Παιδεία και ανάπτυξη, μύθοι και πραγματικότητα

Aσφαλώς αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες κοινοτοπίες της εποχής μας η άποψη ότι η Παιδεία αποτελεί προϋπόθεση της οικονομικής ανάπτυξης. Ομως αυτό δεν σημαίνει κατ' ανάγκη ότι δεν υπάρχουν διαφωνούντες.

Ένας απ αυτούς που διαφωνούν είναι ο εκ Βενεζουέλας οικονομολόγος Ρικάρντο Χάουσμαν, ο κορυφαίος ίσως οικονομολόγος της Λατινικής Αμερικής. Υπήρξε υπουργός στην πατρίδα του τη δεκαετία του '90 και επικεφαλής οικονομολόγος στην Αμερικανική Τράπεζα Ανάπτυξης. Τις τελευταίες δεκαετίες βρίσκεται στο πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ όπου κατευθύνει το Εργαστήριο Ανάπτυξης.

Σε πρόσφατη συνέντευξη του στη λατινοαμερικανική έκδοση της «Ελ Παΐς» αναφέρθηκε στους λόγους για τους οποίους δεν πιστεύει ότι η παιδεία είναι ο κυριότερος παράγων της ανάπτυξης: «Ο κόσμος ερωτεύεται τις μαγικές συνταγές που λύνουν όλα τα προβλήματα και δημιουργούν θαυμάσια αφηγήματα όπως «Αν βελτιώσουμε την Παιδεία θα γίνουμε όλοι αδέλφια, πιο ίσοι, θα έχουμε μεγαλύτερη ανάπτυξη και παραγωγικότητα».

«Εμείς οι οικονομολόγοι θα διερευνήσουμε αν τα στοιχεία στηρίζουν αυτό το αφήγημα. Και τα αποτελέσματα είναι απογοητευτικά. Τεράστιες προσπάθειες βελτίωσης της Παιδείας είχαν ελάχιστες επιπτώσεις στην ανάπτυξη και πολλές από τις χώρες που αναπτύχθηκαν περισσότερο δεν έχουν κάνει ιδιαίτερα μεγάλες επενδύσεις στην παιδεία».

Η Παιδεία είναι ένας σημαντικός παράγων αλλά όχι ο μόνος και όχι πάντα ο σημαντικότερος: «Η εμπειρία μού δείχνει ότι πολλές φορές η ανάπτυξη εξαρτάται και από άλλους παράγοντες όχι μόνο την Παιδεία. Αν κανείς βελτιώσει την Παιδεία, αλλά όχι άλλες πτυχές της κοινωνίας οι άνθρωποι συνειδητοποιούν ότι το ανθρώπινο κεφάλαιό τους αξίζει πολύ περισσότερο έξω από την πατρίδα τους και φεύγουν. Εγώ π.χ. είμαι από τη Βενεζουέλα και η Παιδεία εκεί είναι καλύτερη από άλλες πτυχές της κοινωνίας, όμως αυτές οι άλλες πτυχές με αναγκάζουν να φύγω μαζί με το ανθρώπινο κεφάλαιο που διαθέτω. Δεν είναι η Παιδεία αυτό που λείπει στη Βενεζουέλα και που κάνει τους ταλαντούχους να εγκαταλείπουν τη χώρα».

Σε τελική ανάλυση αξίζει άραγε τον κόπο να επενδύουμε στην Παιδεία; Ο Χάουσμαν δεν πιστεύει ότι σε αυτό το ερώτημα μπορεί να υπάρξει μια γενική απάντηση.

«Αυτό το οποίο είναι σίγουρο είναι ότι σήμερα υπάρχουν άνθρωποι που δεν μπορούν να βρουν δουλειά και δουλειές που δεν μπορούν να βρουν ανθρώπους. Υπάρχει μία σημαντική αλλαγή στις δεξιότητες που αναζητά η αγορά εργασίας και αυτές οι αλλαγές δημιουργούν προβλήματα στους εργαζόμενους και στις επιχειρήσεις». Το πρόβλημα εδώ με άλλα λόγια δεν είναι η έλλειψη επενδύσεων, αλλά η εξισορρόπηση της ζήτησης με την προσφορά.

Επίσης υπάρχει και το ερώτημα κατά πόσον οι γνώσεις που παράγει η τυπική εκπαίδευση ανταποκρίνονται στις ανάγκες των επιχειρήσεων:

«Κατά βάθος οι γνώσεις που αναζητούν οι επιχειρήσεις-λέει ο Χάουσμαν- δεν είναι γνώσεις που μαθαίνεις στο σχολείο. Για να δουλέψεις παραγωγικά χρειάζεται «να ξέρεις να κάνεις» (saber hacer), το οποίο είναι κάτι το οποίο δεν μαθαίνεις τόσο στο σχολείο όσο δουλεύοντας στον παραγωγικό μηχανισμό».

Για αυτό η αποτελεσματική γνώση απαιτεί όχι μόνο την παρουσία ενός εκπαιδευτικού ιδρύματος, αλλά και του αντίστοιχου παραγωγικού μηχανισμού. Η Ελλάδα μπορεί να δημιουργήσει σχολές αεροναυπηγικής όμως στην Ελλάδα δεν κατασκευάζονται αεροπλάνα. Αντίθετα στο Μεξικό κατασκευάζουν αεροπλάνα που σημαίνει ότι οι μεξικανοί μηχανικοί μπορεί να μάθουν κάτι από το σχολείο και πάρα πολλά στην επιχείρηση.

«Ο παραγωγικός μηχανισμός μπορεί να σύρει την Παιδεία όμως η Παιδεία δεν μπορεί να σπρώξει τον παραγωγικό μηχανισμό», καταλήγει ο γνωστός οικονομολόγος.