Tα πάνω-κάτω στην οικονομική ζωή της χώρας αναμένεται να φέρει το τετραετές Πρόγραμμα Στήριξης που συμφώνησε η ελληνική κυβέρνηση με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, καθώς μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα θα αλλάξουν μεγέθη και ισορροπίες σε όλα τα μέτωπα.

Ακόμη και αν το Πρόγραμμα Σταθερότητας μπορέσει να εφαρμοστεί «κατά γράμμα», χωρίς κανένα πρόσκομμα, ο επιχειρηματικός χάρτης της Ελλάδας θα μεταβληθεί σημαντικά, καθώς:

* Το βιοτικό επίπεδο θα γυρίσει πολλά χρόνια πίσω.

* Τα περισσότερα «κεκτημένα δικαιώματα» θα καταργηθούν ή στην καλύτερη περίπτωση θα αποδομηθούν στη βάση τους.

* Το υπάρχον μεταπολιτευτικό πολιτικό σκηνικό θα δοκιμαστεί όσο ποτέ κατά το παρελθόν.

* Νέοι επιχειρηματικοί «ηγέτες» θα εμφανιστούν, οι οποίοι ωστόσο θα πρέπει να περιμένουν κάμποσα χρόνια μέχρις ότου καταφέρουν και πάλι να σημειώσουν αξιοσημείωτη κερδοφορία.

* Η Σοφοκλέους θα αναζητήσει την όποια προσδοκία της σε εκείνους οι οποίοι: α) θα πιστέψουν στη μακροπρόθεσμη προοπτική μακροοικονομικής εξισορρόπησης και οικονομικής ανάπτυξης πάνω σε υγιέστερη βάση, β) θα αψηφήσουν τον κίνδυνο μετάστασης του ελληνικού προβλήματος στις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, τον κίνδυνο αδυναμίας εφαρμογής του ΠΣΑ ή, τέλος, τον κίνδυνο αποτυχίας του προγράμματος.

Ενδεικτική είναι η κατάσταση που επικρατεί στον τραπεζικό κλάδο. Σε ό,τι αφορά την αποκαλούμενη «πλουτοκρατία» και τις εγχώριες δραστηριότητες της:

* Είναι αμφίβολο αν θα καταφέρει φέτος να σημειώσει κέρδη.

* Στο μέτωπο τόσο των καταθέσεων όσο και των χορηγήσεων θα αντιμετωπίσει δυσκολίες, κλείνοντας μάλλον σε αρνητικό πεδίο σε σύγκριση με τις αντίστοιχες περυσινές επιδόσεις.

* Η παρουσία των πιστωτικών ιδρυμάτων στα Βαλκάνια αναμένεται να είναι ανοδική, αλλά πολύ μακριά από τις υψηλές προσδοκίες που επικρατούσαν προ διετίας. Το 2010, λοιπόν, καλούνται τα «επικίνδυνα» Βαλκάνια να αποτελέσουν «μαξιλάρι ασφαλείας» για τις δραστηριότητες στην Ελλάδα.

Ενδεικτικά παραδείγματα είναι το πόσο ενεργά θα συμβάλει στα κέρδη του ομίλου της Εθνικής Τράπεζας η θυγατρική της στην Τουρκία Finansbank ή το πόσο θα μειώσει τον κίνδυνο της Τράπεζας Κύπρου η προ διετίας εξαγορά της Uniastrum στη Ρωσία.

Χαρακτηριστικό είναι το περιεχόμενο της πρόσφατης έκθεσης της Keefe Bruyette & Woods, στην οποία επισημαίνονται τα εξής:

* Όλες οι τράπεζες στις εγχώριες δραστηριότητές τους θα σημειώσουν είτε ασήμαντα κέρδη είτε μηδενικά για την επόμενη διετία, ενώ τα περισσότερο θετικά αποτελέσματα θα έρθουν από τις εργασίες στο εξωτερικό. Και ο ξένος οίκος επισημαίνει τη σχετικά μεγαλύτερη διεθνή παρουσία της Εθνικής, της Κύπρου και της Marfin - Λαϊκής.

* Στις καταθέσεις αναμένεται υποχώρηση κατά περίπου 5% - 6% φέτος, καθώς οι απώλειες έχουν φτάσει στο 4% μέσα στο πρώτο τρίμηνο του έτους. Σε επίπεδο ομίλων, τα μεγάλα πιστωτικά ιδρύματα είτε θα διατηρήσουν απλώς τις καταθέσεις τους είτε θα υποχρεωθούν σε μικρή πτώση.

* Για τις περισσότερες τράπεζες αναμένεται υποχώρηση κατά 2% - 4% στο ύψος των χορηγήσεων.

Οι ελληνικές τράπεζες, επίσης, έχουν μεν πλέον εξασφαλισμένη ρευστότητα και βιωσιμότητα για το άμεσο μέλλον (στο ελληνικό πακέτο στήριξης προστέθηκε και νέα βοήθεια μέσω ΔΝΤ), ωστόσο σε βάθος χρόνου θα κληθούν να επιστρέψουν αυτές τις χρηματοδοτικές βοήθειες τις οποίες είτε έλαβαν είτε θα λάβουν.

Πέρασε, για παράδειγμα, ήδη ένας χρόνος από την άντληση των κεφαλαίων του Δημοσίου με τη μορφή προνομιούχων μετοχών και σήμερα ούτε και εκείνα τα πιστωτικά ιδρύματα που προχώρησαν σε αυξήσεις κεφαλαίου για τον σκοπό αυτόν (Εθνική, Alpha Bank) δεν σκέφτονται να επιστρέψουν τα κεφάλαια, ενώ επί του παρόντος κανένα τραπεζικό στέλεχος δεν είναι σε θέση να προβλέψει μια πιθανή ημερομηνία επιστροφής τους στο μέλλον.

Και σε περίπτωση που τα κεφάλαια αυτά δεν επιστραφούν, τότε οι προνομιούχες μετοχές θα μετατραπούν σε κοινές, το κράτος θα αποκτήσει ενεργό ρόλο σε όλες τις μεγάλες τράπεζες (πλην των κυπριακών) και οι σημερινοί μέτοχοι θα δουν τα ποσοστά τους να περιορίζονται (dilution).

To πιθανότερο, ωστόσο, είναι ότι μετοχικές εξελίξεις θα υπάρξουν πολύ πριν από το 2012, καθώς όλα δείχνουν ότι αυτήν τη φορά οι συγχωνεύσεις τραπεζών δεν θα αποφευχθούν. Και δεν είναι μόνο ο διοικητής της Τραπέζης της Ελλάδος που σημείωσε αυτήν την αναγκαιότητα, αλλά και η κοινή λογική λέει ότι το «ταλαιπωρημένο» σήμερα τραπεζικό σύστημα της χώρας θα πρέπει να βασιστεί σε λιγότερους και ισχυρότερους πόλους.

Τα σενάρια για το ποια θα είναι τα «ζευγάρια» των συγχωνεύσεων δίνουν και παίρνουν: Θα παίξει η Εθνική Τράπεζα πρωταγωνιστικό ρόλο, όπως λέγεται; Θα δούμε έναν ευρύτερο κρατικό πυρήνα (Τ.Τ. - ΑΤΕ κ.ά.) να δημιουργείται; Θα δούμε γνωστούς επιχειρηματίες από άλλους χώρους (όπως οι κ. Λαυρεντιάδης και Κοντομηνάς) να παίζουν πιο ενεργό ρόλο στα πράγματα;

--- «Reset» σε όλους τους κλάδους

Το περιεχόμενο του Προγράμματος Σταθερότητας και (στα λόγια) Ανάπτυξης οδηγεί την ελληνική οικονομία σε βαθιά ύφεση, η οποία θα διαρκέσει τουλάχιστον μία διετία. Ήδη, οι αισιόδοξες προβλέψεις αναφέρονται σε φετινή υποχώρηση του ΑΕΠ σε ποσοστό 4% και σε νέα «βουτιά» κατά 2,6% το 2011.

Πέρα όμως από την υποχώρηση της ζήτησης, η οποία θα προκληθεί εξαιτίας της μείωσης που θα υποστούν τα εισοδήματα των πολιτών, ορισμένες φορολογικές ρυθμίσεις θα επηρεάσουν με ξεχωριστό τρόπο επιμέρους κλάδους:

* Η επιβολή φόρου πολυτελείας για παράδειγμα (μαζί με την αύξηση του ΦΠΑ και του φόρου στα καύσιμα) θα επιδράσει ανασταλτικά στην ήδη πληγείσα αγορά αυτοκινήτου.

* Οι αυξημένοι φόροι μαζί με τις δύο νέες αυξήσεις των αντικειμενικών αξιών που προβλέπονται για το 2011 και το 2012 θα πιέσουν ακόμη περισσότερο την αγορά κατοικίας, όπου ήδη υπάρχει μεγάλο απόθεμα αδιάθετων ακινήτων. Παράλληλα, άμεση θα είναι η επίπτωση και σε εταιρείες από τους κλάδους της μεταλλουργίας, της τσιμεντοβιομηχανίας, της ξυλείας, των ηλεκτρικών συσκευών κ.λπ.

* Οι νέες περικοπές στις δημόσιες επενδύσεις που αποφασίστηκαν για φέτος θα πλήξουν ακόμη περισσότερο τον πολύπαθο κατασκευαστικό τομέα.

* Ο φόρος 20% επί των διαφημίσεων στην τηλεόραση θα αποτελέσει ένα ακόμη εμπόδιο στην προσπάθεια των τηλεοπτικών σταθμών να αντιμετωπίσουν την κρίση.

* Οι κινήσεις του κράτους για μείωση των ελλειμμάτων στον τομέα της υγείας θα επηρεάσουν αρνητικά τα περιθώρια κέρδους των προμηθευτών των νοσοκομείων και των φαρμακευτικών εταιρειών. Σύμφωνα πάντως με κάποιες απόψεις, ο περιορισμός των κρατικών δαπανών για την υγεία θα στρέψει τον κόσμο προς τον ιδιωτικό τομέα, κάτι όμως που δεν επιβεβαιώνεται από τα μέχρι τώρα στοιχεία.

Γενικότερα, σε πολλούς τομείς της οικονομίας θα δούμε τη ζήτηση να αποκλιμακώνεται μέσα στην επόμενη διετία πολύ περισσότερο από το -4% και το -2,6% όπου προβλέπεται να υποχωρήσει το ΑΕΠ. Πολλές επιχειρήσεις των κλάδων αυτών -καταπονημένες ήδη από την οικονομική κρίση που ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 2008- δεν θα καταφέρουν να αντεπεξέλθουν στα νέα δεδομένα και είτε θα εξαγοραστούν - συγχωνευτούν είτε θα κλείσουν.

Από όλη αυτήν τη διεργασία θα αναδειχτούν οι νέοι «κλαδικοί πρωταθλητές», οι οποίοι ωστόσο θα περάσουν μία τετραετία τουλάχιστον (2010 - 2013) χαμηλής ζήτησης, περιορισμένης -ή και ανύπαρκτης- κερδοφορίας και φυσικά... έκτακτων φορολογικών εισφορών.

--- Ριζικές αλλαγές

Πέραν όμως των αμιγώς επιχειρηματικών εξελίξεων, ριζικές αλλαγές δρομολογούνται και σε όλα εκείνα τα πεδία που επηρεάζουν έντονα το επιχειρηματικό περιβάλλον της χώρας:

* Στην αγορά εργασίας, η αύξηση του ορίου των απολύσεων και η δυνατότητα κλαδικών συμβάσεων χαμηλότερων από την εθνική συλλογική σύμβαση αποτελούν μια πρόβλεψη για το τι ενδεχομένως ακολουθήσει. Ήδη, έχουμε τον «διάλογο» για μικρότερο βασικό μισθό στην πρώτη εργασία, πλην όμως το κυριότερο «χαρτί» στα χέρια των εργοδοτών θα είναι η πολύ υψηλή ανεργία και η ουσιαστική αδυναμία των επιχειρήσεων να σημειώσουν κέρδη.

* Στο ασφαλιστικό, βλέπουμε ουσιαστικά τον πήχη της απασχόλησης να σκαρφαλώνει τουλάχιστον μέχρι τα 65 έτη, με τον υποστηρικτικό ρόλο του κράτους να περιορίζεται σημαντικά. Φαίνεται, μακροπρόθεσμα τουλάχιστον, να βγαίνουν ενισχυμένες οι ασφαλιστικές εταιρείες σε ό,τι αφορά την παροχή συνταξιοδοτικών προγραμμάτων καθώς και να ενθαρρύνεται η δημιουργία «επαγγελματικών ταμείων» (δεύτερος πυλώνας).

* Στον κλάδο των ακινήτων, το ελληνικό δημόσιο φαίνεται να έχει αποφασίσει την εκχώρηση της διαχείρισης της δικής του (και των ασφαλιστικών ταμείων) μεγάλης αξίας ακίνητης περιουσίας, με στόχο είτε την πώλησή της είτε την εκμετάλλευσή της με καλύτερους όρους.

Αυτό θα ενισχύσει την προσφορά στην αγορά ακινήτων, πλην όμως θα δημιουργήσει «προϊόν» και αναμένεται να προσελκύσει και σημαντικό επενδυτικό ενδιαφέρον από το εξωτερικό. Όλη αυτή η διαδικασία ενδεχομένως να τονώσει μακροπρόθεσμα τον κλάδο.

* Στον τρόπο προσέγγισης του θέματος των επενδύσεων από το εξωτερικό, οι οποίες -μαζί με την ενεργοποίηση του ΕΣΠΑ- είναι οι μόνοι ικανοί παράγοντες να περιορίσουν σε κάποιον βαθμό το μέγεθος της κρίσης φαίνεται πως δρομολογείται ολική ανατροπή.

Για παράδειγμα, το μνημόνιο συνεργασίας με το Κατάρ, το ιδιαίτερα φιλόδοξο πρόγραμμα αποκρατικοποιήσεων αλλά και ο υπό διαμόρφωση νέος αναπτυξιακός νόμος δείχνουν την πρόθεση της κυβέρνησης να αντιμετωπίσει το όλο θέμα με πολύ πιο ελαστικό τρόπο σε σχέση με το παρελθόν (βλέπε την άρνηση Αλογοσκούφη για αραβικές επενδύσεις ή το επιχείρημα για το «ξεπούλημα των κοσμημάτων της γιαγιάς» εναντίον των αποκρατικοποιήσεων.

** Αναδημοσίευση από το 633ο φύλλο της εβδομαδιαίας εφημερίδας ΜΕΤΟΧΟΣ & ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ, 7 – 11 Μαΐου 2010.