Η Ρωσία έχει αρχίσει να αισθάνεται τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης της Ευρώπης. Η κρίση δεν έχει μόνο δημιουργήσει έναν «αέρα ανησυχίας» για την οικονομική σταθερότητά της, αλλά θέτει σε κίνδυνο και τα προγράμματα εκσυγχρονισμού και ιδιωτικοποιήσεων του Κρεμλίνου, σύμφωνα με το Stratfor. Αυτά τα προγράμματα, που στόχο έχουν να προσελκύσουν ξένη τεχνολογία και επενδύσεις στους στρατηγικούς τομείς της ρωσικής οικονομίας, εξαρτώνται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τις ευρωπαϊκές επενδύσεις και τη συνεργασία. Καθώς, η ευρωπαϊκή οικονομία βρίσκεται σε χάος, προκαλώντας επιπλοκές για τη Μόσχα, το μέλλον αυτών των προγραμμάτων -αλλά και των σχεδίων της Ρωσίας για ανόρθωση της περιοχής- είναι αβέβαιο.

Σύμφωνα με το Stratfor, οι επιπτώσεις της ευρωπαϊκής οικονομικής κρίσης δεν περιορίζονται στην Ευρώπη, καθώς πλέον γίνονται αισθητές σε όλον τον κόσμο - και η Ρωσία δεν αποτελεί εξαίρεση. Η μεγάλη γειτονιά της Ευρώπης ανέπτυξε περίπλοκες στρατηγικές -οι οποίες απαιτούν και χρήματα αλλά και μια σταθερή Ρωσία- για να ισχυροποιήσει την κατοχή της σε πρώην σοβιετικά εδάφη και να επηρεάσει την περιφέρειά της, κυρίως την Ευρώπη. Η κρίση της Ευρώπης έχει δώσει στη Μόσχα μια σπάνια ευκαιρία, από την άποψη ότι η Ρωσία μπορεί να συλλέξει φθηνά στρατηγικά assets από όλη την Ευρώπη και να λειτουργήσει σαν φάρος σταθερότητας για την περιοχή. Ωστόσο, καθώς βαθαίνει η κρίση της Ευρώπης, η Ρωσία θα μπορούσε να επηρεαστεί τόσο αρνητικά ώστε το Κρεμλίνο να μετριάσει τα σχέδιά του να διευρύνει την επιρροή του στο εξωτερικό.

Οι οικονομικοί δεσμοί της Ρωσίας με την Ευρώπη

Η Ευρώπη είναι ο σημαντικότερος οικονομικός εταίρος της Ρωσίας. Αντιπροσωπεύει το 47% του εμπορίου της, το 75% των ξένων άμεσων επενδύσεων, αλλά και το μεγαλύτερο μέρος των ενεργειακών εσόδων της. Με την Ευρώπη να καταρρέει οικονομικά και θεσμικά, η Ρωσία -λογικά- θα ήταν μία από τις οικονομίες εκτός Ευρώπης που θα δέχονταν το μεγαλύτερο πλήγμα.

Η ευρωπαϊκή κρίση όντως επέδρασε στη ρωσική οικονομία. Τα ρωσικά χρηματιστήρια καταγράφουν άνοδο ή πτώση ανάλογα με τις εξελίξεις στην Ευρώπη τους τελευταίους μήνες. Διακυμάνσεις καταγράφει και το ρούβλι, το οποίο τον Σεπτέμβριο έχασε το 20% της αξίας του, μετά την ανακοίνωση περί μη επίτευξης συμφωνίας στην Ευρώπη για την επίλυση της κρίσης χρέους - γεγονός που ανάγκασε το Κρεμλίνο να παρέμβει για να το σταθεροποιήσει.

Όμως, τα ρωσικά χρηματιστήρια και το ρούβλι παραδοσιακά δεν είναι και οι καλύτεροι δείκτες για την πραγματική κατάσταση της ρωσικής οικονομίας. Στην πραγματικότητα η Ρωσία τα πηγαίνει σχετικά καλά, παρά την κρίση στην Ευρώπη. Ο ρυθμός ανάπτυξης του ΑΕΠ της αναμένεται να διαμορφωθεί γύρω στο 4,5% για το 2011 και ο πληθωρισμός κυμαίνεται στο 7%, στο χαμηλότερο επίπεδο από την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης. Λόγω των υψηλών τιμών ενέργειας, η Ρωσία διαθέτει επισήμως συναλλαγματικά αποθέματα ύψους 580 δισ. δολαρίων και έχει άλλα 150 δισ. ευρώ «στην άκρη για τις δύσκολες μέρες». Επιπλέον, σύμφωνα με πηγές του Stratfor στη Μόσχα, διαθέτει και άλλα 600 δισ. δολάρια στην άκρη σε ιδιωτικά funds. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι η Ρωσία δεν θα επηρεαστεί από την κρίση στην Ευρώπη, η οποία έρχεται σε μια περίοδο που η χώρα δεν διαθέτει ξεκάθαρο ηγέτη για την οικονομική της πολιτική.

Οι ανησυχίες της Ρωσίας

Άμεση προτεραιότητα του Κρεμλίνου είναι να διαβεβαιώσει τους Ρώσους ότι η Ρωσία δεν θα έχει την ίδια τύχη με την Ευρώπη. Δημοσκόπηση που πραγματοποιήθηκε τον Σεπτέμβριο έδειξε ότι το 45% των Ρώσων φοβάται την υποτίμηση του ρουβλίου και μια νέα μεγάλη οικονομική κρίση περισσότερο από ότιδήποτε άλλο.

Για να βοηθήσει στην ενίσχυση της εμπιστοσύνης των Ρώσων, το Κρεμλίνο επιχειρεί να δείξει ότι έχει έναν ισχυρό ηγέτη για τα επόμενα χρόνια, ο οποίος είναι ικανός να αντέξει τις αλλαγές που πραγματοποιούνται σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο Ρώσος πρωθυπουργός Vladimir Putin θα επανέλθει στη θέση του Προέδρου τον Μάρτιο του 2012. Πολλοί Ρώσοι θεωρούν ότι το πιο αυταρχικό στιλ ηγεσίας του Putin είναι καλύτερη επιλογή για να οδηγηθεί η Ρωσία αυτούς τους αβέβαιους καιρούς, σε σχέση με τον νυν Πρόεδρο Dmitri Medvedev. Εν όψει των εκλογών, ο Putin σχεδιάζει να προσθέσει 6 δισ. ευρώ στο ρωσικό οικονομικό σύστημα -συγκεκριμένα μέσω κοινωνικής στήριξης και κυβερνητικών προγραμμάτων, για τη δημιουργία θέσεων εργασίας- προκειμένου να αυξήσει τη στήριξη και να κερδίσει την έγκριση για την κυβέρνηση. Σημειώνεται ότι αυτή είναι η πρώτη φορά όπου το Κρεμλίνο δημοσίως προχωρά σε ένεση ρευστότητας στο σύστημα πριν από εκλογές.

Δεύτερον, το Κρεμλίνο κάνει προσπάθειες να ενισχύσει το ρούβλι με μη συμβατικούς τρόπους. Η ρωσική κυβέρνηση και οι μεγάλες ρωσικές εταιρίες- όπως για παράδειγμα ενεργειακές, χαλυβουργικές και κατασκευαστικές- παραδοσιακά χρησιμοποιούν στις συναλλαγές τους ξένα νομίσματα και όχι το ρούβλι. Έτσι, αυτοί οι μεγάλοι παίκτες εδώ και καιρό δεν προβληματίζονται για το ρούβλι, παρά μόνο σε ό,τι αφορά την εγχώρια σταθερότητα. Καθώς όμως το μέλλον του ευρώ είναι αβέβαιο, η Μόσχα ετοιμάζεται να κάνει το ρούβλι πιο σημαντικό διεθνές νόμισμα και, επίσης, πιο σταθερό εγχώριο νόμισμα. Συγκεκριμένα, το Κρεμλίνο σχεδιάζει να απαιτήσει από πολλούς από τους εμπορικούς του ετέρους να κάνουν τις πληρωμές τους σε ρούβλια αντί σε ευρώ. Ορισμένα πρώην σοβιετικά κράτη, όπως το Καζακστάν και η Αρμενία, ήδη πληρώνουν τη Ρωσία σε ρούβλια, όμως η Μόσχα ζητά τώρα και από την Ουκρανία να αρχίσει το ίδιο τον Δεκέμβριο. Αν η Ρωσία μπορεί να πείσει περισσότερες χώρες να πράξουν το ίδιο, τότε είναι σε θέση να ενισχύσει το status του νομίσματος να εκμεταλλευτεί την υψηλή ζήτηση για ρωσική ενέργεια ώστε να σταθεροποιήσει το νόμισμα.

Το Κρεμλίνο επιχειρεί επίσης να περιορίσει την έκθεσή του στο ευρώ. Στις αρχές του 2011 το 55% των συναλλαγματικών αποθεμάτων της Ρωσίας ήταν σε ευρώ, αλλά από τον Αύγουστο αυτό το ποσοστό έχει περιοριστεί στο 30%, ενώ το 55% είναι σε δολάρια.

Μία ακόμα ανησυχία είναι ότι η κρίση στην Ευρώπη θα μπορούσε να οδηγήσει σε μείωση της ευρωπαϊκής ζήτησης για ρωσική ενέργεια, γεγονός που θα επηρέαζε τόσο τα έσοδα όσο και τα αποθέματα της Ρωσίας. Οι εξαγωγές ενέργειας προς την Ευρώπη αντιπροσωπεύουν το 40% των κρατικών εσόδων της Ρωσίας, ως εκ τούτου οποιαδήποτε μείωση στη ζήτηση θα ανάγκαζε τη χώρα να επανεκτιμήσει τον προϋπολογισμό της. Επιπλέον, για κάθε 1 δολάριο μείωσης της τιμής του πετρελαίου/βαρέλι, στα ρωσικά ταμεία μπαίνει 1,8 δισ. δολάρια λιγότερο. Το Κρεμλίνο έχει καταρτίσει εναλλακτικούς προϋπολογισμούς για να καθορίσει ποια projects και ποιες δαπάνες να κόψει στην περίπτωση όπου αλλάξει η τιμή του πετρελαίου, ενώ έχει ήδη εγκρίνει την πρόσβαση σε αποθεματικά οποτεδήποτε η τιμή του πετρελαίου υποχωρήσει κάτω από τα 93 δολάρια το βαρέλι.

Οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της ευρωπαϊκής κρίσης

Το Κρεμλίνο ήδη υπολογίζει τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις που θα μπορούσε να έχει η ευρωπαϊκή κρίση στη Ρωσία, πέραν της τρέχουσας αβεβαιότητας που προκαλεί - ιδιαίτερα τις επιπτώσεις που θα μπορούσε να έχει η κατάσταση στην Ευρώπη στα σχέδια της Ρωσίας να εκσυγχρονίσει και να ενισχύσει την οικονομία της.

Στο τέλος του 2009, η χώρα εισήγαγε δύο προγράμματα, τον εκσυγχρονισμό και τις ιδιωτικοποιήσεις, που στόχο είχαν να προσελκύσουν σύγχρονη ξένη τεχνολογία (και τεράστιες ποσότητες ξένου ρευστού) στους στρατηγικούς τομείς της. Η Ρωσία βασιζόταν στο ότι η Ευρώπη θα ήταν ο βασικός της εταίρος στα περισσότερα από τα projects των προγραμμάτων αυτών.

Όμως, με την Ευρώπη να βρίσκεται σε οικονομικό χάος, τα εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολ. σε επενδύσεις που περίμενε η Ρωσία πιθανότατα θα παγώσουν. Ήδη έχουν ξεκινήσει συζητήσεις στο Κρεμλίνο για το μέλλον των προγραμμάτων εκσυγχρονισμού και ιδιωτικοποιήσεων και ο αναπληρωτής πρωθυπουργός Igor Sechin ζητά από τον Putin την αναβολή των ιδιωτικοποιήσεων των πιο στρατηγικών εταιριών της Ρωσίας, μέχρις ότου το Κρεμλίνο μπορέσει να αποφασίσει την κατάλληλη τιμή, που δεν θα βασίζεται στην τρέχουσα κάμψη της παγκόσμιας οικονομίας. Αυτό ίσως οδηγούσε σε καθυστέρηση πολλών ετών για το πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων.

Όμως, η Ρωσία θα μπορούσε ακόμα να προχωρήσει τα προγράμματα, προσκαλώντας Ευρωπαίους εταίρους. Κάτι τέτοιο, ωστόσο, θα απαιτούσε από το Κρεμλίνο να δώσει αρκετό ρευστό για να προσελκύσει τους Ευρωπαίους. Πριν από λίγες ημέρες, ο Medvedev δήλωσε πως το Κρεμλίνο θα επεξεργαζόταν ένα σχέδιο προς αυτήν την κατεύθυνση, επενδύοντας μαζί με ξένες ομάδες με στόχο να εξασφαλιστεί η επιτυχία των προγραμμάτων.

Η οικονομική ηγεσία της Ρωσίας

Όλα αυτά έρχονται σε μια περίοδο όπου η Ρωσία βρίσκεται χωρίς ξεκάθαρη οικονομική ηγεσία. Προηγουμένως, ο επί σειρά ετών υπουργός Οικονομικών Alexei Kudrin κρατούσε τα ηνία της οικονομικής πολιτικής της. Όμως, μια διαμάχη του με τον Medvedev τον οδήγησε σε παραίτηση, αφήνοντας τη θέση του κενή. Ο ενδιάμεσος υπουργός Οικονομικών, Anton Siluanov, και ο σύμβουλος του Medvedev, Arkady Dvorkovich, προσπαθούν να πάρουν τις οικονομικές αποφάσεις, όμως κανένας δεν δείχνει να έχει κατανοήσει την περιπλοκότητα της εξισορρόπησης στη δύσκολη οικονομική κατάσταση στην οποία βρίσκεται η Ρωσία με την ανάγκη για χρήση δημοσιονομικών και οικονομικών πολιτικών για να διασφαλιστεί η εθνική ασφάλειά της. Ο Putin φέρεται να πιστεύει ότι μπορεί να χειριστεί τέτοιες αποφάσεις για τη χώρα, όμως λόγω της κρίσης στην Ευρώπη το Κρεμλίνο χρειάζεται κάποιον η προσοχή του οποίου θα είναι επικεντρωμένη αποκλειστικά και μόνο στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων της ευρωπαϊκής κρίσης.

Αυτές οι περιπλοκές έρχονται σε μια περίοδο όπου η Ρωσία προσπαθεί να εδραιώσει την ισχύ της στην Ευρασία - με στρατηγικές που έχουν ισχυρές οικονομικές πτυχές. Η Ευρασιατική Ένωση βασίζεται στο μοντέλο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αν και φαίνεται να μοιάζει αρκετά με τις προηγούμενες ρωσικές ή σοβιετικές αυτοκρατορίες. Η άλλη στρατηγική της Ρωσίας είναι να εκμεταλλευτεί τα οικονομικά προβλήματα της Ευρώπης, συλλέγοντας στρατηγικά assets, κυρίως στην Κεντρική Ευρώπη. Και τα δύο αυτά σχέδια, όμως, απαιτούν μια ισχυρή και οικονομικά σταθερή Ρωσία.