Τι σημαίνει η διαφαινόμενη νίκη της ακροδεξιάς στις ιταλικές εκλογές

Η αναμενόμενη νίκη της ακροδεξιάς στις επερχόμενες πρόωρες εκλογές της Ιταλίας αυξάνει την αβεβαιότητα για την πολιτική και οικονομική προοπτική της χώρας. Ωστόσο, μια νέα δεξιά κυβέρνηση είναι απίθανο να αποκλίνει παντελώς από την εξωτερική και οικονομική πολιτική της προκατόχου της.

Η Ιταλία θα διενεργήσει πρόωρες γενικές εκλογές στις 25 Σεπτεμβρίου καθώς ο Πρόεδρος Sergio Mattarella αποδέχθηκε την παραίτηση του πρωθυπουργού Mario Draghi και διέλυσε επίσημα το κοινοβούλιο στις 21 Ιουλίου. Η παραίτηση του Draghi, η οποία συνέβη αφού τα περισσότερα κόμματα που υποστήριξαν την πρωθυπουργία του απέσυραν την υποστήριξή τους στην κυβέρνησή του, σε συνδυασμό με την απόφαση που έλαβε την ίδια ημέρα η ΕΚΤνα αυξήσει το καταθετικό της επιτόκιο κατά 50 μ.β., οδήγησε σε ξεπούλημα των ιταλικών ομολόγων και μετοχών.

Η ΕΚΤ ανακοίνωσε επίσης πρόσφατα ένα νέο σχέδιο αγοράς ομολόγων για την αντιμετώπιση των αυξανόμενων spreads στα κρατικά ομόλογα της ευρωζώνης, κάτι που μετρίασε κάπως την άνοδο των αποδόσεων των ιταλικών 10ετών κρατικών ομολόγων. Ωστόσο, οι αντιδράσεις της αγοράς τις τελευταίες εβδομάδες σηματοδοτούν μια γενικότερη ανησυχία σχετικά με το πολιτικό μέλλον της Ιταλίας.

Ο Draghi υπέβαλε για πρώτη φορά την παραίτησή του στις 14 Ιουλίου καθώς ο ένας από τους εταίρους του συνασπισμού, το λαϊκιστικό Κίνημα των 5 Αστέρων, απείχε από τη διαδικασία παροχής ψήφου εμπιστοσύνης για την υποστήριξη της κυβέρνησης Draghi, λόγω διαφωνιών για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης της Ιταλίας. Ο Mattarella απέρριψε την πρώτη παραίτηση του Draghi, ζητώντας του να παραμείνει στην εξουσία και να απευθύνει έκκληση στο κοινοβούλιο για ενότητα. Ο συνασπισμός του Draghi τελικά διαλύθηκε στις 20 Ιουλίου, όταν τρεις από τους κύριους εταίρους του (το Κίνημα των Πέντε Αστέρων,  μαζί με τα δεξιά κόμματα Λέγκα και Φόρτσα Ιτάλια) μποϊκόταραν μια ψήφο εμπιστοσύνης που είχε ζητήσει για να προσπαθήσει να αποκαταστήσει τη διακομματική συμμαχία.

Η νέα κυβερνητική κρίση οδήγησε σε ξεπούλημα ιταλικών ομολόγων και μετοχών, με τις αποδόσεις των ιταλικών 10ετών κρατικών ομολόγων να αυξάνονται κατά περισσότερο από 20 μ.β. στο 3,7% στις 21 Ιουλίου. Αυτό, ωστόσο, αντισταθμίστηκε εν μέρει από την ανακοίνωση της ΕΚΤ για τις αυξήσεις επιτοκίων και το νέο εργαλείο για τα spreads,  μετά την οποία οι αποδόσεις των ιταλικών ομολόγων εξακολουθούσαν να είναι χαμηλότερες από το άνω του 4% που είχαν αγγίξει τον Ιούνιο.

Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι το κεντροαριστερό Δημοκρατικό Κόμμα και το ακροδεξιό κόμμα Αδελφοί της Ιταλίας θα έχουν και τα δύο ισχυρές επιδόσεις στις γενικές εκλογές. Αλλά η συμμαχία του τελευταίου με άλλα δεξιά κόμματα αυξάνει τις πιθανότητές του να σχηματίσει κυβέρνηση. Η κυβέρνηση του Draghi ουσιαστικά κατέρρευσε λόγω στρατηγικών υπολογισμών από τους ηγέτες των κομμάτων για μια νέα προεκλογική εκστρατεία, αφού οι τοπικές εκλογές του Ιουνίου επιβεβαίωσαν ότι τα κόμματα των 5 Αστέρων και της Λέγκας έχαναν υποστήριξη, η οποία κατευθύνονταν προς Δημοκρατικό Κόμμα και τους Αδελφούς της Ιταλίας (το δεύτερο μάλιστα ήταν το μόνο μεγάλο κόμμα στην Ιταλία που δεν είχε ενταχθεί στον κυβερνητικό συνασπισμό).

Στις εκλογές του Σεπτεμβρίου, οι ψηφοφόροι ενδέχεται να τιμωρήσουν τα κόμματα των 5 Αστέρων και της Λέγκας επειδή προκάλεσαν την κατάρρευση της κυβέρνησης του Draghi. Το Δημοκρατικό Κόμμα, από την πλευρά του, θα επιδιώξει να αξιοποιήσει την ακλόνητη υποστήριξή του προς τον Draghi και να κάνει προεκλογική εκστρατεία με μια υπόσχεση συνέχειας των πολιτικών της απερχόμενης κυβέρνησης.

Οι Αδελφοί της Ιταλίας, εν τω μεταξύ, θα επωφεληθούν από το γεγονός ότι θα παραμείνουν η μόνη σημαντική πολιτική δύναμη στην αντιπολίτευση. Στις επερχόμενες εκλογές, οι Αδελφοί της Ιταλίας, η Λέγκα και το Φόρτσα Ιτάλια θα κατέβουν ενωμένα ως συμμαχία, η οποία επί του παρόντος προβλέπεται να κερδίσει περίπου το 60% των εδρών στο επόμενο κοινοβούλιο.

Εάν, όπως δείχνουν οι τελευταίες δημοσκοπήσεις, οι Αδελφοί της Ιταλίας συγκεντρώσουν τις περισσότερες ψήφους εντός του συνασπισμού, τότε η ηγέτης του κόμματος Giorgia Meloni πιθανότατα θα γίνει η νέα πρωθυπουργός της Ιταλίας. Ωστόσο, ανεξάρτητα από το ποιος είναι επικεφαλής, η επόμενη κυβέρνηση της Ιταλίας θα εξακολουθεί να περιορίζεται σε μεγάλο βαθμό από πληθωρισμό που βρίσκεται στα ύψη, το αυξανόμενο κόστος δανεισμού και τις αυξανόμενες διαταραχές του ενεργειακού εφοδιασμού – που όλα καθοδηγούνται από εξωτερικούς παράγοντες που σε μεγάλο βαθμό είναι εκτός ελέγχου της Ρώμης.

Οι Αδελφοί της Ιταλίας αναμένεται να εξασφαλίσουν το 24% των ψήφων στις γενικές εκλογές του Σεπτεμβρίου, και ακολουθεί το Δημοκρατικό Κόμμα με 22% και η Λέγκα με 14%. Το Κίνημα των Πέντε Αστέρων και το Φόρτσα Ιτάλια αναμένεται να συγκεντρώσουν μόνο περίπου το 11% και το 7% των ψήφων, αντίστοιχα.

Η συμμαχία μεταξύ των Αδελφών της Ιταλίας, της Λέγκας και του Φόρτσα Ιτάλια βρίσκεται σε θέση να κερδίσει μια άνετη πλειοψηφία στο ιταλικό κοινοβούλιο, σύμφωνα με μια εκλογική προσομοίωση που διεξήχθη πρόσφατα από τα YouTrend και Cattaneo Zanetto & Co. Η προσομοίωση είδε το δεξιό μπλοκ να κερδίσει έως και 221 έδρες στην κάτω βουλή των 400 βουλευτών και 108 έδρες στην άνω βουλή των 200 βουλευτών, κάτι που είναι αρκετό για να σχηματίσει κυβέρνηση.

Η προοπτική μιας νίκης της ακροδεξιάς θα οδηγήσει σε περαιτέρω αναταραχή στις αγορές χρέους θέτοντας εν αμφιβόλω το μέλλον των οικονομικών μεταρρυθμίσεων του Draghi. Αλλά μια κυβέρνηση υπό την ηγεσία των Αδελφών της Ιταλίας πιθανότατα θα διατηρούσε κάποια συνέχεια πολιτικής για να αποφευχθεί ο περαιτέρω κλονισμός των αγορών και να τεθεί σε κίνδυνο η πρόσβαση της Ρώμης στα κεφάλαια της ΕΕ.

Στους σχεδόν 18 μήνες που βρίσκονταν στην εξουσία, η κυβέρνηση του Draghi κατάφερε να σταθεροποιήσει την ιταλική οικονομία, να υπογράψει συμφωνίες προμήθειας με αρκετούς εξαγωγείς φυσικού αερίου για να διαφοροποιηθούν από τη Ρωσία και να πραγματοποιήσει μακροπρόθεσμες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις – όλα αυτά διατηρώντας το χρέος σε καθοδική πορεία.

Η παραίτηση του Draghi, ωστόσο, άφησε την Ιταλία χωρίς μια πλήρως λειτουργική κυβέρνηση για τους επόμενους δύο μήνες έως τη διεξαγωγή των εκλογών. Αυτό θα δημιουργήσει σοβαρά εμπόδια στην ικανότητα της Ρώμης να συνεχίσει να εφαρμόζει αυτές τις κρίσιμες μεταρρυθμίσεις σε μια εποχή που η Ιταλία αντιμετωπίζει οικονομική επιβράδυνση και μια επικείμενη ενεργειακή κρίση, καθώς και αναταραχή στην αγορά που χαρακτηρίζεται από χαμηλότερη εμπιστοσύνη και αυξανόμενο κόστος δανεισμού.

Οι ανησυχίες των επενδυτών για τη δημοσιονομική βιωσιμότητα της Ιταλίας θα βαθύνουν εάν οι εκλογές του Σεπτεμβρίου φέρουν μια νέα κυβέρνηση υπό την ηγεσία του ακροδεξιού κόμματος Αδελφοί της Ιταλίας, το οποίο έχει δεσμευτεί να επιβάλει ακριβά μέτρα όπως φορολογικές περικοπές που κινδυνεύουν να οδηγήσουν την Ιταλία βαθύτερα στο χρέος.

Μετά την ανάληψη της εξουσίας, ωστόσο, μια κυβέρνηση υπό την ηγεσία των Αδελφών της Ιταλίας θα έσπευδε πιθανότατα να ενισχύσει την αξιοπιστία της με πολιτικό ρεαλισμό. Για το σκοπό αυτό, η πρώτη της προτεραιότητα θα ήταν η έγκριση ενός νέου νόμου για τον προϋπολογισμό πριν από το τέλος του έτους. Η νέα κυβέρνηση πιθανότατα θα επιδιώξει επίσης να ξαναρχίσει γρήγορα τις μεταρρυθμίσεις του Draghi για να εξασφαλίσει την επόμενη δόση των 21,8 δισ. ευρώ από τα κονδύλια ανάκαμψης της ΕΕ.

Ωστόσο, οι πρόωρες εκλογές και ο σχηματισμός μιας νέας κυβέρνησης ενδέχεται να καθυστερήσουν την ικανότητα της Ρώμης να υλοποιήσει πολιτικές και μεταρρυθμίσεις στο εγγύς μέλλον. Οι Αδελφοί της Ιταλίας, η Λέγκα και το Φόρτσα Ιτάλια έχουν επίσης δεσμευτεί να εφαρμόσουν προσπάθειες δημοσιονομικής ελάφρυνσης με στόχο να βοηθήσουν τους Ιταλούς να αντιμετωπίσουν το αυξανόμενο κόστος ζωής.

Αλλά η ικανότητά τους να εκπληρώσουν αυτές τις υποσχέσεις θα περιοριστεί από την πραγματικότητα των στενών δημοσίων οικονομικών της Ιταλίας. Η εύρεση της χρηματοδότησης για τα ακριβά νέα μέτρα που προτείνουν τα δεξιά κόμματα (όπως μεγάλες φορολογικές περικοπές και αυξήσεις συντάξεων) πιθανότατα θα οδηγήσει τη νέα κυβέρνηση να περιορίσει προηγούμενες πολιτικές, όπως το «εισόδημα των πολιτών» του Κινήματος των 5 Αστέρων — περιορίζοντας έτσι τη συνολική επίπτωση δαπάνες.

Η μετανάστευση είναι ο κύριος τομέας πολιτικής όπου η ηγέτης των Αδελφών της Ιταλίας, Giorgia Meloni, θα ήταν πολύ πιθανό να αντικατοπτρίζει τις εθνικιστικές ρίζες του κόμματός της ως νέα πρωθυπουργός της Ιταλίας, κάτι που πιθανόν θα έχει ως αποτέλεσμα περιοριστικές μεταναστευτικές πολιτικές όπως αυτές που υιοθέτησε ο ηγέτης της Λέγκας Matteo Salvini κατά τη δική του θητεία του ως υπουργός Εσωτερικών το 2018-19.

Στην τελευταία μακροοικονομική πρόβλεψη της Κομισιόν για την Ιταλία, η αύξηση του ΑΕΠ προβλέπεται να επιβραδυνθεί σημαντικά το δ’ τρίμηνο του 2022, καθώς η οικονομία πλήττεται από τον συνεχιζόμενο πόλεμο στην Ουκρανία. Η ανάπτυξη προβλέπεται στο 2,9% το 2022, υποστηριζόμενη από μια ισχυρή ανάκαμψη από την πανδημία, αλλά το 2023 προβλέπεται πως θα είναι μόνο 0,9%.

Τα spreads μεταξύ ιταλικών 10ετών κρατικών ομολόγων (BTP) και 10ετών γερμανικών ομολόγων έφθασαν στο 2,53% τον Μάιο του 2018, όταν ο λαϊκιστικός και ευρωσκεπτικιστικός συνασπισμός μεταξύ της Λέγκας και του Κινήματος των Πέντε Αστέρων ανέλαβε την εξουσία στη Ρώμη — από 1,22% που ήταν τον Απρίλιο πριν ανακοινωθεί η νέα κυβέρνηση.

Ενώ μια δεξιά κυβέρνηση είναι πιθανό να συγκρουστεί με την Ευρωπαϊκή Ένωση και να διαταράξει τη διαδικασία χάραξης πολιτικής του μπλοκ, η Ρώμη δεν θα επιδιώξει να βγει από την ευρωζώνη ή να αλλάξει δραστικά την πολιτική της έναντι της Ρωσίας ή του ΝΑΤΟ. Οι Αδελφοί της Ιταλίας, η League και (σε μικρότερο βαθμό) το Φόρτσα Ιτάλια έχουν ευρωσκεπτικιστικές θέσεις που βλέπουν το μπλοκ ως μια συμμαχία μεταξύ κυρίαρχων εθνών-κρατών.

Αυτό σημαίνει ότι εάν ηγηθούν μιας κυβέρνησης, η Ρώμη είναι πιθανό να αμφισβητήσει επιλεκτικά τα σχέδια των Βρυξελλών για εμβάθυνση της οικονομικής και πολιτικής ολοκλήρωσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση και θα απειλήσει να ενεργήσει μονομερώς εάν διαφωνήσει με την Κομισιόν. Ωστόσο, οι δεσμοί των τριών μερών με το οικονομικό κατεστημένο της Ιταλίας σημαίνουν ότι η Ρώμη είναι απίθανο να λάβει μέτρα που θα έβαζαν σε κίνδυνο την ένταξη της στην Ευρωπαϊκή Ένωση ή στην ευρωζώνη (στην πραγματικότητα, τόσο η Λέγκα όσο και οι Αδελφοί της Ιταλίας έχουν εγκαταλείψει τις απειλές τους για έξοδο από την Ευρωπαϊκή Ένωση). 

Τα μέτρα που υποσχέθηκαν τα δεξιά κόμματα προμηνύουν επίσης αυξημένες δημόσιες δαπάνες. Αυτό πιθανότατα θα οδηγήσει τη Ρώμη να εντείνει τις προσπάθειες για τη διαπραγμάτευση νέων κανόνων για το χρέος και το έλλειμμα για τη ζώνη του ευρώ, επιδιώκοντας να ανανεώσει τη συνεργασία της με τη Γαλλία σε αυτό το μέτωπο.

Τέλος, μια δεξιά κυβέρνηση πιθανότατα θα καθησυχάσει τους συμμάχους της Ιταλίας ότι δεν θα παρεκκλίνει από τη σθεναρή στάση του Draghi κατά της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία. Η Meloni φρόντισε να τοποθετηθεί ως σταθερά υπέρ του ΝΑΤΟ και της Ουκρανίας, αν και οι εταίροι της στον συνασπισμό, ο Salvini και ο Berlusconi, εκφράζουν περισσότερο φιλορωσικές απόψεις.

Η προσέγγιση της Ιταλίας στις αντιρωσικές πολιτικές αναφορικά με την εισβολή της στην Ουκρανία μπορεί να αλλάξει όταν η κόπωση με τον πόλεμο γίνει απόλυτα εμφανής αυτό το χειμώνα, κάτι θα μπορούσε να επιδεινωθεί περαιτέρω από την πλήρη διακοπή των προμηθειών ρωσικού φυσικού αερίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Θα χρειαστεί χρόνος για να ξεπεράσει η Meloni τις παραδοσιακές ευρωσκεπτικιστικές της θέσεις. Εάν εκλεγεί, η νέα της κυβέρνηση πιθανότατα θα αναλάβει καθήκοντα το νωρίτερο τον Νοέμβριο. Μέχρι τότε (και πιθανότατα για λίγο μετά), η Ιταλία θα παραμείνει σε μια περίοδο διαρκούς πολιτικής αστάθειας, σε μια περίοδο αυξανόμενης οικονομικής αστάθειας.