Ο Γιάννης Βαρουφάκης, ίσως ο μόνος γηγενής καθηγητής της οικονομίας που διεκδικεί επάξια και τον τίτλο του «αστέρα» της δημοσιότητας, αν μη τι άλλο, παραμένει συνεπής σε αυτά που υποστηρίζει ως σήμερα.

Κι αυτό, δεδομένης της δικαίωσης αρκετών από τις προβλέψεις του, εξηγεί και την αυξημένη δημοφιλία της αριστερής άποψης που εκφράζει.

Το τελευταίο του άρθρο με τίτλο «Δραχμή;» είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον και συνιστώ να το διαβάσετε. Με βρίσκει σύμφωνο, τουλάχιστον στις βασικές παραδοχές. Οι προβλέψεις του για το ενδεχόμενο διάσπασης της ευρωζώνης, περίπου στον Βορρά και στον Νότο, αλλά και η πεποίθησή του ότι η χώρα πρέπει να μείνει στο ευρώ, έστω για όσο αυτό υπάρχει, ταιριάζουν σχεδόν απόλυτα με όσα έγραψα πρόσφατα για τη «διχοτόμηση» του ευρώ και την ανάγκη να μείνουμε όσο υπάρχει.

Ωστόσο, εκτιμώ ότι η άποψή του πως η Ελλάδα πρέπει να απορρίψει άμεσα τις αποφάσεις της 26ης Οκτωβρίου είναι εντελώς ανεδαφική, με βάση τους τρέχοντες πολιτικούς και οικονομικούς συσχετισμούς.

Κι ακριβώς λόγω της επιρροής του, νομίζω ότι χρειάζεται αντίλογο. Ας μου τον επιτρέψει, παρότι δεν διαθέτω τις ίδιες ακαδημαϊκές γνώσεις.

Καλώς ή κακώς, η χώρα μας δεν είναι σήμερα σε θέση να κινήσει τέτοιου είδους διαδικασίες, ενώ το πολιτικό και οικονομικό «ακροατήριο» μιας τέτοιας κίνησης στην Ευρώπη παραμένει -ακόμη- περιορισμένο.

Η αναξιοπιστία της εγχώριας πολιτικής σκηνής κι η αδυναμία μας να προχωρήσουμε ακόμη και μέτρα που είναι ούτως ή άλλως απαραίτητα για τη βελτίωση της χώρας δεν μας αφήνουν ερείσματα ούτε καν για να αναζητήσουμε «συμμάχους» σε άλλες χώρες του Νότου. Πολύ δε περισσότερο για να παίξουμε τον ρόλο του πρωτεργάτη της αμφισβήτησης.

Κάτι τέτοιο απλώς θα άνοιγε σήμερα τον δρόμο για ένα «ατύχημα», καταλήγοντας στην ανεξέλεγκτη χρεοκοπία, ίσως και στην απευκταία επιστροφή στη δραχμή

Δυστυχώς, αυτήν τη στιγμή, τελευταίος σύμμαχος της Ελλάδας είναι ο χρόνος.

Ο χρόνος που δείχνει σταδιακά το αδιέξοδο της ευρύτερης ευρωπαϊκής πολιτικής απέναντι στην κρίση. Όσο λοιπόν κι αν φαίνεται «ραγιάδικο» ή κατ' άλλους απολύτως κυνικό, σε αυτήν τη φάση πρέπει να είμαστε τα «καλά παιδιά». Να συνυπογράψουμε το «λάθος» για να πάρουμε την 6η δόση.

Και μετά, να διαπιστώσουμε μήπως έως ότου τελεσφορήσει η διαδικασία του PSI plus (του κουρέματος κατά 50%) θα έχει ήδη ανατραπεί από τις εξελίξεις, όπως συνέβη άλλωστε και με το σκέτο PSI του 21%.

Εν ολίγοις, ως την ώρα που η χώρα μας θα πρέπει να αποδεχτεί τη νέα συμφωνία στην ολότητά της, ενδέχεται να έχουν αλλάξει πολλά, παρότι ο χρόνος που μεσολαβεί δεν είναι μακρύς ημερολογιακά.

Ας είμαστε ρεαλιστές. Το πρόβλημα δεν είναι αν η χώρα θα δεσμευτεί σε κάποια δέσμη μέτρων. Ιστορικά, τέτοιες δεσμεύσεις έχουν ανατραπεί από τις περιστάσεις ουκ ολίγες φορές.

Η πραγματική ταμπακιέρα βρίσκεται στην αλλαγή δομής του χρέους που θα φέρει η υλοποίηση της συμφωνίας της 26ης Οκτωβρίου, κάτι που δεν αναμένεται να συμβεί πρακτικά πριν από τις αρχές του επόμενου έτους, πιθανώς τον Φεβρουάριο.

Στο σκέλος του PSI, το ένα θέμα αφορά την επερχόμενη αλλαγή δικαίου (από το ελληνικό στο βρετανικό) των νέων ομολόγων που θα κυκλοφορήσουν, διότι μειώνει τις μελλοντικές «ευχέρειες» περαιτέρω αναδιάρθρωσης.

Υπάρχει όμως και το δεύτερο σκέλος που θα πρέπει να προσεχθεί, παρότι ουδείς ασχολείται τώρα με αυτό:

Όσο μεγαλώνει το τμήμα του ελληνικού χρέους που δεν είναι σε ιδιωτικά, αλλά σε «θεσμικά» χέρια, δηλαδή στα χέρια των εταίρων μας, τόσο θα μεγαλώνουν και οι μακροχρόνιες συνέπειες σε περίπτωση αδυναμίας αποπληρωμής του.

Γιατί τον «μουτζούρη» δεν θα τον έχουν ιδιώτες επενδυτές, αλλά oι φορολογούμενοι πολίτες των άλλων ευρωπαϊκών κρατών.

Η κινδυνολογία πάντα πουλάει. Είναι όμως πολύ ασυνήθιστο να βλέπεις αναλυτές μεγάλων οίκων να κάνουν παρέα στους «αιρετικούς» των αγορών, προβλέποντας (σχεδόν) το τέλος του κόσμου.

Το αμερικανικό Business Insider έκανε ένα μάζεμα των προβλέψεων, εκ μέρους αναλυτών του διεθνούς χρηματιστηριακού κατεστημένου:

Κοινό σημείο λίγο-πολύ ότι έρχεται ο… Αρμαγεδδών!

Ιδού και οι αγγελιοφόροι:

Από την πλευρά της Νομούρα, είχαμε μία έκθεση στην οποία θεωρούν ότι οι προσδοκίες παρέμβασης της EKT με μαζικές αγορές ομολόγων είναι όνειρα θερινής νυκτός κι ότι αν γίνει κάτι τέτοιο τελικά θα φύγει από το ευρώ η Γερμανία!

Και μία δεύτερη λίγο μετά, που «μελετά» με πολύ πρακτικό τρόπο ομολογουμένως τη νομική διάσταση της εξόδου χωρών από το ευρώ και την επιστροφή σε άλλα νομίσματα, ιδίως σε σχέση με τις δανειακές και συμβατικές υποχρεώσεις που έχουν.

Υπήρξε βέβαια κι ένα ενημερωτικό σημείωμα της Nomura όπου ο γκουρού των επιτοκίων George Goncalves έβαλε τίτλο: «ΗΠΑ και Ευρώπη: Στο σημείο όπου δεν υπάρχει επιστροφή»!

Τη σκυτάλη πήρε ο Jιm Reid της Deutsche Bank, η τελευταία ανάλυση του οποίου καταλήγει στην εξής απλή διαπίστωση: «Αν δεν αλλάξει γνώμη η Μέρκελ…, ανοίξτε μια τρύπα και μπείτε μέσα»!

Σε περίπου ίδιο μήκος κύματος και η SocGen, με μία ανάλυση που συγκρίνει την πολιτική της Γερμανίας σήμερα με πολιτικές που οδήγησαν τη δεκαετία του '30 (μετά την περιβόητη Δημοκρατία της Βαϊμάρης) στην άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία…

Κι αν δεν φτάνουν τα παραπάνω έχουμε:

Την Goldman Sachs, που διαπιστώνει ότι «το ρίσκο των κρατικών χρεών έχει λάβει τη μορφή πυρκαγιάς εκτός ελέγχου». Την Credit Suisse που υποστηρίζει ότι ίσως βλέπουμε «το τέλος του ευρώ με τη μορφή που το ξέραμε».

Τον «πολύ» Barton Biggs, που δηλώνει ότι σταμάτησε να είναι στην πλευρά των «ταύρων» και βλέπει μεγάλες πιθανότητες για «double dip» στις ΗΠΑ, δηλαδή για επιστροφή στην ύφεση.

Τον Sony Kapoor της Redifine που βλέπει την ευρωζώνη να πέφτει σε μια επικίνδυνη παγίδα χρέους - αποπληθωρισμού χρεών.

Και πολλούς άλλους…

Σε κανονικές συνθήκες, κάποιοι θα πανηγύριζαν. Με την contrarian χρηματιστηριακή λογική, που λέει ότι η άνοδος των τιμών και το «ράλι» ανακούφισης έρχεται όταν οι επενδυτές «πετάξουν πετσέτα».

Στη συγκεκριμένη περίπτωση όμως η ρίζα του κακού δεν βρίσκεται στις χρηματιστηριακές αγορές και στις τιμές των μετοχών. Βρίσκεται στις αγορές ομολόγων κι εξαρτάται κατά μείζονα λόγο από ακραιφνώς πολιτικές αποφάσεις που επηρεάζουν την οικονομία.

Η κινδυνολογία ασφαλώς οφείλεται εν μέρει στον «εκβιασμό» των αγορών προς τις κυβερνήσεις, για λόγους που παρουσιάστηκαν σε προηγούμενο άρθρο. Εντούτοις, αυτό δεν είναι λόγος να παραγνωρίζουμε δύο γεγονότα:

Πρώτον, ότι η διάχυτη αποδοχή απόψεων αυτού του είδους λειτουργεί ως αυτοεπιβεβαιούμενη προφητεία, καθώς επιβαρύνουν το κλίμα και επηρεάζουν την ψυχολογία, ακόμη και επαγγελματιών επενδυτών. Καλώς ή κακώς, οι αγορές ΕΧΟΥΝ αγελαία συμπεριφορά.

Δεύτερον, ότι η κατάσταση είναι πραγματικά εξαιρετικά επικίνδυνη. Οι περισσότερες μεγάλες οικονομίες της Δύσης έχουν μεγάλο δανεισμό και μικρή ανάπτυξη, με μόνη σοβαρή εξαίρεση τη Γερμανία. Έτσι, οι περισσότερες, αν όχι όλες, θα ήθελαν να υποτιμήσουν το νόμισμά τους. Επειδή όμως το θέλουν όλοι, είναι δύσκολο να γίνει με επιτυχία (θυμηθείτε ότι σύντομα μπορεί να δούμε πρώτου μεγέθους νομισματικές συρράξεις).

Τέλος, η ίδια η ευρωζώνη ανακαλύπτει με μεγάλη καθυστέρηση την πραγματικότητα. Το ευρώ στήθηκε με λάθος τρόπο και σήμερα δεν έχει τις άμυνες που θα έπρεπε. Κι απ' ό,τι φαίνεται, θα πρέπει να γίνουν μεγάλοι συμβιβασμοί για να τις αποκτήσει. Και η Αμερική έχει δικά της μεγάλα προβλήματα.

Δυστυχώς, εύκολες λύσεις ούτε υπήρξαν ούτε υπάρχουν σε αυτά τα προβλήματα, που εν τέλει είναι πρώτα πολιτικά και μετά οικονομικά. Θα θίξω απλώς 2 - 3 σημεία που κατά τη γνώμη πολλών αναλυτών πλέον αποτελούν τη ρίζα του κακού:

Η άνιση κατανομή του πλούτου και η ανεξέλεγκτη λειτουργία (μόχλευση, απληστία και πολλά άλλα) του χρηματοοικονομικού τομέα των ενίοτε κολοσσιαίων εταιριών, σε συνδυασμό με την πολιτική κατάπτωση των δημοκρατικών μας συστημάτων.

Δεν ξέρω λοιπόν αν πρέπει να βρούμε τρύπα να κρυφτούμε, σίγουρα όμως το κράνος και η ασπίδα θα μας φανούν χρήσιμα.

Το ότι η θέση του στη σημερινή πολιτική σκηνή είναι εξαιρετικά δυσχερής είναι ολοφάνερο.

Έτριβα τα μάτια μου χθες διαβάζοντας τη στήλη του κ. Σταύρου Ψυχάρη στο «Βήμα της Κυριακής». Διότι αφενός έπλεκε το… εγκώμιο της πολιτικής καριέρας του Γιώργου Παπανδρέου (ενώ επί πολλές εβδομάδες -και προ δημοψηφίσματος- το συγκρότημα τον είχε για το εκτελεστικό απόσπασμα) κι αφετέρου τον… συνέχαιρε για την παράδοση της αρχηγίας του ΠΑΣΟΚ!

Παραθέτω ένα μικρό απόσπασμα, προς επίρρωσιν όσων γράφω:

«Ο αποχωρών πολιτικός, κληρονόµος λαµπράς οικογενειακής παραδόσεως, µε τις πράξεις του (αλλά και τις παραλείψεις του) δεν έκλεισε σελίδες της Ιστορίας. Αντιθέτως, εισήγαγε καινοτοµίες τις οποίες έχει καταγράψει θετικά η λαϊκή µνήµη.

Οι νεωτεριστικές πρωτοβουλίες του χαρακτηρίζουν ολόκληρη την περίοδο της πολιτικής σταδιοδροµίας του. Όπου πέρασε κάτι άφησε.

Όσο και αν επικρίθηκε για ορισµένες, τελευταίες ενέργειές του, είναι ο πρώτος πρωθυπουργός στην Ιστορία της χώρας που παρέδωσε την εξουσία οικειοθελώς, όταν πείστηκε ότι αυτό απαιτούσε η συγκυρία στο εσωτερικό και στο εξωτερικό.

Η απόφασή του να παραδώσει και την προεδρία του κόµµατός του συµπληρώνει την εικόνα γενναιότητας που αφήνει πίσω του».

Ολόκληρο το κείμενο μπορείτε να το διαβάσετε εδώ

Για κάποια δευτερόλεπτα, λοιπόν, δεν σας το κρύβω, νόμιζα ότι είχαμε χάσει την είδηση, ότι είχε συμβεί και δεν το πήραμε χαμπάρι! Μια γρήγορη έρευνα, όμως, έδειξε ότι δεν ήταν έτσι.

Αργότερα, προέκυψε και ανακοίνωση του ΠΑΣΟΚ, η οποία εν ολίγοις ξεκαθαρίζει ότι τουλάχιστον μέχρι να κλείσουν μια σειρά κρίσιμα μέτωπα, ο χρονικός ορίζοντας των οποίων είναι λίγο-πολύ ίδιος με τον χρονικό ορίζοντα της κυβέρνησης Παπαδήμου (δηλαδή μήνες!), ο αρχηγός δεν… προτίθεται να κάνει πέρα. Ούτε όμως, αναφέρει, προτίθεται… κατόπιν!

Οτιδήποτε άλλο, καταλήγει η ανακοίνωση, φωτογραφίζοντας βεβαίως…, «απηχεί διαθέσεις, προθέσεις και σχεδιασμούς άλλων».

Το πλήρες κείμενο της ανακοίνωσης του ΠΑΣΟΚ μπορείτε να το διαβάσετε εδώ

Το πραγματικό νόημά της, όμως, νομίζω ότι συμπυκνώνεται σε μία και μόνο φράση που… δεν περιέχει, μια σύντομη προσωπική φράση απάντησης του ΓΑΠ:

«Δεν νομίζω, Σταύρο»!

Για να μην παρεξηγούμαστε, είμαι ο πρώτος που θα χρεώσω στην κυβέρνηση Παπανδρέου μια σειρά πολύ βαριά λάθη στους χειρισμούς της τελευταίας διετίας. Το έχω κάνει, άλλωστε, με σειρά άρθρα, αν και αντίθετα με το «ρεύμα» της εποχής δεν περιλαμβάνω το στρατήγημα του δημοψηφίσματος ανάμεσά τους.

Ωστόσο, κάτι ντελικάτοι «επικήδειοι», όπως αυτός στο «Βήμα», αν μη τι άλλο με κάνουν να σκέπτομαι και την άποψη όσων υποστηρίζουν ότι «χρεωμένοι εκδότες και μεγάλα συμφέροντα θέλουν καιρό τώρα να τον ρίξουν».

Κι αυτό, είναι η αλήθεια, δεν μου αρέσει καθόλου….

Ο «λογαριασμός» της κρίσης και ο ανταρτοπόλεμος του χρήματος με την πολιτική εξουσία. Οι πιέσεις για «ενοποίηση» και ο κίνδυνος μπαράζ αναδιαρθρώσεων στα κρατικά χρέη. Το μέλλον του ευρώ και οι λαοί της Ευρώπης.

Πριν από 10 ημέρες, αμέσως μετά την αναγγελία σχηματισμού «κυβέρνησης ενότητας», υποστήριξα ότι «το θρίλερ δεν τελείωσε, τώρα αρχίζει». Δυστυχώς, τα γεγονότα δικαιώνουν την εκτίμηση.

Η κρίση πέρασε σε άλλο επίπεδο. Η μετάσταση αγγίζει πλέον τον σκληρό πυρήνα της ευρωζώνης, με συνέπειες που ήδη αρχίζουν να γίνονται ορατές και στο «ελληνικό πρόβλημα».

Πρόκειται για έναν κλιμακούμενο «ανταρτοπόλεμο» μεταξύ της εξουσίας του χρήματος και της πολιτικής εξουσίας -σε δύο κυρίαρχους πόλους-, που επί δεκαετίες κινήθηκαν συντονισμένα, υπηρέτησαν ουσιαστικά η μία την άλλη - και διατηρούν κοινά συμφέροντα.

Γι' αυτό κι ο πόλεμος είναι ως τώρα ελεγχόμενης εντάσεως. Αμφότερες οι πλευρές θα ήθελαν μια «σολομώντεια λύση», απλώς αδυνατούν να τη βρουν.

Το θέμα τους είναι πώς θα μοιραστεί ο λογαριασμός της κρίσης. Κατά την άποψη των «αγορών», θα πρέπει να πληρώσουν κυρίως οι φορολογούμενοι της ευρωζώνης είτε χρηματοδοτώντας κρατικά χρέη άλλων χωρών είτε με σκληρή λιτότητα για να περιοριστούν ελλείμματα και χρέη

Προκειμένου όμως να συμβούν τα ανωτέρω αποτελεσματικά, πιέζουν για όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ενοποίηση, δημοσιονομική και πολιτική, της ευρωζώνης.

Με άλλα λόγια, αφού δάνεισαν σε χώρες όπως η Ελλάδα με επιτόκια… Γερμανίας, ωσάν να υπήρχε εγγύηση των ισχυρών κρατών, προς όφελος των αδυνάτων, τώρα πιέζουν να συμβεί αυτό εκ των υστέρων.

Γι' αυτό και βλέπουμε το παράδοξο ευρωπαϊκές χώρες να έχουν CDS σε επίπεδα Τυνησίας και την Πορτογαλία να βρίσκεται ψηλότερα από το Πακιστάν.

Η πίεση των «τιμών» είναι το μήνυμα των αγορών στις πολιτικές ηγεσίες. Και το «διακύβευμα» είναι πολύ υψηλό

Για να είμαστε δίκαιοι, αυστηρά από οικονομική άποψη, η ένωση με τη μορφή μιας ομοσπονδίας έχει νόημα.

Καλώς ή κακώς, όμως, οι πολιτικές, κοινωνικές και δημοκρατικές προϋποθέσεις για να συμβεί δεν φαίνεται να υφίστανται, ενώ οι περιορισμένες προσπάθειες που εκτυλίσσονται για την ενίσχυση μιας δημοσιονομικής έστω ενοποίησης είναι αμφίβολο αν θα επιτύχουν με την απαιτούμενη ταχύτητα.

Η κατάσταση σίγουρα είναι δύσκολη για τους πολιτικούς. Ακόμη και σε αυτά που θα ήθελαν δυστυχώς σήμερα «δεν δύνανται».

Από τη μια, γνωρίζουν ότι είναι πολιτικά αδιανόητο να πείσουν τους ψηφοφόρους τους να αναλάβουν πρόσθετο βάρος, προς όφελος των τραπεζών και των πλούσιων ιδιωτών επενδυτών ή προς όφελος μιας προβληματικής χώρας.

Από την άλλη, ξέρουν ότι το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα είναι αθροιστικά ο μεγαλύτερος «επενδυτής» σε ομόλογα της ευρωζώνης, μαζί με διάφορα funds, ακόμη και συνταξιοδοτικά ταμεία.

Άρα, αν πυροβολήσουν στο ψαχνό το σύστημα του χρήματος, ειδικά με τη μορφή και τον ρόλο που έχει στη σύγχρονη διεθνή οικονομία, πυροβολούν και τα πόδια τους.

Μία λύση είναι «να κοπεί χρήμα». Ο μόνος μηχανισμός που μπορεί να κάνει κάτι τέτοιο με διάφορους σύγχρονους τρόπους είναι η ΕΚΤ, τόσο αυτόνομα όσο και σαν μοχλός του EFSF.

Θα ξεπεραστούν όμως μέσω της κρίσης οι αντιρρήσεις των Γερμανών, αλλά και της «γραφειοκρατίας» της ΕΚΤ; Μπορεί να λειτουργήσει με τέτοιον τρόπο μια τράπεζα που δεν υφίσταται στο πλαίσιο μιας ομοσπονδίας, αλλά ενός παράδοξου υπερεθνικού νομίσματος; Θα γίνει η "τρίπλα" μέσω ΔΝΤ, όπως συζητείται πλέον ευρύτατα;

Πιθανά όλα αυτά, όχι όμως σίγουρα.

Στο μεταξύ, ο χρόνος που κυλά ανεκμετάλλευτος οδηγεί πιο κοντά σε ένα ενδεχόμενο που κάποτε φαινόταν απομακρυσμένο:

Στις εκτεταμένες αναδιαρθρώσεις κρατικών χρεών, τις οποίες αποκλείει έως σήμερα η πολιτική ηγεσία της Ευρώπης κι απορρίπτουν μετά βδελυγμίας οι ιδιώτες δανειστές.

Σε αυτό το πλαίσιο, η Ευρώπη μπορεί να μετανιώσει πολύ πικρά που δεν προωθεί «εδώ και τώρα» την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, έστω εκείνων που -πολύ κακώς- έχουν φτάσει να είναι «πολύ μεγάλες για να καταρρεύσουν».

Σε κάθε περίπτωση, οι επόμενοι μήνες θα είναι πολύ κρίσιμοι για τη μοίρα του ευρώ. Ας μη λησμονούμε, λοιπόν, ότι, παρακολουθώντας τις εξελίξεις, όσα βλέπουμε είναι σύμπτωμα κι όχι αιτία του κακού.

Διότι κοινό νόμισμα μπορεί να υπάρξει με ρεαλιστικούς όρους μόνο στο πλαίσιο μιας ομοσπονδίας που μέσα από ενιαίες πολιτικές θα μειώνει τις ανισότητες ανάμεσα στα μέλη της.

Είμαι βέβαιος ότι κάτι τέτοιο δεν μπορεί να συμβεί, παρά τη θέληση των λαών της Ευρώπης, έχω όμως και πολλές αμφιβολίες αν αυτή είναι σήμερα η θέλησή τους. Κι αν το τελευταίο ισχύει, ανοίγει διάπλατα ο δρόμος για διάσπαση της ευρωζώνης σε δύο ξεχωριστούς «πόλους», του Βορρά και του Νότου.

Το μη χείρον βέλτιστο. Μπροστά στην επαπειλούμενη χρεοκοπία, κακήν κακώς αποκτούμε μια κυβέρνηση «εθνικής ενότητας», περιορισμένης διάρκειας και προσδοκιών.

Παρότι ενδέχεται να επιτύχει πρόσκαιρη επικοινωνιακή εκτόνωση (η αντιπολίτευση περιορίζεται στα κόμματα της Αριστεράς), διατηρώ ζωηρές αμφιβολίες για το αν θα αποφορτίσει τα τμήματα της κοινωνίας που αντιδρούν στα μέτρα, για να μη χάσουν δίκαια ή άδικα κεκτημένα.

Η σήψη του πολιτικού συστήματος και η «απονομιμοποίησή» του, η χύδην ανάμιξη σωστών και λανθασμένων μέτρων το προηγούμενο διάστημα και η έλλειψη οργανωμένου κρατικού μηχανισμού μάλλον ξεπερνούν τις δυνατότητες υπέρβασης μιας εξ ορισμού μεταβατικής κυβέρνησης.

Εκτός αν δεν κάνει τίποτε για τα «τρέχοντα», πέρα από το να βάλει υπογραφές στο νέο μνημόνιο, οπότε ευλόγως θα υπάρξουν άλλου τύπου προβλήματα με τους δανειστές μας.

Στη λήξη της, δε, μάλλον θα αντικατασταθεί από μία άλλη, που, εκτός απροόπτου, θα έχει τα ίδια «συνθετικά» χαρακτηριστικά λόγω ελλείψεως αυτοδυναμίας. Μένει να δούμε πώς θα είναι τότε οι συνθήκες στο εσωτερικό και στο εξωτερικό.

Διότι στην Ευρώπη οι εξελίξεις λαμβάνουν τη μορφή χιονοστιβάδας. Η κατάσταση στις αγορές δείχνει ότι οι αποφάσεις της 26ης Οκτωβρίου και του G20 για μια ευρύτερη «λύση» στην Ευρώπη έχουν ήδη ξεπεραστεί.

Ο μηχανισμός EFSF πρακτικά δεν υπάρχει ακόμη, ενώ οι λύσεις που επιλέχθηκαν για την ενίσχυσή του μοιάζουν σήμερα με τσιρότα σε τραύμα που χρήζει χειρουργικής επέμβασης.

Η Ιταλία (βοηθούσης και της εσωτερικής πολιτικής κατάστασης, που μοιάζει επικίνδυνα με την ελληνική), κινείται ταχύτατα προς την κατάρρευση, οι σχεδιασμοί ανατράπηκαν και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ανέλαβε ξανά τον ρόλο του πυροσβέστη με την πρόσφατη μείωση των επιτοκίων και τις μαζικές πλέον αγορές (ιταλικών κυρίως) ομολόγων.

Η Γαλλία ανακοίνωσε νέο πακέτο μέτρων λιτότητας και την ίδια ώρα οι περισσότεροι αναλυτές προβλέπουν ότι τα μονόπλευρα προγράμματα λιτότητας θα επιδράσουν αρνητικά στην (ήδη αναιμική) ανάπτυξη των «προβληματικών» χωρών.

Όλα λοιπόν δείχνουν ότι η προσπάθεια των Γερμανών (και άλλων Βόρειων) να αντιμετωπίσουν την κρίση χωρίς τη δυναμική και μόνιμη ανάμιξη του «απεριόριστου» ισολογισμού της ΕΚΤ είναι ένα βήμα πιο κοντά στην οριστική και αμετάκλητη αποτυχία.

Οι περισσότεροι αναλυτές τονίζουν ότι η Γερμανία θα πρέπει να αλλάξει στάση. Να συμφωνήσει σε περαιτέρω μείωση των επιτοκίων και στην ενίσχυση του EFSF, μέσω της ΕΚΤ, προκειμένου να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά η κρίση και να ενισχυθεί η ρευστότητα. Ταυτόχρονα, αρκετοί υπογραμμίζουν πλέον ότι θα πρέπει να ενισχυθεί η ανάπτυξη, ειδικά στις χώρες που αντιμετωπίζουν προβλήματα.

Ωστόσο, τέτοιου είδους επιλογές αφενός απαιτούν σημαντική αλλαγή φιλοσοφίας εκ μέρους της Γερμανίας και των δορυφόρων της κι αφετέρου προϋποθέτουν σημαντικά ανταλλάγματα.

Κι έτσι ερχόμαστε στον πρώτο δρόμο: της περαιτέρω «ένωσης». Μιλάμε για την οργανωμένη κίνηση προς μια «ομοσπονδιακή Ευρώπη», στην οποία προφανώς θα πρωταγωνιστεί η Γερμανία.

Στη ζώνη αυτή -σε βάθος ορίζοντα- το χρέος είναι πρακτικά ενιαίο, ευρωπαϊκό, ενώ οι χώρες που ανήκουν σε αυτήν παραχωρούν βασικά κυριαρχικά δικαιώματα προς την «ομοσπονδιακή» διοίκηση, ιδίως σε θέματα δημοσιονομικά, αλλά όχι μόνο σε αυτά..

Το σενάριο αυτό εύλογα θα απαιτήσει χρόνο για την ενδεχόμενη υλοποίησή του.

Ωστόσο, εκτιμώ ότι η τροχοδρόμησή του, με συγκεκριμένους, σαφείς, «γερμανικούς» όρους, αποτελεί προαπαιτούμενο για να αλλάξει στάση η πτέρυγα των βόρειων κρατών. Κάποιες, άλλωστε, από τις προϋποθέσεις, όπως ήδη φαίνεται (και από την ανοιχτά «επιτακτική» στάση έναντι της Ελλάδας) συντελούνται επίσημα και ανεπίσημα στις μέρες μας.

Ο δεύτερος δρόμος είναι αυτός της… διχοτόμησης! Που θα ανοίξει στην περίπτωση όπου η κρίση ξεπεράσει κάποια όρια, καθώς ο χρόνος των αγορών συνεχίζει να κινείται ταχύτερα από τον πολιτικό χρόνο των Ευρωπαίων ηγετών.

Οι συνέπειες που θα είχε η αποχώρηση ενός κράτους από το ενιαίο νόμισμα έχουν ήδη αναλυθεί από πολλούς και είναι πράγματι δυσβάστακτες. Είτε το κράτος αυτό είναι οικονομικά ισχυρό είτε όχι.

Αυτό που δεν έχει ακόμη μελετηθεί αρκετά είναι τι θα συμβεί αν μια ομάδα ισχυρών οικονομικά κρατών αποφασίσει να αποχωρήσει, αφήνοντας στην ενιαία ζώνη τα υπόλοιπα, προκειμένου να ιδρύσει μια νέα!

Το βέβαιο είναι ότι σε αυτήν την περίπτωση οι δυσμενείς συνέπειες θα είναι μικρότερες. Και γι' αυτούς που φεύγουν (μικρότερη ανατίμηση του νέου νομίσματος) και γι' αυτούς που μένουν (de facto υποτίμηση του ευρώ και του χρέους τους προς το εξωτερικό, αύξηση ανταγωνιστικότητας, αλλά χωρίς καταβαράθρωση του νομίσματος).

Το αβέβαιο είναι με ποια διαδικασία θα μπορούσε να συμβεί με την απαιτούμενη ταχύτητα, μια και δεν υπάρχει προηγούμενο.

Σε κάθε περίπτωση, οι αναταράξεις σε πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο θα είναι μεγάλες. Όποιος δρόμος κι αν επιλεγεί.


ΥΓ.: Υπάρχει, βεβαίως, κι ένας τρίτος δρόμος: αυτός της διάλυσης της ευρωζώνης, που είναι το χειρότερο και το πιο ακραίο σενάριο, με βάση τους διεθνείς συσχετισμούς. Δεν μπορεί, όμως, να αποκλειστεί εφόσον επικρατήσουν συνθήκες αντιπαλότητας και πανικού, παρότι για αρκετές χώρες, μία εξ αυτών και η Ελλάδα, οι συνέπειες θα είναι ολέθριες. Γι' αυτό ίσως προτιμώ να μην το πολυσκέφτομαι.