Πολλά ”κοινά χαρακτηριστικά” στις οικονομίες των χωρών της Ν.Α. Ευρώπης εντοπίζει η Εθνική Τράπεζα στο πρώτο τεύχος του 2004 (Μάιος/ Ιούνιος) της σειράς ”Οικονομικές και Χρηματοοικονομικές Εξελίξεις και Προοπτικές”.

Στο report όπου επιχειρείται μια επισκόπηση των οικονομικών εξελίξεων σε Αίγυπτο, Αλβανία, Βουλγαρία, Κύπρο, Σερβία και Μαυροβούνιο, Ρουμανία, Τουρκία και FYROM, μεταξύ άλλων, σημείο ”κλειδί” χαρακτηρίζεται η πορεία των προγραμμάτων χρηματοδοτικής ενίσχυσης από το ΔΝΤ που συμπτωματικά λήγουν ταυτόχρονα σε αρκετές από τις παραπάνω χώρες.



Σημαντική ανησυχία μεγάλου αριθμού χωρών της ΝΑΕ αποτελεί σήμερα η επιδείνωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών– αποτέλεσμα κυρίως της αξιοσημείωτης ενίσχυσης τη οικονομικής δραστηριότητας, αναφέρει η Εθνική.

Η επέκταση της τραπεζικής διαμεσολάβησης και η ενίσχυση της εμπιστοσύνης των επενδυτών στις δυνατότητες των ανωτέρω οικονομιών– ιδιαίτερα ενόψει και της επιτυχούς προώθησης των επιμέρους εθνικών ”ευρωπαϊκών” στρατηγικών– έχουν συμβάλει στη διεύρυνση της κατανάλωσης και της επένδυσης και την αύξηση της ζήτησης εισαγόμενων αγαθών, παρά την εφαρμογή ειδικών μέτρων περιορισμού της πιστωτικής επέκτασης (στη Βουλγαρία και στη Ρουμανία) και την υιοθέτηση πολιτικών ενίσχυσης της δημοσιονομικής προσαρμογής.

Στην τρέχουσα συγκυρία, κατά την οποία η διάθεση των ξένων επενδυτών για τοποθέτησή τους στις αναδυόμενες οικονομίες φαίνεται περιορισμένη, ενόψει της αναμενόμενης αύξησης των αμερικανικών επιτοκίων κατά το δεύτερο εξάμηνο του έτους, ανησυχία δημιουργεί και η χρηματοδότηση των ελλειμμάτων του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών των χωρών της ΝΑΕ.

Για το λόγο αυτό, οι αρχές των ανωτέρω χωρών επιδιώκουν την ανανέωση των προγραμμάτων χρηματοδοτικής ενίσχυσης από το ΔΝΤ, που συμπτωματικά λήγουν σε πολλές χώρες κατά τους επόμενους μήνες. Στόχος τους είναι η εξασφάλιση επίσημης χρηματοδότησης και, ακόμη πιο σημαντικό, η ανανέωση της εμπιστοσύνης των ξένων επενδυτών, αναγκαίων όρων για την κάλυψη των μεγάλων εξωτερικών ανοιγμάτων τους.

Στην Τουρκία, η κυβέρνηση προωθεί την άμβλυνση των εσωτερικών πολιτικών αντιπαραθέσεων και προχωρεί με ταχύ ρυθμό σε νέα σειρά θεσμικών μεταρρυθμίσεων αναγκαίων για την εξασφάλιση ημερομηνίας έναρξης διαπραγματεύσεων για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση το Δεκέμβριο του 2004. Στις αρχές Ιουνίου, το ΔΝΤ ξεκίνησε την όγδοη ανασκόπηση του τρέχοντος προγράμματος, το οποίο αναμένεται να ολοκληρωθεί πριν από τον Αύγουστο χωρίς ιδιαίτερες δυσκολίες.

Πράγματι, οι δημοσιονομικές επιδόσεις είναι καλύτερες από κάθε άλλη φορά, ενώ σχετικά ικανοποιητική πρόοδος πραγματοποιήθηκε στον τομέα των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Σημειώνεται, όμως, ότι οι αγορές παρουσιάζουν έντονη μεταβλητότητα λόγω της ανησυχίας των επενδυτών ενόψει των αποπληρωμών του εξωτερικού χρέους, εκ των οποίων μόνο εκείνες προς το ΔΝΤ ανέρχονται σε ύψος 18,5 δισ. δολάρια τα επόμενα δύο χρόνια.

Είναι αναγκαία, συνεπώς, η διασφάλιση νέου χρηματοδοτικού προγράμματος και η αναδιάρθρωση του χρονοδιαγράμματος αποπληρωμών της χώρας στο ΔΝΤ για ενίσχυση της θετικής δυναμικής του δημοσίου χρέους και αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των επενδυτών. Οι συζητήσεις με το ΔΝΤ θα επικεντρωθούν επίσης στο θέμα της μετάβασης σε νέα συμφωνία, αφού το τρέχον πρόγραμμα πρόκειται να ολοκληρωθεί το Φεβρουάριο του 2005.

Στη Ρουμανία, το θετικό αποτέλεσμα των δημοτικών εκλογών της 6ης Ιουνίου, αλλά και οι πρόσφατες σφυγμομετρήσεις για τις κοινοβουλευτικές εκλογές της 28ης Νοεμβρίου επιβεβαιώνουν την υψηλή δημοτικότητα του κυβερνώντος κόμματος και διευρύνουν τα περιθώρια εφαρμογής πολιτικής φιλόδοξων διαρθρωτικών αλλαγών. Επιπλέον, η απαραίτητη για την υποστήριξη των τελευταίων υπογραφή νέας συμφωνίας με το ΔΝΤ, μετατέθηκε έως ότου καθοριστούν τα μέτρα περιορισμού του δημοσιονομικού ελλείμματος (σε 2,1% του ΑΕΠ το 2004) και επιβεβαιωθεί η πρόοδος των ιδιωτικοποιήσεων. Εξάλλου, η περιοριστική δημοσιονομική πολιτική, σε συνδυασμό με τα μέτρα συγκράτησης της πιστωτικής επέκτασης, αναμένεται να συμβάλουν στη μείωση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών (σε 5,5% του ΑΕΠ) κατά το 2004.

Επιπλέον, οι πρόσφατες θετικές εξελίξεις στις ιδιωτικοποιήσεις και στον τομέα της ενέργειας, με πιο σημαντική την επίσπευση της πώλησης της SNP Petrom στην αυστριακή OMV, κάνουν πιθανή την υπογραφή νέας συμφωνίας με το ΔΝΤ κατά το τρίτο τρίμηνο του έτους, γεγονός που αναμένεται ότι θα συμβάλει στην ανανέωση της εμπιστοσύνης των επενδυτών στην πιο κρίσιμη καμπή της προεκλογικής περιόδου.

Στη Σερβία και το Μαυροβούνιο, συνεχίζεται η πολιτική αβεβαιότητα ενόψει των Προεδρικών εκλογών της 13ης Ιουνίου. Καθώς δεν προβλέπεται πλειοψηφία από τον πρώτο γύρο, ο δεύτερος γύρος στις 27 Ιουνίου αναμένεται ότι θα οδηγήσει σε συνεργασία μεταξύ των μεταρρυθμιστικών κομμάτων, στοιχείο απαραίτητο για την αποκατάσταση της πολιτικής και οικονομικής σταθερότητας της χώρας. Στις αρχές Ιουνίου, ιδίως μετά την αναθεώρηση του ελλείμματος του προϋπολογισμού του 2004 (από 3,6% του ΑΕΠ σε 2,5% του ΑΕΠ), το ΔΝΤ ενέκρινε νέο δάνειο συνολικού ύψους 146 εκ. δολαρίων, γεγονός που αναμένεται ότι θα διευκολύνει την προσέλκυση και πρόσθετης διεθνούς χρηματοδοτικής στήριξης.

Όσον αφορά το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, σημειώθηκε νέα επιδείνωση το πρώτο τρίμηνο του 2004, λόγω της διεύρυνσης του εμπορικού ελλείμματος και καθυστερήσεων στην καταβολή της εξωτερικής βοήθειας εξαιτίας των πολιτικών αναταράξεων. Η χρηματοδότηση του νέου διευρυμένου ελλείμματος αναμένεται ότι θα είναι δύσκολη, καθώς η επανάληψη των ιδιωτικοποιήσεων του 2003 φαίνεται απίθανη. Για το λόγο αυτό, είναι αναγκαία η πιστή εφαρμογή του προγράμματος του ΔΝΤ και η συνέχιση των διαπραγματεύσεων με τους πιστωτές του Λονδίνου για τη διασφάλιση της απαραίτητης εξωτερικής βοήθειας.

Στη Βουλγαρία, αναμένεται περιορισμένη βελτίωση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών στο, κατά τα άλλα, υψηλό επίπεδο του 8% του ΑΕΠ το 2004. Μετά τη σημαντική επιδείνωση του ελλείμματος σε 8,7% του ΑΕΠ το 2003, η μακροοικονομική πολιτική επικεντρώνεται σε συνδυασμό νέων διοικητικών μέτρων για συγκράτηση των δανείων (από την Κεντρική Τράπεζα) καθώς και αναπροσαρμογή της δημοσιονομικής πολιτικής.

Παρά το γεγονός ότι τα μέτρα περιορισμού της πιστωτικής επέκτασης δεν έχουν αποδώσει, παρατείνοντας την αβεβαιότητα για την αποτελεσματικότητά τους, η συνέχιση της ίδιας στρατηγικής, κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών, αναμένεται να αποδειχθεί επιτυχής. Επίσης, η προσαρμογή του στόχου του δημοσιονομικού ελλείμματος από 0,7% του ΑΕΠ σε 0,4% του ΑΕΠ για το 2004, αν και θα συνεισφέρει τελικά στη βελτίωση του ισοζυγίου πληρωμών, είναι όμως μικρότερη από την απαιτούμενη.

Σημαντική εξέλιξη θα αποτελέσει η επικείμενη υπογραφή της νέας συμφωνίας με το ΔΝΤ μόλις τηρηθούν οι απαραίτητες δεσμεύσεις της κυβέρνησης για τις τιμές ενέργειας, τα διοικητικά τραπεζικά μέτρα και την ιδιωτικοποίηση της BTC, που όπως πια φαίνεται θα ολοκληρωθεί σύντομα. Η νέα συμφωνία θα στηρίξει την επίσπευση των διαρθρωτικών αλλαγών και τη διατήρηση δημοσιονομικής πειθαρχίας, κατά τη διάρκεια της κρίσιμης προεκλογικής περιόδου μέχρι τα μέσα του 2005, με νέα σειρά διαρθρωτικών μέτρων και αυστηρές οδηγίες για περικοπή δαπανών.

Στη FYROM, η εκλογή Προέδρου και ο σχηματισμός νέας Κυβέρνησης καθώς και η συνεπής εφαρμογή της συμφωνίας χρηματοδοτικής ενίσχυσης με το ΔΝΤ έχουν συμβάλει στην ομαλοποίηση της εγχώριας πολιτικής κατάστασης και τη βελτίωση των μακροοικονομικών επιδόσεων της χώρας. Συνεχίζεται, κατά το τρέχον έτος, η μείωση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, το οποίο αναμένεται να χρηματοδοτηθεί άνετα με άμεσες ξένες επενδύσεις και διεθνή χρηματοδοτική ενίσχυση.

Σημειώνεται ότι η τρέχουσα συμφωνία με το ΔΝΤ πρόκειται να ολοκληρωθεί με επιτυχία στα τέλη Ιουλίου/αρχές Αυγούστου, ενώ αναμένεται έναρξη διαπραγματεύσεων για νέα τριετή συμφωνία το Σεπτέμβριο. Τέλος, η θετική πορεία του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών και η συνεπής δημοσιονομική πολιτική αναμένεται ότι θα επιτρέψουν τη χαλάρωση της περιοριστικής νομισματικής πολιτικής, με μείωση των επιτοκίων κατά 100-150 μονάδες βάσης στο δεύτερο εξάμηνο του έτους.

Στην Αλβανία, η Κεντρική Τράπεζα μείωσε το βασικό επιτόκιο σε 6% - τελευταία σε σειρά μειώσεων κατά 250 μονάδες βάσης συνολικά σε διάστημα 13 μηνών - με στόχο τον περιορισμό των ανατιμητικών τάσεων του εγχώριου νομίσματος. Η νέα χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής αναμένεται ότι θα προωθήσει την πιστωτική επέκταση στον ιδιωτικό τομέα χωρίς αρνητικές συνέπειες στο χαμηλό πληθωρισμό και την εξωτερική κατάσταση της χώρας, δεδομένου ότι η Αλβανία έχει το χαμηλότερο ποσοστό χρηματοδότησης του ιδιωτικού τομέα ως ποσοστό του ΑΕΠ (6,5%) μεταξύ των χωρών της ΝΑΕ (13,5%).

Παράλληλα, η εντυπωσιακή δημοσιονομική επίδοση του 2003 συνεχίζεται και το πρώτο τρίμηνο του τρέχοντος έτους κυρίως λόγω της αύξησης των εσόδων μέσω της βελτίωσης των μηχανισμών συλλογής φόρων και της διεύρυνσης της φορολογικής βάσης. Η αύξηση των φορολογικών εσόδων αναμένεται ότι θα επιτρέψει την τήρηση των στόχων του δημοσιονομικού προγράμματος χωρίς μειώσεις στο πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων ενώ η χρηματοδότηση του ελλείμματος θα είναι σχετικά εύκολη χάρη στα έσοδα από τις ιδιωτικοποιήσεις και τον εσωτερικό δανεισμό που καλύπτουν το 60% περίπου.

Στην Κύπρο, μετά από δύο χρόνια επιβράδυνσης της οικονομίας, πρόσφατα οικονομικά στοιχεία παραπέμπουν σε επιτάχυνση της οικονομικής δραστηριότητας, κατά το τρέχον έτος (αύξηση του ΑΕΠ κατά 2,6% έναντι 2% το 2003), κυρίως λόγω της ανάκαμψης του τουρισμού. Παράλληλα, η διατήρηση περιοριστικής νομισματικής πολιτικής και η επιχειρούμενη δημοσιονομική προσαρμογή αναμένεται ότι θα συμβάλουν στη διατήρηση του πληθωρισμού σε χαμηλά επίπεδα (1,8% έναντι 2,5% στο τέλος του 2003) και στον περιορισμό του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Η χρηματοδότησή του από εισροές άμεσων ξένων επενδύσεων θα επιτευχθεί σχετικά εύκολα λόγω και της ένταξης της χώρας στην ΕΕ.

Στην Αίγυπτο, πρόσφατοι οικονομικοί δείκτες παραπέμπουν σε ενίσχυση της οικονομικής δραστηριότητας κατά το τρέχον έτος (αύξηση του ΑΕΠ κατά 3,9% έναντι 3,6% το 2003) κυρίως λόγω της σημαντικής ανάκαμψης του τουρισμού. Όμως, στο δημοσιονομικό τομέα συνεχίζεται η διεύρυνση του ελλείμματος της γενικής κυβέρνησης, ενώ ο επεκτατικός προϋπολογισμός του φορολογικού έτους 2004/05 (στόχος για έλλειμμα 9% του ΑΕΠ), ο οποίος ενισχύει τη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής, καθυστερεί περαιτέρω την, από καιρό αναμενόμενη, σταδιακή χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής.

Όσον αφορά το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, αναμένεται σημαντική αύξηση του πλεονάσματος λόγω της πρόσφατης ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας των εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών, της αύξησης της διεθνούς ζήτησης και της ανόδου της τιμής του πετρελαίου. Πάντως, το προβλεπόμενο πλεόνασμα τρεχουσών συναλλαγών αναμένεται ότι θα αντισταθμιστεί από αυξημένες καθαρές εκροές κεφαλαίου εξαιτίας της διατήρησης του κλίματος αβεβαιότητας.

(*) Το πλήρες κείμενο της ανάλυσης της Εθνικής Τράπεζας δημοσιεύεται στη δεξιάστήλη ”Συνοδευτικό Υλικό”.