Η κοινωνική δράση των εταιρειών δεν είναι καινοφανής πρακτική. Σχεδόν από τα πρώτα χρόνια μετά τη βιομηχανική επανάσταση και περίπου ταυτόχρονα με τις κινητοποιήσεις του εργατικού κινήματος, η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη (ΕΚΕ) δίνει τα πρώτα της δείγματα, για προφανείς λόγους.

Από τότε, σε διάφορες περιόδους της επιχειρηματικής ιστορίας, παρατηρείται έξαρση ή ύφεση των δράσεών της, που λίγο ως πολύ σχετίζεται με τις κοινωνικές συνθήκες. Την τελευταία δεκαετία, με τη διαμόρφωση της παγκοσμιοποίησης και τον επακόλουθο συντονισμό της επιχειρηματικής αλλά και της καταναλωτικής δράσης, η ΕΚΕ ήρθε στο προσκήνιο δυναμικά, κατοχυρώνοντας την ύπαρξή της μέσω κυρίως της αναγνώρισης από διεθνείς πολιτικές οντότητες.

Όπως τα περισσότερα θέματα που συνδέονται με την επιχειρηματική πρακτική έτσι και η ιδέα της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης δημιουργήθηκε στις ΗΠΑ. Στις αρχές του 20ού αιώνα, οι αμερικανικές επιχειρήσεις έγιναν στόχοι κοινωνικών επιθέσεων, κάτι που ευθέως συνδέεται με το μεγάλο μέγεθός τους, τις αντικοινωνικές (η λέξη χωρίς εισαγωγικά) πρακτικές τους και φυσικά την οικονομική κρίση, που οδήγησε μεγάλες μάζες του πληθυσμού στην εξαθλίωση.

Η λαϊκή βούληση βρήκε την έκφρασή της επιπλέον και στο νομοθετικό σώμα, το οποίο ξεκίνησε να θεσμοθετεί κανόνες antitrust και να εισάγει στη νομοθεσία της την έννοια της προστασίας του πολίτη. Ψάχνοντας τρόπους να αντιμετωπίσουν την κοινωνική κατακραυγή, τα (μεγαλο)στελέχη της επιτροπής δεν άργησαν να καταλήξουν στη λύση της ”επένδυσης” χρημάτων σε κοινωνικούς σκοπούς, με τρόπο οποίος εκείνη την εποχή εντασσόταν σχεδόν απόλυτα στον ορισμό της φιλανθρωπίας.

Αν η πρώτη γενιά των στελεχών εκείνων έκανε ”την ανάγκη φιλοτιμία”, οι άμεσοι διάδοχοί της ενέταξαν στην εταιρική τους κουλτούρα την ανάγκη διανομής ”κοινωνικού μερίσματος”. Αποτέλεσμα όλων αυτών των διεργασιών ήταν η αποκρυστάλλωση δύο γενικών αρχών: της αγαθοεργίας (charity principle) και της διαχείρισης (stewardship principle). Σύμφωνα με την πρώτη αρχή, η επιχείρηση έχει καθήκον να παρέχει εθελοντική βοήθεια και υποστήριξη σε ενδεή άτομα και σε κοινωνικές ομάδες που βρίσκονται σε δυσμενή θέση, καθώς και σε οργανισμούς που παρέχουν κοινωνικές υπηρεσίες.

Την ίδια εξάλλου εποχή παρατηρείται και η ανάπτυξη εθελοντικών δράσεων με σκοπό την προώθηση του κοινωνικού συμφέροντος, όπως τα ιδρύματα φιλανθρωπίας για επιχειρήσεις. Η αρχή της διαχείρισης αναφέρεται στη δράση των στελεχών που στοχεύουν στο ευρύτερο κοινωνικό συμφέρον και που επηρεάζονται από διαχειριστικές αποφάσεις.

Στην εξέλιξή τους οι επιχειρηματικές αποφάσεις με γνώμονα το κοινωνικό συμφέρον οδήγησαν στην αύξηση του βαθμού αλληλεξάρτησης της κοινωνίας και τελικά στην όλο και πιο ενεργό συμμετοχή των μετόχων στη λήψη αποφάσεων. Το θέμα φαίνεται να παίρνει πιο οριστική μορφή στη δεκαετία του 1970. Τότε η Επιτρoπή Οικονομικής Ανάπτυξης (Committee for Economic Development), οργανισμός αποτελούμενος από περίπου 200 επιχειρηματίες και ακαδημαϊκούς, εξέδωσε ένα κείμενο με τίτλο ”The Social Responsibility of Business Corporations”, στο οποίο παρουσιάζονταν δύο λόγοι που υποστήριζαν την ανάγκη ύπαρξης Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης: αφενός το μεταβαλλόμενο ”κοινωνικό συμβόλαιο” (social contract) και αφετέρου το ”πεφωτισμένο προσωπικό συμφέρον” (enlightened self-interest).

Αν και η έννοια του κοινωνικού συμβολαίου είναι γνωστή από το 18ο αιώνα, αυτή του πεφωτισμένου προσωπικού συμφέροντος χρειάζεται πιθανότατα επεξήγηση. Η επιχείρηση ορθώς θεωρείται αναπόσπαστο μέρος της κοινωνίας αφού από αυτή αντλεί εργαζομένους, πελάτες και επομένως πόρους. Αν λοιπόν απορρίψει οποιονδήποτε (περιορισμένο έστω) βαθμό ευθύνης, μπορεί τελικά τα συμφέροντά της να πληγούν από μποϊκοτάζ των καταναλωτών, από αρνητική διαφήμιση, από την απομείωση της κοινωνικής ευμάρειας ή ακόμα και από νομοθετικές πρωτοβουλίες.

Η συνέχεια ήταν λιγότερο θεωρητική αφού όλο και συχνότερα ο όρος της ΕΚΕ έκανε την εμφάνισή του στις αποφάσεις ή τις γνωμοδοτήσεις διεθνών παραγόντων της επιχειρηματικής και της κοινωνικής ζωής.

Η αναθεώρηση των ”Γενικών Αρχών του ΟΟΣΑ για τη λειτουργία των Πολυεθνικών Επιχειρήσεων” που πρωτοκυκλοφόρησαν το 1976 περιείχε ουκ ολίγες αναφορές σε εθελοντικές αρχές υπεύθυνης συμπεριφοράς, ρύθμιζε εργασιακά ζητήματα και μπορεί να θεωρηθεί ως η πρώτη ανεπίσημη παραδοχή ότι η ΕΚΕ ήρθε για να μείνει. Το 1999 ήταν περίπου η εποχή που οι φωνές κατά της παγκοσμιοποίησης και της διεθνούς επιχειρηματικότητας αυξήθηκαν δραματικά, ξαναφέρνοντας, μεταξύ άλλων, και την ΕΚΕ στο προσκήνιο.

Το οικουμενικό σύμφωνο των Ηνωμένων Εθνών δημιουργήθηκε και τέθηκε σε εφαρμογή το 2000 με πρωτοβουλία του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών, κ. Κόφι Ανάν. Το Σύμφωνο αναζητά την προαγωγή του εταιρικού πολίτη (corporate citizenship), ώστε να συμμετέχει η επιχείρηση στην επίλυση των προκλήσεων της παγκοσμιοποίησης. Οι επιχειρήσεις κλήθηκαν να υιοθετήσουν εθελοντικά ένα σύνολο δέκα αρχών που αφορούσαν στη διαφθορά, στα ανθρώπινα δικαιώματα, στις εργασιακές ελευθερίες και στην προστασία του περιβάλλοντος.

Τον Μάρτιο της ίδιας χρονιάς, η πολυσυζητημένη Σύνοδος της Λισαβόνας, στη διακήρυξή της για τους ευρωπαϊκούς στόχους έως το 2010, περιέλαβε αναφορά για την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη. Έναν χρόνο αργότερα, η ”Πράσινη Βίβλος” της Ε.Ε. όρισε την ΕΚΕ ως ”έννοια σύμφωνα με την οποία οι εταιρείες ενσωματώνουν σε εθελοντική βάση κοινωνικές και περιβαλλοντικές ανησυχίες στις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες και στις επαφές τους με άλλα ενδιαφερόμενα μέρη”.

Τον Ιούλιο του 2002 και σε συνέχεια του διαλόγου που ξεκίνησε με την Πράσινη Βίβλο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθέτησε την Ανακοίνωση ”Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη: Μια συνεισφορά των επιχειρήσεων στην βιώσιμη ανάπτυξη”. Σχεδόν παράλληλα, θεσμοθετήθηκε και το forum της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με το θέμα αυτό (CSR Multistakeholder Forum). Σκοπό του είχε την προώθηση της καινοτομίας, της διαφάνειας και της σύγκλισης των πρακτικών και των εργαλείων της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης μέσω:

* της ανταλλαγής εμπειρίας και ”καλών πρακτικών” μεταξύ των φορέων της Ε.Ε.,

* της συγκέντρωσης των υπαρχόντων πρωτοβουλιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της επιδίωξης της προσέγγισής της με κατευθυντήριες αρχές, και

* της διερεύνησης των πεδίων που απαιτούν συμπληρωματική δράση.

Στο πλαίσιο αυτό, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με πρωτοβουλία των Επιτρόπων κ. Verheygen και Spidla, στις αρχές του 2006, έκανε μια νέα αρχή στην κατεύθυνση της συνεννόησης και της συνεργασίας μεταξύ αυτής και ευρωπαϊκών επιχειρήσεων, αναγνωρίζοντας ότι διαδραματίζουν πρωταρχικό ρόλο στο θέμα της ΕΚΕ.

Η συνεργασία με τη μορφή ευρωπαϊκής ”συμμαχίας” για την ΕΚΕ, προσαρτάται ως παράρτημα στην ανακοίνωση που εξέδωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ”Implementing the partnership for Growth and Jobs: Making Europe a pole of excellence on Corporate Social Responsibility”, στις 22 Μαρτίου 2006. Η νέα αυτή ”συμμαχία” έχει ανοικτό χαρακτήρα και όλες οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις καλούνται να εκφράσουν εθελοντικά τη στήριξή τους.

Επίσης σε διεθνές επίπεδο, δραστηριοποιούνται πολλοί φορείς επιχειρώντας να ενισχύσουν ή και απλώς να καταγράψουν τα θέματα της ΕΚΕ. Στους πιο σημαντικούς συγκαταλέγεται το World Business Council for Sustainable Development (WBCSD), συνασπισμός 175 επιχειρήσεων, τις οποίες ενώνει η κοινή δέσμευση προς τη βιώσιμη ανάπτυξη, λαμβάνοντας υπόψη και την κοινωνική πρόοδο.

Εξάλλου, τα Ευρωπαϊκά Δίκτυα για την ΕΚΕ, ανάμεσα στα οποία και το ελληνικό, φτάνουν πλέον σχεδόν τα 20, ενώ στους διεθνείς οργανισμούς με δράσεις ΕΚΕ πρέπει να αναφερθούν ακόμη η UNICE, το Eurocommerce και βεβαίως το CSR Europe και το Business for Social Responsibility, με τον εξυπηρετικό δικτυακό τόπο.