Stratfor: Η Κίνα πληρώνει το τίμημα της αλλαγής

Η περασμένη εβδομάδα ήταν γεμάτη ενδιαφέροντα γεγονότα για την Κίνα. Πρώτα, η Λαϊκή Τράπεζα της Κίνας σόκαρε τον χρηματοπιστωτικό κόσμο με την απόφασή της να μειώσει το επιτόκιο αναφοράς του γουάν έναντι του αμερικανικού δολαρίου κατά σχεδόν 2%, κάτι που οδήγησε σε πτώση άνω του 2% στην αξία του κινεζικού νομίσματος.

Η πτώση αυτή πυροδότησε μια φρενίτιδα θεωριών, μεταξύ των οποίων και ότι η κίνηση της Κίνας θα πυροδοτήσει έναν «αγώνα προς τον πάτο» για τα ασιατικά νομίσματα. Το Πεκίνο είπε πως η προσαρμογή είχε στόχο να διορθώσει τις στρεβλώσεις στο επιτόκιο του γουάν και πως είναι απίθανο να υπάρξουν περαιτέρω μεγάλες μεταβολές στο νόμισμα. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, ωστόσο, σημείωσε πως θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια ακόμα πιο ελεύθερη διακύμανση του γουάν -κάτι που το Ταμείο έχει ζητήσει από το Πεκίνο προτού αποφασίσει να συμπεριλάβει το γουάν στο «καλάθι» των SDR. Σε σχόλια που έγιναν στο περιθώριο της παρουσίασης ετήσιας έκθεσης του Ταμείου για την κινεζική οικονομία, η οποία δημοσιοποιήθηκε την προηγούμενη εβδομάδα, το Ταμείο σημειώνει επίσης πως, παρά την πτώση του, το γουάν δεν είναι υποτιμημένο.

Την περασμένη εβδομάδα, επίσης, τα κρατικά μέσα ενημέρωσης της Κίνας εξέδωσαν προειδοποίηση προς αξιωματούχους που έχουν βγει στη σύνταξη, να μην εμπλακούν στην πολιτική και να μην κάνουν κατάχρηση της προηγούμενης δικτύωσης και του πρεστίζ τους. Η προειδοποίηση αυτή ήρθε μετά από αναφορές στα κρατικά μέσα ενημέρωσης που άφηναν να εννοηθεί ότι η ετήσια ανεπίσημη συγκέντρωση νυν και πρώην στελεχών του Κόμματος στην Beidaihe ακυρώθηκε και θα σταματήσει να αποτελεί μια εκδήλωση χάραξης πολιτικής.

Τα ρεπορτάζ σημείωναν ακόμα πως αξιωματούχοι του Κόμματος είχαν ήδη πραγματοποιήσει αρκετές επιπλέον συνεδριάσεις στο Πεκίνο και πως οι αποφάσεις λαμβάνονται ανοικτά, και όχι σε κάποια μυστική συγκέντρωση παλαίμαχων του Κόμματος. Άλλες αναφορές που κυκλοφόρησαν στα κινεζικά μέσα ενημέρωσης προειδοποιούσαν πως πρώην στελέχη του Κόμματος και του στρατού εμπλέκονται σε υποθέσεις κερδοσκοπίας στην αγορά ακινήτων καθώς και σε άλλες οικονομικές κακοδιαχειρίσεις και πως αυτό πρέπει να σταματήσει.

Τέλος, την περασμένη εβδομάδα, η Κίνα ήρθε αντιμέτωπη με ένα από τα χειρότερα βιομηχανικά ατυχήματα των τελευταίων ετών –ένα μπαράζ εκρήξεων σε εγκαταστάσεις χημικών στο λιμάνι της πόλης Τιανζίν. Περισσότεροι από 100 άνθρωποι σκοτώθηκαν, αναγκάζοντας την κυβέρνηση να ανοίξει έρευνα για τους παράνομους αποθηκευτικούς χώρους και τις ελλιπείς διαδικασίες ασφαλείας στις συγκεκριμένες εγκαταστάσεις αλλά και σε άλλες εγκαταστάσεις της χώρας.

Πολίτες έχουν ξεκινήσει μικρής κλίμακας διαδηλώσεις στην Τιανζίν, απαιτώντας αποζημιώσεις από την κυβέρνηση για τις ζημιές που προκλήθηκαν από τις εκρήξεις. Ως απάντηση, το Πεκίνο ενίσχυσε την εκστρατεία του στα μέσα ενημέρωσης, χρησιμοποιώντας τα ώστε να υπενθυμίσει στον κινεζικό λαό ότι η κυβέρνηση κατηγόρησε δημοσίως για διαφθορά μέλος του Πολιτικού Γραφείου του Κόμματος και έτσι ο λαός μπορεί να εμπιστευθεί την κυβέρνηση ότι θα είναι ανοικτή και δεν θα κρύψει κάποια συνωμοσία αναφορικά με τις εκρήξεις στην Τιανζίν.

Αν υπάρχει ένα κοινό μοτίβο σε αυτά τα γεγονότα, αυτό έχει να κάνει με τον τρόπο με τον οποίον το Πεκίνο δίνει έμφαση στο πόσο «ανοικτό» είναι σε ότι αφορά την λήψη αποφάσεων, την δημοσιοποίηση στοιχείων και την εξήγηση των ενεργειών του. Ότι δεν είναι η Κίνα του παρελθόντος, ή οποί προσπαθούσε να κρύψει τις αλήθειες μεγάλων φυσικών ή άλλων καταστροφών από τους πολίτες της. Ότι δεν είναι η Κίνα που λειτουργούσε με μυστικές συμφωνίες που συνάπτονταν κατόπιν σύμφωνης γνώμης των παλαιμάχων του Κόμματος, ή η Κίνα που προσπαθούσε να προστατεύσει τα στελέχη του Κόμματος σε βάρος του λαού. Ούτε είναι η Κίνα των αυστηρών συναλλαγματικών ελέγχων, εν μέσω φόβων ότι οι παραλογισμοί των παγκόσμιων αγορών θα μπορούσαν να επηρεάσουν τους οικονομικούς κανονισμούς της Κίνας. Ή τουλάχιστον αυτό είναι το μήνυμα που προσπαθεί να στείλει το Πεκίνο.

Είναι ένα μήνυμα που ίσως απευθύνεται περισσότερο για εσωτερική παρά για διεθνή κατανάλωση, όμως είναι και ένα μήνυμα που αναγνωρίζει πως ούτε στο εξωτερικό αλλά ούτε και στο εσωτερικό υπάρχει μεγάλη εμπιστοσύνη στο Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα ή στην κυβέρνηση, σε ότι αφορά την επιδίωξη μιας διαφανούς πολιτικής. Το στίγμα της διαφθοράς, της δολοπλοκίας και του νεποτισμού παραμένει ισχυρό και ίσως έχει ενισχυθεί ακόμα περισσότερο από το εύρος και το βάθος της συνεχιζόμενης εκστρατείας κατά της διαφθοράς.

Παρωχημένα τα παλαιά Συστήματα

Η πραγματικότητα είναι πως η Κίνα βρίσκεται εν μέσω της σοβαρότερης –ίσως- κρίσης της από την εποχή του Ντένγκ Ζιαοπίνγκ. Και το μοντέλο της διακυβέρνησης και της οικονομίας που εφάρμοσε ο Ντενγκ δεν είναι πλέον αποτελεσματικό για την διαχείριση της Κίνας, πόσω μάλλον για να στρέψει τη χώρα προς μια νέα κατεύθυνση.

Καθώς η Κίνα αναδύονταν από το χάος της Μαοϊκής εποχής, ο Ντενγκ εγκαινίασε τρεις βασικές πολιτικές για την μελλοντική ανάπτυξη και εξέλιξη της Κίνας, που ξεκίνησε γύρω στις αρχές της δεκαετίας του 1980.

Πρώτον, να υπάρξει περισσότερη τοπική ελευθερία στην οικονομία, κάνοντας αποδεκτό ότι ορισμένες περιοχές θα αναπτύσσονταν ταχύτερα από άλλες, όμως μακροπρόθεσμα θα αναπτύσσονταν όλες οι περιοχές.

Δεύτερον, να αποτραπεί η κυριαρχία ενός και μόνο ανθρώπου στο Κινεζικό πολιτικό σύστημα. Δεν θα μπορούσε πλέον κάποια μορφή όπως ο Μάο Τσε Τουνγκ να αποκτήσει τόσο μεγάλη προσωπική επιρροή ώστε να δημιουργήσει οικονομική και κοινωνική αναταραχή σε ολόκληρη τη χώρα. Αντιθέτως, οι ηγέτες της Κίνας θα ακολουθούσαν ένα μοντέλο που βασίζονταν στην πλειοψηφούσα γνώμη, το οποίο περιόριζε την οποιαδήποτε μεμονωμένη πηγή εξουσίας και απέκλειε της φράξιες, με το να δημιουργεί δίκτυα διευρυμένης επιρροής που υπερκάλυπταν τόσο πολύ το ένα το άλλο, ώστε να είναι στην πραγματικότητα αδύνατη η επικράτηση κάποιου συγκεκριμένου κέντρου εξουσίας.

Τρίτον, να τηρούνται χαμηλοί τόνοι διεθνώς, να μην επιτρέπεται η παρεμβατική πολιτική και να αποφεύγεται η επίδειξη στρατιωτικής ισχύος στο εξωτερικό. Αυτό το τελευταίο σημείο στόχο είχε να δώσει στην Κίνα χρόνο ώστε να εδραιώσει την εσωτερική οικονομική και κοινωνική συνοχή και ισχύ της, αποφεύγοντας ταυτόχρονα τον αποπροσανατολισμό ή την προσέλκυση ανεπιθύμητης στρατιωτικής προσοχής από τους γείτονες της χώρας ή τις ΗΠΑ.

Το μοντέλο του Ντενγκ λειτούργησε εξαιρετικά καλά για την Κίνα, επιφανειακά τουλάχιστον. Ενώ η Σοβιετική Ένωση κατέρρευσε, το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας κατάφερε να κρατηθεί ακόμα και μετά τους λάθος χειρισμούς του Πεκίνου στην Πλατεία Τιενανμέν. Αν και κατά καιρούς η αντίδρασή τους στις αλλαγές ή η εκκίνηση αλλαγών ήταν αργοπορημένη, ωστόσο οι ηγέτες της Κίνας διαχειρίστηκαν την ταχεία οικονομική ανάπτυξη της χώρας με τρόπο που απέφυγε την ακραία κοινωνική ή πολιτική αποσταθεροποίηση.

Το Κόμμα δεν διαχειρίστηκε μόνο τις αλλαγές στην ηγεσία που ξεκίνησε ο Ντενγκ, αλλά ακόμα και την τελευταία μετάβαση προς τον Ζι Ζιπίνγκ, εν μέσω μάλιστα εσωκομματικού σκανδάλου. Οι ηγέτες της Κίνας διαχειρίστηκαν ακόμα και την επίπτωση της παγκόσμιας οικονομικής επιβράδυνσης και φαίνονται ικανοί να διατηρήσουν την τάξη ακόμα και τώρα που επιβραδύνονται σημαντικά οι ρυθμοί οικονομικής ανάπτυξης.

Όμως, η σχετική ηρεμία στην επιφάνεια, κρύβει ανησυχητικές τάσεις. Το σκοτεινό μυστικό της διακυβέρνησης με αποφάσεις της πλειοψηφούσας γνώμης ήταν ότι, ενώ έδειχνε να παρείχε σταθερότητα, ωστόσο μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 2000 στην ουσία έκανε πιο πολλά για να διαιωνίσει τα υποβόσκοντα διαρθρωτικά προβλήματα που θα μπορούσαν να καθυστερήσουν ή ακόμα και να εκτροχιάσουν τις πραγματικές μεταρρυθμίσεις ή την οικονομική εξέλιξη.

Η έλλειψη ριζοσπαστικών αλλαγών και στροφών, η αποφυγή μεγάλων υφέσεων και η ικανότητα για διαφοροποιείται από σημαντικές αλλά δυνητικά αποσταθεροποιητικές μεταρρυθμίσεις, έκαναν την Κίνα να μοιάζει με μια ασταμάτητη δύναμη. Η οικονομία της Κίνας ξεπέρασε αυτήν της Ιαπωνίας και φαίνονταν προορισμένη να ξεπεράσει ακόμα και την αμερικανική οικονομία. Και αν η οικονομική δύναμη μεταφράζονταν και σε συνολική εθνική ισχύ, τότε η Κίνα αναδύονταν ως ένας σημαντικός παγκόσμιος παίκτης.

Το Πεκίνο είχε αρχίσει μάλιστα να διαφοροποιείται από τις προειδοποιήσεις του Ντενγκ σε ότι αφορά την εκδήλωση της στρατιωτικής ισχύος και άρχισε μια πιο επιθετική κίνηση στην Ανατολική και Νότια θάλασσα της Κίνας, τόσο λόγω μιας αντιλαμβανόμενης ανάγκης για προστασία των όλο και πιο σημαντικών θαλάσσιων οδών που μετέφεραν φυσικούς πόρους και εξαγωγές, αλλά και διότι αισθάνονταν πιο ισχυρό και ικανό και ήθελε να αξιοποιήσει αυτά τα ισχυρά σημεία.

Όμως, όλες οι οικονομίες είναι κυκλικές. Καθώς εξελίσσονται μέσα από διάφορα στάδια, πρέπει να «γίνεται κλάδεμα» και να παρέχεται χρηματοδότηση για τα «νέα κλαδιά». Οι υφέσεις, οι επιβραδύνσεις της οικονομίας, οι πτωχεύσεις και οι καταρρεύσεις διαφόρων κλάδων αποτελούν μέρος της φυσικής οικονομικής διαδικασίας, ακόμα και αν δημιουργούν προβλήματα βραχυπρόθεσμα.

Την ώρα που η Κίνα ισχυρίζεται ότι ανεβαίνει στην αξιακή αλυσίδα στους τομείς της μεταποίησης και των εξαγωγών, δεν φροντίζει ώστε να «κλαδεύει» ταυτόχρονα άλλα στοιχεία της οικονομίας, ούτε διαφοροποιείται αποτελεσματικά από την σταθερότητα των μεγάλων κρατικών επιχειρήσεων οι οποίες «κλειδώνουν» δυσανάλογα μεγάλο κομμάτι από τα διαθέσιμα κεφάλαια, σε σχέση με το σύνολο της απασχόλησης.

Τα συμφέροντα των τοπικών και περιφερειακών κυβερνήσεων –οι οποίες από την πλευρά τους προσπαθούν να αποφύγουν την αστάθεια- δεν έχουν κάνει κάτι για να ανατρέψουν τις μαζικές απολύσεις στους τομείς της μεταποίησης και της βαριάς βιομηχανίας της Κίνας, τομείς που θεωρούνται η ραχοκοκαλιά της πρώιμης κινεζικής οικονομικής ανάπτυξης. Η πολιτική της συναίνεσης έδωσε την δυνατότητα στην Κίνα να αναπτυχθεί, όχι όμως με υγιή τρόπο, και πλέον η παγκόσμια οικονομία δεν δίνει στην Κίνα την ελευθερία απλά να συνεχίζει να «ρίχνει λίπασμα» και να ελπίζει πως κανένας δεν θα παρατηρήσει ότι εξαπλώνεται η σαπίλα στον κορμό και τα κλαδιά του δέντρου.

Η διαχείριση κρίσεων του Ζι

Η μετάβαση της εξουσίας στον Ζι το 2012 επίσης δεν ήταν τόσο ομαλή όσο φάνηκε στην αρχή. Συνέβη εν μέσω του σκανδάλου Μπο Ζιλάϊ -όπου φάνηκε πως ο πρώην γραμματέας του Κόμματος στην περιοχή Τζονγκκίνγκ προσπαθούσε όχι μόνο να ανακατευθύνει την κινεζική πολιτική, αλλά και να σφετεριστεί την άνοδο του Ζι στο Κόμμα και στην εξουσία της Κίνας. Αυτό που προέκυψε εν μέσω της συνεχιζόμενης εκστρατείας κατά της διαφθοράς είναι πως η πρόκληση ήταν πολύ πιο σοβαρή απ' όσο φαίνονταν, καθώς, μεταξύ άλλων, περιελάμβανε και ένα σχέδιο για δολοφονία του Ζι.

Οι πρόσφατες «παραινέσεις» προς τους πρώην ηγέτες και τους αξιωματούχους του Κόμματος να μην εμπλακούν στην πολιτική, υποδηλώνουν ότι εξακολουθούν να αμφισβητούνται οι θέλεις του Ζι. Η απόφαση του Ζι να δημιουργήσει ένα συμβούλιο εθνικής ασφάλειας και ένα συμβουλευτικό σώμα για τις οικονομικές υποθέσεις, έχει προκαλέσει αντιδράσεις από πρώην αξιωματούχους που είχαν συνηθίσει να παίζουν ρόλο στη διαμόρφωση της πολιτικής. Το να ακυρώνεται δημοσίως η ανεπίσημη σύνοδος της Beidaihe ήταν μια ξεκάθαρη επίθεση κατά των πρώην αξιωματούχων.

Την ώρα που η Κίνα πρέπει να αντιμετωπίσει κάποιες από τις σκληρότερες οικονομικές προκλήσεις της, και αφού βγήκε στη Νότια Θάλασσα της Κίνας και ήλθε στο προσκήνιο των διεθνών στρατιωτικών υποθέσεων με τρόπο που δεν μπορεί εύκολα να πάρει πίσω, έχει επίσης να αντιμετωπίσει τις εσωτερικές διαφωνίες και τις εσωκομματικές διαμάχες. Η προσπάθεια εδραίωσης του Ζι, που συνδέεται άμεσα με την εκστρατεία κατά της διαφθοράς, έχει να κάνει με τη προσπάθεια να «σφίξουν τα χαλινάρια» του ελέγχου ώστε να δοθεί η δυνατότητα για πιο γρήγορες προσαρμογές πολιτικής, να επιβληθούν μακροοικονομικές πολιτικές στις τοπικές κυβερνήσεις και να επιταχυνθεί ο χρόνος αντίδρασης του Κόμματος και του κράτους στις μεταβαλλόμενες συνθήκες. Όμως αυτό έρχεται αντιμέτωπο με δεκαετίες παράδοσης και περιχαρακωμένης εξουσίας και συμφερόντων. Παράλληλα, δημιουργία μια αντίφαση: οι οικονομικές πολιτικές κινούνται προς την απελευθέρωση, ενώ οι πολιτικές και κοινωνικές πολιτικές κινούνται προς την απολυταρχία.

Για να διαχειριστεί την επόμενη φάση του οικονομικού ανοίγματος και των μεταρρυθμίσεων της Κίνας ο Ζι " τα βάζει" με τα μέσα ενημέρωσης, την πληροφόρηση και τις κοινωνικές ελευθερίες, αλλά και το ίδιο το Κόμμα. Ο φόβος είναι πως μια σημαντική οικονομική μεταρρύθμιση χωρίς σφιχτό πολιτικό έλεγχο θα οδηγήσει σε μια επανάληψη της Σοβιετικής εμπειρίας: στην κατάρρευση του Κόμματος και ίσως ακόμα και του κράτους.

Κάθε γεγονός, κάθε τίτλος δημοσιεύματος, θα πρέπει να αξιολογείται στην βάση αυτής της εσωτερικής κρίσης. Η πτώση του νομίσματος ενέχει ρίσκα, μεταξύ των οποίων και το ενδεχόμενο η απελευθέρωση του γουάν να κινηθεί σε κατευθύνεις που απέχουν πολύ από αυτές που θα επιθυμούσε να δει η κυβέρνηση. Η έκρηξη στην Τιανζίν ενισχύει τους φόβους για την ανεξέλεγκτη κακοδιαχείριση και την διαφθορά. Πυροδότησε έναν νέο γύρο θεωριών συνωμοσίας και φέρνει την κυβέρνηση σε θέση που πρέπει να αντιμετωπίσει τόσο τους διαδηλωτές σε μια μεγάλη πόλη όσο και τους ξένους επενδυτές και traders, καθώς εγείρονται άβολα ερωτήματα αναφορικά με την ασφάλεια στην Κίνα. Οι προειδοποιήσεις στους πρώην αξιωματούχους να μην εμπλακούν στην πολιτική μπορεί να κρύβουν κάτι περισσότερο από μια κίνηση δημοσίων σχέσεων για να δοθεί έμφαση στη διαφάνεια.

Αυτό δεν σημαίνει ότι η Κίνα βρίσκεται στο χείλος της κατάρρευσης, πως η κυβέρνηση και το Κόμμα ετοιμάζονται να διαλυθούν, ή ότι είναι απλά αδύνατη η οικονομική μεταρρύθμιση. Όμως τίποτα από αυτά δεν μπορεί να αποκλειστεί. Η Κίνα έχει εισέλθει σε μια φάση αβεβαιότητας. Η μετάβαση προς μια οικονομία που θα κινείται με βάση τη ζήτηση δεν θα γίνει με ομαλό τρόπο, ούτε εν μία νυκτί. Ήδη καταγράφεται μείωση των εξαγωγών και περιορισμός των επενδύσεων. Και με όλα αυτά στους ώμους του, ο Ζι προετοιμάζεται για την επίσκεψή του τον Σεπτέμβριο στις ΗΠΑ, όπου καθημερινά εκφράζονται ανησυχίες για την Κίνα.

Η μεταβατική περίοδος είναι η πιο χαοτική και πιο εύθραυστη περίοδος και εκεί ακριβώς βρίσκεται αυτή τη στιγμή η Κίνα.