Γιατί το σχέδιο Τραμπ για την Παλαιστίνη δεν θα φέρει ειρήνη

Το πολυαναμενόμενο ειρηνευτικό σχέδιο του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ για τους Ισραηλινούς και τους Παλαιστινίους, το οποίο δημοσιοποιήθηκε στις 28 Ιανουαρίου, μπορεί να φαίνεται πως επιχειρεί να κατευνάσει και τις δυο πλευρές, ωστόσο θα λειτουργήσει περισσότερο ως μια συγκεκαλυμένη λύση του ενός κράτους.

Το σχέδιο ευνοεί έντονα τις ισραηλινές απαιτήσεις και δεν ενσωματώνει παλαιστινιακές απόψεις στο μεγαλύτερο μέρος του. Ως αποτέλεσμα, είναι λιγότερο ένα ειρηνευτικό σχέδιο και περισσότερο μια κωδικοποίηση του status quo, που βλέπει το Ισραήλ ως τον πιο ισχυρό παράγοντα στις διαπραγματεύσεις που «μετρούν» δεκαετίες.

Ο χρόνος της δημοσιοποίησης του σχεδίου θα μπορούσε επίσης να λειτουργήσει ενισχυτικά για τον Τραμπ και τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Μπενιαμίν Νετανιάχου εν όψει εκλογών, καθώς και οι δυο αντιμετωπίζουν πολιτικές προκλήσεις στην επιδίωξή τους για επανεκλογή φέτος, ιδιαίτερα αφού η κυβέρνηση του Ισραήλ ξεκαθάρισε στις 28 Ιανουαρίου πως σκοπεύει να προσαρτήσει γρήγορα την περιοχή που το σχέδιο Τραμπ προτείνει για προσάρτηση.

Το σχέδιο του Τραμπ φαίνεται πως βασίζεται στα γνώριμα θεμέλια των προηγούμενων ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων και ευθυγραμμίζεται με ορισμένα ζητήματα που είχαν απαιτήσει προηγούμενοι Παλαιστίνιοι διαπραγματευτές και τα οποία συμφωνήθηκαν στις διαβουλεύσεις κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 1990 και του 2000.

Αυτά τα θεμέλια περιλαμβάνουν ένα όραμα για δυο κράτη, που και τα δυο θα έχουν ως πρωτεύουσα την Ιερουσαλήμ, αν και το σχέδιο του Τραμπ δεν φαίνεται να περιλαμβάνει την παλαιστινιακή πρωτεύουσα εντός των ορίων της παραδοσιακής πόλης της Ιερουσαλήμ.

Το σχέδιο φαίνεται επίσης πως δίνει στους Παλαιστίνιους περισσότερο έδαφος από αυτό που κατέχουν αυτή τη στιγμή και «παγώνει» την εποικιστική δραστηριότητα του Ισραήλ ενόσω διεξάγονται διαπραγματεύσεις. Υπάρχουν επίσης πολλές οικονομικές παραχωρήσεις προς τους Παλαιστίνιους υπό τη μορφή χορηγήσεων, δανείων και βοήθειας ύψους έως και 50 δισ. δολαρίων εάν συμμορφωθούν με τους όρους του σχεδίου, περιλαμβανομένης της αποκήρυξης των προσπαθειών για μάχη για απόκτηση περισσότερων εδαφών.

Αν και θεωρητικά είναι θετικές και για τις δυο πλευρές, ωστόσο στην πραγματικότητα οι υποσχέσεις του σχεδίου  είναι μη βιώσιμες για τους Παλαιστίνιους αλλά και για ορισμένους Ισραηλινούς, και ισοδυναμούν με προσπάθεια των ΗΠΑ να πιέσουν και τις δυο πλευρές προς μια λύση ενός κράτους μέσω της παράτασης του τρέχοντος status quo.

Το ότι το σχέδιο ενστερνίζεται μια λύση δύο κρατών, στα χαρτιά τουλάχιστον, θα απογοητεύσει τους Ισραηλινούς που τάσσονται υπέρ της προσάρτησης όλων των παλαιστινιακών εδαφών. Για τους Παλαιστίνιους, το σχέδιο προτείνει ανταλλαγές εδαφών που θα τους έδιναν συνολικά περισσότερο έδαφος από αυτό που ελέγχουν τώρα, όμως οι ανταλλαγές θα περιελάμβαναν την ανταλλαγή αρόσιμης γης, όπως η Κοιλάδα του Ποταμού Ιορδάνη, την οποία το σχέδιο δίνει δικαίωμα στο Ισραήλ να την προσαρτήσει, με εδάφη στην έρημο. Το σχέδιο δεν έχει επίσης κάποια πρόβλεψη για την επιστροφή προσφύγων σε ισραηλινά εδάφη. Επιπλέον, δεν είναι σαφές το ποιος θα χρηματοδοτήσει τελικά το σχέδιο, περιλαμβανομένων των παραχωρήσεων που υπόσχεται για τους Παλαιστίνιους, αν και η κυβέρνηση Τραμπ έχει ζητήσει βοήθεια από τα εύπορα κράτη του Αραβικού Κόλπου.

Όλες οι παλαιστινιακές πολιτικές ομάδες έχουν απορρίψει το σχέδιο από την αρχή, και ελπίζουν πως θα βασιστούν σε εξωτερική διπλωματική στήριξη από τα κράτη του Αραβικού Κόλπου, την Ευρωπαϊκή Ένωση και τη Ρωσία για να συμβάλουν στην καθυστέρηση των όποιων ισραηλινών κινήσεων προς την εφαρμογή πτυχών του σχεδίου, ενώ η παλαιστινιακή ηγεσία ευελπιστεί πως οι φετινές εκλογές σε ΗΠΑ και Ισραήλ θα αποφέρουν πιο φιλικούς διαπραγματευτικούς εταίρους. Αλλά ενώ περιμένουν για τις εκλογές, η κατάσταση στην παλαιστινιακή οικονομία και ασφάλεια, όπου ήδη υπάρχει αστάθεια, θα μπορούσε να επιδεινωθεί.

Οι άμεσοι κίνδυνοι και η μεσοπρόθεσμη επίπτωση

Ο σχέδιο κινδυνεύει να έρθει άμεσα αντιμέτωπο με αντιδράσεις, πολιτικές και ενδεχομένως βίαιες, από παλαιστινιακές ομάδες στη Δυτική Όχθη και τη Γάζα, αναλόγως του πόσο γρήγορα θα κινηθεί το Ισραήλ για την εφαρμογή τμημάτων της πρότασης. Ο Λευκός Οίκος πιέζει το Ισραήλ να εφαρμόσει τμήματα του σχεδίου εντός έξι εβδομάδων. Στη χειρότερη περίπτωση για τους παλαιστίνιους ηγέτες που θέλουν να μπει τέλος στην προσάρτηση, το σχέδιο Τραμπ απλώς θα λειτουργήσει ως δικαιολογία ώστε το Ισραήλ να προχωρήσει με την προσάρτηση ορισμένων τμημάτων της Δυτικής Όχθης όταν οι Παλαιστίνιοι κατηγορηθούν ότι δημιουργούν εμπόδια αν δεν συμφωνήσουν με το σχέδιο.

Πράγματι, ο Νετανιάχου δήλωσε στις 28 Ιανουαρίου πως θα κινηθεί ακόμα και την επόμενη εβδομάδα για την προσάρτηση της Κοιλάδας του Ιορδάνη και άλλων οικισμών της Δυτικής Όχθης. Η ηγεσία των Παλαιστινίων θα θέλει να αντισταθεί, όμως η ικανότητά της να το πράξει θα είναι περιορισμένη, ιδιαίτερα αφού οι πολιτικές φράξεις των Παλαιστινίων προσπαθούν να διατηρήσουν την όποια στήριξη έχουν από τα αραβικά κράτη και από την Τουρκία, που δεν στηρίζουν ξεκάθαρα τη βία εναντίον του Ισραήλ, αλλά πιθανότατα θα έκαναν τα «στραβά μάτια» σε λαϊκές διαδηλώσει στη Δυτική Όχθη και τη Γάζα εναντίον του σχεδίου, οι οποίες θα μπορούσαν να γίνουν βίαιες.

Υπάρχουν επίσης βραχυπρόθεσμες επιπτώσεις για τις πολιτικές σφαίρες Ισραηλινών και Παλαιστινίων. Το σχέδιο μπορεί δυνητικά να ενισχύσει λίγο τον Νετανιάχου ή τον αντίπαλό του Μπένι Γκαντζ στις ισραηλινές εκλογές στις 2 Μαρτίου και θα βοηθήσει τον Τραμπ να «φλερτάρει» με την ανοικτά φιλοϊσραηλινή πλευρά της βάσης του πριν από τις προεδρικές εκλογές του Νοεμβρίου.

Οι εκλογές στο Ισραήλ, οι τρίτες που θα πραγματοποιηθούν μέσα σε έναν χρόνο λόγω της επανειλημμένης αποτυχίας σχηματισμού κυβέρνησης, θα υπόκεινται στα ίδια λαϊκά ρεύματα που διαμόρφωσαν τις τελευταίες δυο εκλογές· δεξιές πολιτικές που είναι σκληρές σε ότι αφορά την ασφάλεια έναντι των Παλαιστινίων τα πάνε καλά, και το ίδιο θα συμβεί και τώρα.

Για τους Παλαιστίνιους, η εισήγηση του σχεδίου θα μπορούσε να δημιουργήσει άνοιγμα για μια πιο σκληροπυρηνική κυβέρνηση στη Ραμάλα αν οι Παλαιστίνοι αισθανθούν πως δεν έχουν άλλη επιλογή. Είναι ταιριαστό που ο αρχιτέκτονας της λύσης των δυο κρατών από την πλευρά των Παλαιστινίων, ο Μαχμούντ Αμπάς –διαπραγματευτής της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης και νυν πρόεδρος της Παλαιστινιακής Αρχής- γερνάει και κοντεύει να φτάσει στο τέλος της θητείας του την ώρα που η λύση των δυο κρατών που οραματίζονταν ενδέχεται να καταρρεύσει. Ερχόμενα αντιμέτωπα με την κοινή απειλή ενός ενθαρρυμένου Ισραήλ, τα αντίπαλα παλαιστινιακά κόμματα και οι ένοπλες ομάδες της Φατάχ και της Χαμάς μπορεί ακόμα και να καλύψουν κάποιες από τις προφανείς διαφορές τους στο όνομα της εξεύρεσης δύναμης μέσω της συνεργασίας.

Η μακροπρόθεσμη επίπτωση

Η μεγάλη επίπτωση του σχεδίου του Τραμπ είναι πως νομιμοποιεί τη διαδικασία της προσάρτησης από το Ισραήλ εδαφών της Δυτικής Όχθης, κάτι που αποτελούσε μια de facto πραγματικότητα εδώ και χρόνια.

Το σχέδιο υπογραμμίζει το πόσο πολύ έχουν μετακινηθεί τις τελευταίες δεκαετίες οι στόχοι στις θεμελιώδεις αρχές του ζητήματος ειρήνευσης μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων, από μια συζήτηση μεταξύ δυο πλευρών πρόθυμων να διαπραγματευτούν, σε ένα αδιέξοδο μεταξύ δυο όλο και πιο σκληροπυρηνικές θέσεις. Στα λίγα παραδοσιακά ζητήματα που ενισχύουν τις από καιρό στάσιμες ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις –περιλαμβανομένων των ζητημάτων της ασφάλειας, των συνόρων, της επιστροφής προσφύγων και του status της Ιερουσαλήμ- το σχέδιο Τραμπ τείνει να είναι υπέρ των προτιμώμενων πολιτικών της νυν ισραηλινής κυβέρνησης. Αυτή η κωδικοποίηση σημαίνει πως θα είναι δύσκολο να γίνουν αλλαγές στους βασικούς πυλώνες της συζήτησης για την ειρήνη εάν οι μελλοντικές κυβερνήσεις των ΗΠΑ ή του Ισραήλ θελήσουν να κινηθούν προς μια διαφορετική κατεύθυνση.

Το πλάνο που ανακοινώθηκε μπορεί να σηματοδοτήσει ένα σημείο καμπής μεταξύ των αραβικών κρατών και των Παλαιστινίων που υποστηρίζουν σε επίπεδο ρητορείας. Τα κράτη του Κόλπου θα δυσκολευτούν να πουν καθαρό «όχι» σε ένα σχέδιο που προωθεί η Ουάσιγκτον, ένα σύμμαχο που χρειάζονται και θέλουν και το Ισραήλ, έναν «σιωπηλό» σύμμαχο με τον οποίο έχουν αυξήσει τους δασμούς τα τελευταία χρόνια, ακόμα και αν θεωρούν ότι οι σχεδιασμοί είναι τελείως άδικοι για τους Παλαιστίνιους.

Πρέσβεις από Μπαρχέιν, Ομάν και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα παρακολούθησαν τις ανακοινώσεις του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο και η Αραβική Λίγκα θα συναντηθεί στις 2 Φεβρουαρίου για να συζητήσει την πρόταση.

Κανένα Αραβικό ή Μουσουλμανικό κράτος δεν θέλει ανοικτά να εναντιωθεί στους Παλαιστίνιους και στην διεκδίκηση των εδαφών, αλλά κανένα κράτος στη Μέση Ανατολή δεν θέλει να κινδυνεύσει την οικονομική και διπλωματική του θέση με τις ΗΠΑ προκειμένου να γίνει υποστηρικτής των Παλαιστινίων.

Ακόμα και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Σαουδική Αραβία που έχουν την περιφερειακή ισχύ για να κάνει τη διαφορά πιθανότατα δεν θα κινηθούν δραματικά υπέρ των Παλαιστινίων. Ενας από τους λόγους είναι ότι το θέμα δεν έχει πλέον μεγάλη σημασία για τον τοπικό πληθυσμό. Μεταξύ των παραδοσιακών υπέρμαχων των θέσεων των Παλαιστινίων (Ιορδανία, Αίγυπτος, Συρία και Αραβικά Κράτη του Κόλπου και σε μικρότερο βαθμό Λίβανος και Τουρκία), το Παλαιστινιακό δεν δημιουργεί κινητοποίηση όπως στο παρελθόν.