το ερώτημα ποιος θα είναι ο νέος πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών μετά τις εκλογές που θα γίνουν σε 19 μήνες, στις αρχές Νοεμβρίου του 2024, δεν είναι καθόλου μα καθόλου διαδικαστικό, ούτε για την Ευρώπη ούτε για τον υπόλοιπο κόσμο.

Πέραν των άλλων, όλα αυτά συμβαίνουν ενόσω οι Ηνωμένες Πολιτείες, έχοντας συσπειρώσει την Ευρώπη σε ό,τι αφορά το Ουκρανικό και τη Ρωσία, επιδιώκουν τώρα να επιβάλουν στη Γηραιά Ηπειρο σχέσεις ξεκάθαρης αντιπαλότητας και με τον μεγάλο τους ανταγωνιστή, την Κίνα, με τον οποίο αρκετοί ειδήμονες θεωρούν ότι ήδη βρίσκεται σε τροχιά πιθανού πολέμου.

Τι θα μπορούσε άραγε να είναι χειρότερο από την οριστική διάρρηξη σχέσεων μεταξύ των τριών μεγάλων πυρηνικών δυνάμεων, όταν μάλιστα δύο από αυτές συνιστούν τις μεγαλύτερες οικονομίες παγκοσμίως και η τρίτη είναι η πιο μεγάλη «αποθήκη» πρώτων υλών;

Ο ρόλος της Ευρώπης και η «στρατηγική αυτονομία»

Κι όμως, ο μόνος Ευρωπαίος ηγέτης που προσπαθεί να εκτονώσει την κατάσταση, τόσο στο Ουκρανικό όσο και ευρύτερα, βγαίνοντας από τα όρια της αμερικανικής άποψης, εμφανίζεται προς το παρόν να είναι ο πρόεδρος της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν, ως σταθερός υπέρμαχος της «στρατηγικής αυτονομίας» της Ευρώπης.

Για την προσπάθειά του αυτή, με τελευταίο αλλά σημαντικό δείγμα την επίσκεψη στο Πεκίνο και τις απανωτές συναντήσεις με τον Σι Τζινπίνγκ, προκειμένου να προκύψει μια κοινή δήλωση υποστήριξης στις προσπάθειες ειρήνευσης στην Ουκρανία, δέχεται ήδη σφοδρές επικρίσεις από μερίδα διεθνών μέσων ενημέρωσης που στηρίζουν πλήρως τη «σκληρή στάση» έναντι Ρωσίας, αλλά και Κίνας. Ένας κούκος σπανίως αρκεί για να φέρει την άνοιξη.

Οι βαθύτερες συνέπειες όμως είναι ήδη ορατές. Η Παγκόσμια Τράπεζα προειδοποίησε πολύ πρόσφατα για τον κίνδυνο μιας χαμένης δεκαετίας σε διεθνές επίπεδο, που θα συνοδευτεί από αύξηση του επιπέδου φτώχειας, χρεοκοπίες, κοινωνική αναταραχή και μεγάλους κινδύνους στον τομέα της κλιματικής αλλαγής. Στο ίδιο μοτίβο και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, που έκανε τις χειρότερες προβλέψεις των τελευταίων τριάντα ετών! Ίσως αυτά να μην είναι όμως τα χειρότερα σενάρια!

Η ελληνική προεκλογική… υπνοβασία

Εντούτοις, κι ενώ είναι σαφές ότι υπάρχει στη χώρα μας ισχυρή τάση ενίσχυσης της «αντισυστημικής ψήφου» και της επικίνδυνης ακροδεξιάς, σε ακολουθία των υπόγειων κοινωνικών ρευμάτων σε άλλες χώρες της Δύσης, το πολιτικό σύστημα εμφανίζεται να… υπνοβατεί.

Ο «δημόσιος διάλογος» των συστημικών κομμάτων παραμένει εγκλωβισμένος στη σκανδαλολογία, στις εντάσεις και στα επιχειρήματα προηγούμενων δεκαετιών, με μάλλον ξεπερασμένα θεωρητικά σχήματα, απλώς εμπλουτισμένα με μια «εσάνς» ψηφιοποίησης και κοινωνικής προοδευτικότητας.

Τα μεγάλα διλήμματα που έρχονται μπροστά μας, σε σχέση με το οικονομικό, γεωπολιτικό και κοινωνικό μέλλον της Ευρώπης, τις νέες οικονομικές και επιχειρηματικές συνθήκες απο-παγκοσμιοποίησης που φαίνεται να επιβάλλει η σύγκρουση των υπερδυνάμεων, τις ελληνοτουρκικές διαφορές, που θα επηρεαστούν βαθύτατα από τις ευρύτερες γεωπολιτικές εξελίξεις (ιδίως αν επανεκλεγεί ο Ερντογάν), απουσιάζουν έως στιγμής πλήρως από τη δημόσια συζήτηση.   

Όσο για συναινέσεις, το απαραίτητο αυτό στοιχείο για την αντιμετώπιση πρωτοφανών προκλήσεων, στο πλαίσιο μιας δημοκρατικής κοινωνίας, προσώρας, ούτε λόγος να γίνεται! 

Ουδείς το φωνάζει, αλλά ο πληθωρισμός αποτελεί ιδανική ίσως λύση για τη μείωση του πραγματικού χρέους, μιας σειράς δυτικών κρατών που βρίσκονται να έχουν απειλητικά υψηλά επίπεδα οφειλών σε σχέση με το ΑΕΠ τους.

Συμβαίνει ήδη στην Ελλάδα. Ο συνδυασμός υψηλού πληθωρισμού και αυξανόμενου τζίρου στην αγορά (λόγω της αύξησης των τιμών, συχνά και του περιθωρίου επιχειρηματικού κέρδους) εκτοξεύει τα έσοδα από τον ΦΠΑ, αυξάνοντας ταυτόχρονα και τις εισπράξεις από φόρους εισοδήματος, αφού οι κλίμακες φορολόγησης δεν έχουν αλλάξει. Τα έσοδα του Δημοσίου μεγεθύνονται, οδηγώντας πιθανώς σε αυξημένα πλεονάσματα, ενώ ταυτόχρονα γίνεται λιγότερο δυσμενής η σχέση μεταξύ του ονομαστικού χρέους και του ονομαστικού ΑΕΠ.

Η επίσκεψη Σι Τζινπίνγκ στη Μόσχα ήρθε να επιβεβαιώσει με τον πλέον επίσημο τρόπο όσα υποστηρίζουμε ξεκάθαρα εδώ και περισσότερο από ένα χρόνο: Η στρατηγικής σημασίας σύμπραξη Κίνας με Ρωσία, απέναντι στη διεθνή επικυριαρχία των ΗΠΑ και της Δύσης, δεν έχει επηρεαστεί αρνητικά από την κρίση στην Ουκρανία.

Τουναντίον, η επιθετική στάση των ΗΠΑ και στενών τους συμμάχων, στο θέμα της Ταϊβάν, μαζί με την επιβολή κυρώσεων και της προσπάθειας απομόνωσής της (από το κρίσιμο εμπάργκο στους μικροεπεξεργαστές μέχρι την προσπάθεια απαγόρευσης της δημοφιλούς εφαρμογής TikTok), σπρώχνουν την Κίνα ακόμη πιο κοντά στη Ρωσία, απειλώντας να ανοίξουν ενδεχομένως και δεύτερο μέτωπο, αυτή τη φορά στην Ασία.

Ακούγοντας όσα λένε οι πολιτικοί και γράφουμε εμείς οι δημοσιογράφοι, διαβάζοντας και τα σχετικά γκάλοπ, θα περίμενε κάποιος ότι η τραγωδία στα Τέμπη θα δημιουργούσε ένα σοκ στο πολιτικό σύστημα, μια πραγματική διάθεση αλλαγής προς το καλύτερο.

Μπορεί αυτό να συμβαίνει μερικώς στα επίσημα λόγια, πλην όμως, τα έργα δείχνουν ότι η συνεχής σύγκλιση προς έναν ελάχιστο κοινό παρονομαστή αξιοπιστίας, που ακολουθεί δυστυχώς φθίνουσα πορεία, ουδόλως ανακόπτεται.

Τα Τέμπη συγκρίνονται με το Μάτι, οι υποκλοπές του παρόντος επιχειρείται να συμψηφιστούν με υποκλοπές του παρελθόντος. Η υποψηφιότητα του Νίκου Τόσκα, ως «προηγούμενο» για να είναι υποψήφιος ο Κώστας Αχ. Καραμανλής, ενώ μέσα στην τούρλα του Σαββάτου, ο Παύλος Πολάκης, αίφνης, θα είναι ξανά υποψήφιος. Και γιατί να μην είναι, λένε κάποιοι, αν είναι ο… Καραμανλής.

Η εικόνα των πρώτων δημοσκοπήσεων μετά τα Τέμπη δεν απέχει πολύ από τις εκτιμήσεις που προηγουμένως διατύπωναν (ιδιωτικώς) πολιτικοί παρατηρητές. Φθορά της κυβέρνησης, χωρίς ενίσχυση ΣΥΡΙΖΑ και ΠΑΣΟΚ, ανοδική τάση στα μικρότερα κόμματα που δεν έχουν κυβερνήσει, στο πλαίσιο και της «αντισυστημικής» ψήφου διαμαρτυρίας, αύξηση των αναποφάσιστων.

Αναμενόμενο ήταν άλλωστε και ότι η κυβέρνηση θα κάψει το σενάριο των εκλογών του Απριλίου, ώστε να δημιουργήσει χρόνο, μεταθέτοντας, λένε οι πληροφορίες, την πρώτη αναμέτρηση προς τα τέλη Μαΐου και τη δεύτερη στις αρχές Ιουλίου. Δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά, καθώς η τραγωδία των Τεμπών δημιούργησε ζωτική ρωγμή στο αφήγημα περί ψηφιοποίησης και εκσυγχρονισμού του κράτους, αλλά και εξανέμισε (πολιτικά) το αποτέλεσμα των οικονομικών ενισχύσεων και επιδομάτων, που απλόχερα μοίραζε και μοιράζει, ανατρέποντας δύο από τα κύρια προεκλογικά της όπλα.