Τι άλλαξε και τι όχι στις αγορές από το 1979

Το 1979 ήταν αρκετά πλούσιο σε γεγονότα. Η χώρα μας έγινε το δέκατο μέλος της ΕΟΚ και είχαμε και τις πρώτες γυναίκες στρατιωτικούς, μετά την ψήφιση του νόμου περί εθελοντικής κατάταξης στις Ένοπλες Δυνάμεις. Έγινε η απονομή του βραβείου Νόμπελ λογοτεχνίας στον ποιητή Οδυσσέα Ελύτη και «επαναπατρίστηκε» από την Αμερική για λογαριασμό του πρωταθλητή Άρη ένας ομογενής καλαθοσφαιριστής, ο Νίκος Γκάλης.

Στο Ιράν, η ισλαμική θρησκευτική επανάσταση των μουλάδων και η ανατροπή του Σάχη ολοκληρώθηκαν τις πρώτες ημέρες του 1979, όταν κι επέστρεψε έπειτα από πολλά χρόνια «αυτοεξορίας» στο Παρίσι ο Αγιατολάχ Χομεϊνί. Η Μάργκαρετ Θάτσερ έγινε πρωθυπουργός της Βρετανίας και ξεκίνησε μια σχεδόν δεκαετής περίοδος κατά την οποία κυριάρχησε απολύτως στο νησί, παρά το γεγονός ότι η πολιτική της προκάλεσε και διαμαρτυρίες, εξεγέρσεις κι αντιδράσεις.

Σταχυολογώντας τα γεγονότα στον υπόλοιπο κόσμο, συνάφθηκαν επίσημες διπλωματικές σχέσεις μεταξύ της Κίνας και των ΗΠΑ. Η Βουλή των Αντιπροσώπων (ΗΠΑ) άρχισε να εκπέμπει τις δραστηριότητές της μέσω του δικτύου καλωδιακής τηλεόρασης C-SPAN. Καθαιρέθηκε ο δικτάτορας της Ουγκάντα, Ιντί Αμίν. Η Sony παρουσίασε το Walkman. Πιστοποιήθηκε η εξάλειψη του ιού της ευλογιάς, καθιστώντας την ευλογιά την πρώτη ανθρώπινη νόσο που οδηγήθηκε στην εξαφάνιση.

Μια άλλη προσέγγιση

Τα παραπάνω γεγονότα είναι αναμφισβήτητα, έχουν καταγραφεί από σπουδαίους δημοσιογράφους και δημοσιευθεί στα εγκυρότερα μέσα στον κόσμο. Είναι όμως εκείνα τα οποία αισθάνθηκε η κοινωνία ότι ήταν αυτά που είχαν και τη μεγαλύτερη αξία;

Η απάντηση προφανώς δεν είναι απλή, ίσως να μην μπορεί καν να δοθεί, ενώ ο γράφων εξελίσσει μια έρευνα στον τομέα για περισσότερα από δέκα χρόνια. Έχει όμως ενδιαφέρον να το εξετάσουμε και ακόμη περισσότερο να συζητήσουμε πάνω σε αυτό.

Έχουν καταγραφεί περισσότερα από 180 γνωστικά σφάλματα (μεροληψία στη συμπεριφορά μας), που επηρεάζουν το πώς διαχειριζόμαστε τα δεδομένα, σκεφτόμαστε κριτικά και αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα. Τα δύο που θα χρησιμοποιήσουμε για αυτή τη μικρή ανάλυση είναι:

1. Το σφάλμα ιδιοκτησίας (endowment), σύμφωνα με το οποίο απαιτούμε περισσότερα για να διαθέσουμε από όσα είμαστε διατεθειμένοι να δώσουμε για να αποκτήσουμε κάτι.
2. Το σφάλμα της δεδομένης κατάστασης (status quo), δηλαδή την επιθυμία μας να παραμείνουν τα πράγματα όπως έχουν.

Ενδεχομένως μια ένδειξη, με βάση τα παραπάνω, για τα στοιχεία που θεωρούμε πιο σημαντικά στη ζωή μας κάθε περίοδο, να τη λαμβάνουμε από τις χρηματιστηριακές αγορές και ιδιαίτερα από τις εταιρείες με τη μεγαλύτερη αξία στον κόσμο κάθε περίοδο. Γνωρίζουμε από τη θεωρία ότι η αξία μιας εταιρείας συνδέεται με τα κέρδη της και αυτά, σε απόλυτη τιμή τουλάχιστον, από το μέγεθος των πωλήσεων που πετυχαίνει. Σε μεγάλο βαθμό αυτό συμβαίνει και στην πράξη.

Δεκαετίες 70s, 80s

Στα 43 χρόνια που εξετάσαμε, οι 10 μεγαλύτερες εταιρείες σε χρηματιστηριακή αξία κάλυπταν μεταξύ του 8%-14% της συνολικής κεφαλαιοποίησης των εισηγμένων στον κόσμο.

Τις δύο πρώτες δεκαετίες, ξεκινώντας από το 1979, με βάση την προσέγγισή μας, τα θέματα που απασχολούσαν τον πλανήτη ήταν η μηχανογράφηση των εταιρειών που σήμερα ονομάζουμε ψηφιακή αναβάθμιση, τα καύσιμα και η ενέργεια με άμεση πρόσβαση (6 στις 10 μεγαλύτερες εταιρείες στα τέλη των 70s ήταν σε αυτούς τους κλάδους), η απόκτηση αναβαθμισμένων επικοινωνιών και ηλεκτρικών προϊόντων.

Δέκα χρόνια αργότερα, τα θέματα μένουν σχεδόν τα ίδια, με την ισχυρή αναβάθμιση των τραπεζών στο «σύστημα αξιών» και των αλυσίδων λιανεμπορίου τροφίμων.

Με άλλα λόγια, η κινητήριος δύναμη της περιόδου είναι η ενέργεια, η προσαρμογή στην εποχή, οι επικοινωνίες και η κατανάλωση, ακόμα κι αν όλα αυτά γίνονται με δανεικά. Αυτή δεν είναι η «δουλειά» των τραπεζών; Ακόμα και των ιαπωνικών;

Δεκαετίες 90s, 00s

Ο καταναλωτισμός ενισχύεται και κερδίζει θέσεις την περίοδο της ανάπτυξης. Είναι επίσης η περίοδος της επέλασης του προσωπικού υπολογιστή, που δημιουργούνται δίκτυα και φτάνει, με μεγάλες επενδύσεις, σε όλο τον κόσμο η κινητή τηλεφωνία.

Αναπτύσσεται επίσης έντονα το ενδιαφέρον για την υγεία μας και έτσι μαζί με τα τρόφιμα αυξάνονται οι αξίες στις φαρμακευτικές εταιρείες. Παραμένει όμως σημαντικό το θέμα της ενέργειας και μάλιστα με την είσοδο του πλανήτη στη χρηματοοικονομική κρίση, αυτή η τάση κατακτά την πρώτη θέση.

Περί τα τέλη της δεκαετίας του 2000 και στις αρχές της επόμενης, η κατανάλωση επανεμφανίζεται ισχυρή όπως και το ενδιαφέρον για την εξυπηρέτηση από μια μεγάλη, ισχυρή παγκόσμια τράπεζα, ίσως λόγω των αμφιβολιών που δημιούργησε για το τραπεζικό σύστημα η κρίση που προηγήθηκε.

Λίγα χρόνια πριν

Η ανάπτυξη που ακολούθησε ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, μετά την κρίση και την ύφεση το 2007-09 και λιγότερο στην Ευρώπη και στον υπόλοιπο κόσμο, διατήρησε τις αξίες περίπου στις ίδιες κατηγορίες μέχρι την έναρξη της πανδημίας.

Οι φόβοι για πιθανή ύφεση, η αβεβαιότητα και η ανάγκη προσαρμογής όλων στα δεδομένα του εγκλεισμού άλλαξαν το σύστημα αξιών σχεδόν ολοκληρωτικά. Τα καύσιμα και η ενέργεια -εδώ βοήθησε και η ενεργειακή κρίση που ξεκίνησε από το 2021- πήγαν στην πρώτη θέση, όμως ο προσωπικός υπολογιστής, το laptop, το smartphone μεγάλων δυνατοτήτων και γενικά οι υπηρεσίες τεχνολογίας ήταν το βασικό «αξιακό» θέμα.

Επτά στις δέκα επιχειρήσεις με τη μεγαλύτερη αξία στον κόσμο ανήκαν σε αυτή την κατηγορία. Απέκτησαν επίσης ενδιαφέρον οι επενδύσεις είτε με τη μορφή των συλλογικών επενδύσεων είτε με τη βοήθεια των επενδυτικών τραπεζών. Αποδείχθηκε για μια ακόμα φορά ότι τα θέματα που μας απασχολούν συνδέονται με τη συμπεριφορά μας, που με τη σειρά της μας οδηγεί σε πράξεις που διαμορφώνουν αξίες.

Σήμερα

Το smartphone μας είναι ένα απαραίτητο εργαλείο. Είναι επίσης accessory, κάτι σαν το ρολόι ή το τσαντάκι, ενδεικτικό του status και της «ομάδας» που θέλουμε να ανήκουμε.

Στα χρόνια που εξετάσαμε, το αυτοκίνητο βρέθηκε σε αυτή τη θέση για πρώτη φορά τώρα που η τάση για ηλεκτροκίνηση είναι ιδιαίτερα ισχυρή. Επίσης, δεν τίθεται θέμα να έχουμε υπολογιστή -όλοι έχουμε ίσως πάνω από έναν όπως και tablet, το θέμα είναι να έχουμε τον υπολογιστή μας updated και με τις κατάλληλες εφαρμογές. Επίσης αναζητούμε πληροφορίες για τα πάντα και κάνουμε αγορές online.

Εδώ μπορεί να βοήθησε και η πανδημία, όμως είναι σαφές ότι οι αλυσίδες καταναλωτικών αγαθών και τροφίμων δε βρίσκονται στις μεγάλες αξίες εδώ και πάνω από δέκα χρόνια. Ο καταναλωτισμός έχει επιστρέψει για τα καλά, όπως και το ενδιαφέρον για όλες τις ψηφιακές υπηρεσίες.

Κοινωνικά δίκτυα, διαδικτυακές υπηρεσίες (τράπεζες, επενδύσεις, ασφαλιστικά, φαγητό, γνωριμίες) και μαζί με αυτά η σημασία για την ψηφιακή μας ασφάλεια βρίσκονται πολύ ψηλά στις αξίες. Τα φάρμακα παραμένουν εντός των σημαντικών αξιών. Με μια στροφή προς τη βιοτεχνολογία και τις σύγχρονες ανακαλύψεις, όμως συνεχίζουν να κάνουν την ίδια δουλειά.

Μερικές τελικές σκέψεις

Σημειώστε ένα ποσοστό: 82%. Τόσο είναι το ποσοστό της κεφαλαιοποίησης μεταξύ των δέκα μεγαλύτερων εταιρειών που ανήκει αθροιστικά σε εταιρείες τεχνολογίας με την ευρύτερη έννοια. Στο σύνολο του πλανήτη, το αντίστοιχο ποσοστό είναι 23%. Μήπως έχουμε υπερεκτιμήσει την αξία τους; Μήπως θεωρούμε ότι αυτή η κατάσταση θα είναι σταθερή για πάντα (σφάλμα της δεδομένης κατάστασης) ή λόγω της απόκτησης προϊόντων, μετοχών και ομολόγων αυτών των εταιρειών πιστεύουμε πως αξίζουν παραπάνω; Ο χρόνος θα δείξει. Αυτό που μας έδειξε το παρελθόν είναι πως δεν υπάρχει σταθερότητα για μεγάλα διαστήματα.

Πως οι μεγάλες κοινωνικές τάσεις απεικονίζονται στις αξίες των παγκόσμιων αγορών. Πως η ύφεση μας κάνει περισσότερο συντηρητικούς και η άνοδος των αξιών μάς οδηγεί στην κατανάλωση. Πως σαράντα και πλέον χρόνια τώρα, ο κόσμος θεωρεί την τροφή και το νερό δεδομένα, ενώ την ενέργεια υψηλής αξίας θέμα. Η αλήθεια, όπως πάντα, είναι περισσότερο πολύπλοκη.

Παντού χρειάζεται ενέργεια, προφανώς και για την παραγωγή τροφίμων και για τη διανομή του νερού, το καλύτερο επίπεδο διαβίωσης «μετριέται» και με περισσότερα προϊόντα, στις δύσκολες ώρες προσαρμοζόμαστε και πολλές υπηρεσίες πέρασαν από τον φυσικό τρόπο διανομής στον ψηφιακό. Οι αριθμοί λένε την αλήθεια, λένε και ψεματάκια όμως. Τη διαφορά θα την κάνει η κριτική σκέψη και ανάλυσή μας.

(*) Founder & CEO, Koubaras Ltd (Συμβουλευτική εταιρεία που δίνει έμφαση στις λύσεις και την άμεση εφαρμογή τους στην καθημερινότητα των επιχειρήσεων) Αντιπρόεδρος, AI CATALYST (Όμιλος Τεχνητής Νοημοσύνης)