Γιατί η Τουρκία πυροδοτεί αστάθεια στην περιοχή

Καθώς συνεχίζονται οι διώξεις σε όλη την Τουρκία μετά την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος, οι ηγέτες ορισμένων χωρών επιχειρούν να υπερασπιστούν και να εδραιώσουν την εξουσία τους. Ο παρατηρητής δεν χρειάζεται να κοιτάξει πολύ πιο μακριά από την άμεση περιφέρεια της Τουρκίας στον Καύκασο και στην Κεντρική Ασία, για να βρει αποδείξεις.

Την Τετάρτη, ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν, Ιλαμ Αλίγιεφ, παρουσίασε τροποποιήσεις στο Σύνταγμα προκειμένου να παρατείνει τις προεδρικές θητείες από τα πέντε στα επτά χρόνια. Εν τω μεταξύ, ο πρόεδρος του Τουρκμενιστάν, Γκουρμπανγκουλί Μπερντιμουχαμεντόφ όρισε ημερομηνία για την εφαρμογή παρόμοιας επέκτασης της προεδρικής θητείας στη χώρα του.

Δεν είναι τυχαίο ότι οι ηγέτες του Αζερμπαϊτζάν και του Τουρκμενιστάν προσπαθούν να συγκεντρώσουν εξουσίες, όπως έχει κάνει ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν τα τελευταία χρόνια. Αυτό που ωθεί τις προσπάθειες συγκέντρωσης εξουσίας στις χώρες αυτές είναι, εν μέρει, η αντιλαμβανόμενη αύξηση των εξωτερικών απειλών για την ασφάλεια.

Η άνοδος του Ισλαμικού Κράτους -αν και πιο άμεσο πρόβλημα για την Τουρκία, δεδομένου του ρόλου της χώρας στον πόλεμο της Συρίας- έχει ταράξει επίσης τον Καύκασο και την Κεντρική Ασία. Το Αζερμπαϊτζάν και οι κεντροασιατικές χώρες έχουν αποδειχθεί πρόσφορο έδαφος για επιστράτευση τζιχαντιστών, και εκατοντάδες πολίτες των χωρών αυτών έχουν ενταχθεί στις τάξεις της Οργάνωσης στη Συρία και στο Ιράκ. Ανησυχώντας για τους κινδύνους που συνιστούν οι μαχητές αυτοί στις χώρες τους, όταν επιστρέφουν από τα πεδία των μαχών, οι κυβερνήσεις των χωρών αυτών ενίσχυσαν τις προσπάθειες για να αποτρέψουν τη δημιουργία ακραίων ομάδων εντός των συνόρων τους.

Όμως, όπως και στην Τουρκία, η εξτρεμιστική απειλή είναι ένα μέρος μόνο της ιστορίας. Καθώς οι κυβερνήσεις σε όλη αυτή την περιοχή συχνά υπερβάλλουν για το θέμα των ακραίων στοιχείων προκειμένου να αιτιολογήσουν την καταστολή των πολιτικών αντιπάλων τους, η πραγματική έκταση της απειλής που συνιστούν το Ισλαμικό Κράτος και άλλες ισλαμιστικές μαχητικές ομάδες είναι ασαφής.

Πράγματι, οι κυβερνήσεις των χωρών αυτών ίσως ανησυχούν περισσότερο για τη διασφάλιση της εξουσίας τους και τη συντριβή των εσωτερικών αντιπάλων τους, παρά για την κατατρόπωση του τζιχαντισμού εξωτερικής εμπνεύσεως.

Στις χώρες αυτές παρατηρείται αύξηση των διαδηλώσεων για την επιδείνωση των κοινωνικοοικονομικών συνθηκών. Η μείωση των μισθών και η αύξηση της ανεργίας έχουν εντείνει την εγχώρια δυσαρέσκεια στην περιοχή, που έχουν προκαλέσει οι χαμηλές τιμές πετρελαίου και η επιστροφή μεταναστών από τη Ρωσία. Ως αντίδραση, οι κυβερνήσεις της περιοχής έχουν εντείνει τα μέτρα ασφαλείας και έχουν αυξήσει τις εκτελεστικές εξουσίες, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τη λαϊκή δυσαρέσκεια.

Ακόμα και πριν προταθούν οι συνταγματικές τροποποιήσεις σε Αζερμπαϊτζάν και Τουρκμενιστάν, το Τατζικιστάν άλλαξε το Σύνταγμά του για να καταργήσει τα όρια στις προεδρικές θητείες. Εν τω μεταξύ, η Αρμενία περνά σε κοινοβουλευτικό σύστημα που έχει σχεδιαστεί ώστε να διασφαλίσει την επιρροή του προέδρου Σερζ Σαρκισιάν στις μελλοντικές αρμενικές κυβερνήσεις. Η εξουσία έχει να αλλάξει χέρια στο Καζακστάν και το Ουζμπεκιστάν από λίγο πριν την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, όμως οι ηλικιωμένοι πρόεδροι των δύο αυτών χωρών καταρτίζουν σχέδια διαδοχής που θα περιχαρακώσουν την εξουσία των οικογενειών τους για πολλά ακόμα χρόνια.

Καθώς οι επιχειρήσεις καταστολής γίνονται όλο και πιο σύνηθες φαινόμενο στον Καύκασο και στην Κεντρική Ασία, οδηγούν απλώς σε μεγαλύτερη αστάθεια. Από τότε που οι αρχές του Καζακστάν συνέλαβαν περισσότερους από 1.000 ανθρώπους ενόψει προγραμματισμένης διαδήλωσης τον Ιούνιο, η χώρα έχει βιώσει δύο επιθέσεις κατά των δυνάμεων ασφαλείας της.

Οι δυνάμεις ασφαλείας της Αρμενίας είναι «μπλεγμένες» στην αντιπαράθεση με μέλη του αντιπολιτευτικού κινήματος Founding Parliament, που κατέλαβαν την περασμένη εβδομάδα κτίριο της αστυνομίας, απαιτώντας την παραίτηση του Σαρκισιάν για παράνομη -όπως υποστηρίζουν- συγκέντρωση εξουσιών. Το κίνημα απέδωσε επίσης τις ενέργειές του στην απώλεια αρμενικού εδάφους στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ κατά την πρόσφατη στρατιωτική κλιμάκωση στην περιοχή. Ως η «άλλη πλευρά» της σύγκρουσης αυτής, η επιθυμία του Αζερμπαϊτζάν να στρέψουν την προσοχή από τις εγχώριες πολιτικές και οικονομικές ανησυχίες με μια στρατιωτική νίκη, πιθανότατα επηρέασε το πρόσφατο ξέσπασμα μαχών στην αμφισβητούμενη περιοχή.

Όπως και στην Τουρκία, κράτη σε όλο τον Καύκασο και την Κεντρική Ασία έχουν να αντιμετωπίσουν αυξημένους κινδύνους στην ασφάλειά τους. Ασχέτως αν για την αύξηση των κινδύνων αυτών ευθύνονται το Ισλαμικό Κράτος ή η εντεινόμενη πολιτική δυσαρέσκεια, οι χώρες σε όλη την περιοχή έχουν καταφύγει σε συγκέντρωση πολιτικών εξουσιών και σε επιχειρήσεις καταστολής για να τους μετριάσουν.

Όμως, όπως δείχνουν η απόπειρα πραξικοπήματος στην Τουρκία και τα πρόσφατα βίαια επεισόδια στην Αρμενία και στο Καζακστάν, οι προσπάθειές τους θα μπορούσαν πολύ απλά να χειροτερεύσουν την κατάσταση.