Το τέλος του ευρωπαϊκού ονείρου και η άνοδος της ακροδεξιάς

Δύο διαπρεπείς Αμερικανοί οικονομολόγοι και καθηγητές, ο Πίτερ Θόροου (1938-2016) το 1992 και ο Τζέρεμι Ρίφκιν το 2003, έγραψαν δύο βιβλία για την Ευρώπη και το μέλλον της, στα οποία ο πρώτος προβλέπει την ισχυρή θέση της γηραιός ηπείρου στο παγκόσμιο γίγνεσθαι και ο δεύτερος κάνει λόγο για το πώς το «ευρωπαϊκό όνειρο» επισκιάζει το αντίστοιχο αμερικανικό και γίνεται οικουμενικό.

Το αμερικανικό όνειρο, έγραφε πριν 20 χρόνια ο Τζέρεμι Ρίφκιν, γίνεται όλο και πιο απατηλό. Οι Αμερικανοί δουλεύουν όλο και περισσότερο, πληρώνονται όλο και λιγότερο, ο χρόνος τους λιγοστεύει διαρκώς και οι προοπτικές μιας καλύτερης ζωής γι’ αυτούς είναι αβέβαιες.

Το ένα τρίτο των Αμερικανών λέει ότι δεν πιστεύει πια στο αμερικανικό όνειρο. Ενώ το αμερικανικό όνειρο φθίνει, υποστηρίζει ο Τζέρεμι Ρίφκιν, συγγραφέας βιβλίων με μεγάλη απήχηση, ένα νέο όνειρο αναδύεται: το ευρωπαϊκό. Είκοσι πέντε έθνη που αντιπροσωπεύουν 455 εκατομμύρια ανθρώπους έχουν ενωθεί για να δημιουργήσουν τις «Ηνωμένες Πολιτείες» της Ευρώπης.

Από πολλές απόψεις, το ευρωπαϊκό όνειρο είναι το αντίστροφο είδωλο του αμερικανικού. Ενώ το αμερικανικό δίνει έμφαση στον προσωπικό πλουτισμό και στην επιδίωξη του ατομικού συμφέροντος, το ευρωπαϊκό όνειρο εστιάζει περισσότερο στην αειφόρο ανάπτυξη, στην ποιότητα ζωής και στην καλλιέργεια των κοινωνικών σχέσεων. 

Όλα αυτά δεν υπονοούν ότι η Ευρώπη έγινε η χώρα της ουτοπίας. Ο Ρίφκιν προειδοποιεί ότι τα προβλήματά της είναι σύνθετα και η αδυναμία της εμφανής. Η υψηλοφροσύνη των Ευρωπαίων συχνά είναι διάτρητη από υποκρισία. Όμως το ζήτημα δεν είναι εάν οι Ευρωπαίοι ζουν με συνέπεια το όνειρο που έχουν διαμορφώσει.

Το κρίσιμο ζήτημα είναι ότι η Ευρώπη αρθρώνει ένα τολμηρό καινούριο όραμα για το μέλλον της ανθρωπότητας που διαφέρει, σε πολλές και θεμελιώδεις απόψεις, από το αμερικανικό. Αυτό ήταν το κρίσιμο ερώτημα του Αμερικανού διανοούμενου και πάνω στον προβληματισμό του μπορεί να ανιχνεύσει κανείς κρίσιμες πτυχές της σημερινής κατάστασης στην Ευρώπη.

Όντως, αν κρίνουμε από την ισχύ των μεταναστευτικών ρευμάτων προς την Ευρώπη, είναι προφανές ότι στο διεθνές περιβάλλον έχει δημιουργηθεί η αντίληψη ότι η γηραιά ήπειρος αποτελεί τρόπον τινά «Γη της Επαγγελίας». Είναι δηλαδή ένας χώρος στον οποίον κάθε άτομο από τη στιγμή που γεννιέται έχει δικαιώματα και οι υποχρεώσεις έπονται.

Τα τριάντα τελευταία χρόνια έτσι, στις πιο προωθημένης κοινωνικής προστασίας χώρες της Ευρώπης, εγκαταστάθηκαν πάνω από 17 εκατομμύρια μετανάστες, ηλικίας 18-45 ετών, οι οποίοι χωρίς καμιά ανταποδοτικότητα τυγχάνουν της ίδιας κοινωνικής προστασίας με κάθε άλλο πολίτη των χωρών υποδοχής. Και η εγκατάσταση αυτή, η οποία είχε υψηλό σχετικά δημοσιονομικό κόστος, συνέβη σε μια περίοδο όπου η Ευρώπη έχανε και χάνει ακόμα μερίδια παγκόσμιας αγοράς από τις αναπτυσσόμενες χώρες, την Κίνα, την Ινδία, την Βραζιλία και τη Ν. Αμερική, ενώ στο επίπεδο της παραγωγικότητας υστερούσε όλο και περισσότερο έναντι των ΗΠΑ.

Την ίδια περίοδο, ενώ οι αυτοαποκαλούμενες «προοδευτικές δυνάμεις» πανηγύριζαν για τη μέσω της νόμιμης και παράνομης μετανάστευσης απόκτηση νέας πολιτικής πελατείας, στην καρδιά της γηραιός ηπείρου, η εγκληματικότητα αναπτυσσόταν με πρωτόγνωρους ρυθμούς, τα ναρκωτικά έμπαιναν για καλά στα σχολεία, το Ισλάμ προκαλούσε και δολοφονούσε και η γελοία πλευρά του καπιταλισμού κερδοσκοπούσε επωφελούμενη της ραγδαίας ανάπτυξης της χρηματοικονομίας.

Όλα όσα προηγούνται σε συνδυασμό με την ταχύτητα πλεύσης του ψηφιακού πολιτισμού και των νέων συνηθειών που φέρει μαζί του σε πολιτιστικό, κοινωνικό και γνωστικό επίπεδο, αντί να ευνοήσουν μια μαρξίζουσα αριστερά που ζει ακόμα στην εποχή της ψυχρής ιδεολογίας του Λένιν, έφεραν στο προσκήνιο μια νέου τύπου εθνικιστική δεξιά που υπόσχεται φύκια για μεταξωτές κορδέλες.

Όσο για τη σοσιαλδημοκρατία και τις δήθεν φιλελεύθερες δυνάμεις, στο μέτρο που το μόνο ενδιαφέρον τους είναι να κυβερνούν με προοπτικές διετίας ή τετραετίας, τα προβλήματα του «ευρωπαϊκού ονείρου» θα γίνονται όλο και πιο θολά, με άγνωστο το μέλλον.

Οι πολιτικές δυνάμεις (Χριστιανοδημοκρατία, Σοσιαλδημοκρατία και Φιλελεύθεροι) που συνέβαλαν στην οικοδόμηση της σημερινής Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα πρέπει να καταλάβουν ότι ο κόσμος έχει μπει σε τροχιά βαθύτατων αλλαγών, που δεν ερμηνεύονται με θεωρητικά και ιδεολογικά εργαλεία περασμένων αιώνων. Οι άνθρωποι της ψηφιακής εποχής ζουν σε μακροβιοτικές κοινωνίες και δεν σκέπτονται όπως σκέπτονταν οι γονείς τους και οι προγονοί τους

Ο δικός μας Ηράκλειτος, αποκαλούμενος και «σκοτεινός φιλόσοφος». είχε πει ότι «τα πάντα ρεί». Ε, λοιπόν σήμερα αυτή είναι η νέα πραγματικότητα. Και είναι τραγικό λάθος, τα σοβαρά προβλήματα, που αντιμετωπίζουν οι μεσαίες τάξεις στην Ευρώπη και γενικότερα στον φιλελεύθερο δημοκρατικό κόσμο, να αφήνονται προς επίλυση στις δυνάμεις του νεοεθνικισμού και της ανελευθερίας.

Αποτελεί δε ακόμα πιο τραγικό λάθος η Μαρίνα στη Γαλλία και η Τζιόρτζια στην Ιταλία να συνταυτίζονται με τον Χίτλερ και τον Μουσολίνι, όταν γνωρίζουμε ότι πιστά αντίγραφά τους υπάρχουν σήμερα μόνον στη Μόσχα, στην Τεχεράνη και το Πεκίνο.

Η άνοδος του νεοεθνικισμού στην Ευρώπη δεν αντιμετωπίζεται με ξόρκια και «προοδευτικό» αντισημιστιμό, αλλά με νέες ιδέες και λιγότερη αλαζονεία αυτών που ασκούν εξουσία.