Οι παράμετροι που φούντωσαν τον τουρκικό αναθεωρητισμό

Ο σύγχρονος κόσμος, καλώς ή κακώς, έλκει τις ρίζες του από την Δυτική Ευρώπη. Στο δυτικό άκρο της μεγάλης ευρασιατικής ηπείρου, με αφετηρία τα παράλια της Ιωνίας και την Αρχαία Αθήνα, γεννήθηκε ο Διαφωτισμός, ένα μοναδικό πνευματικό φαινόμενο που οδήγησε στη Βιομηχανική Επανάσταση, στην ασύλληπτη παραγωγή πλούτου, η οποία με τη σειρά της δημιούργησε ότι βλέπουμε ολόγυρά μας σήμερα.

Για το γεγονός αυτό μπορούμε να αποδώσουμε τα εύσημα ή τις κατηγορίες στην τοποθεσία της Ευρώπης στην ακμή της Αρχαίας Αθήνας, στην διοικητική υπόσταση της Ρώμης, αλλά και στην εξάπλωση του Χριστιανισμού στη Γηραιά Ήπειρο. 

Πνευματικό και θρησκευτικό τέκνο της τελευταίας υπήρξε για μια μακρά περίοδο και η τεράστια Βυζαντινή Αυτοκρατορία, η οποία σε κάποια φάση παρήκμασε, για ποικίλους λόγους. Τεράστιο πλεονέκτημα της Δυτικής Ευρώπης το κλίμα της, το οποίο επηρεάζεται από το Ρεύμα του Κόλπου του Μεξικού. Αυτό το τελευταίο, μας πληροφορεί ο Tim Marshall στο βιβλίο του «Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας» (Εκδόσεις Διόπτρα), ευλόγησε την περιοχή με την κατάλληλη ποσότητα βροχόπτωσης για καλλιεργεί σε ευρεία κλίμακα, αλλά και με τον κατάλληλο τύπο εδάφους για την ευδοκίμησή τους.

Αυτό επέτρεψε την πληθυσμιακή ανάπτυξη σε μια περιοχή όπου, ωs επί το πλείστον, η εργασία ήταν δυνατή καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου, ακόμα και στην κορύφωση του καλοκαιριού. Ο χειμώνας έχει κι αυτός τα καλά του, με θερμοκρασίες αρκετά ζεστές ώστε να είναι εφικτό να εργαστείς, αλλά και ταυτόχρονα αρκετά κρύες ώστε να σκοτώνονται πολλά από τα μικρόβια που ακόμα και σήμερα μαστίζουν μεγάλα τμήματα του υπόλοιπου κόσμου.

Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη ευφυΐα για να καταλάβει κανείς ότι η Δυτική Ευρώπη είναι μια προνομιούχα περιοχή, πλούσια σε όλα. Το ότι κατά τον ΟΗΕ 300 εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο έχουν «όραμά» τους να έλθουν στην Ευρώπη, δεν απαιτεί ιδιαίτερες ερμηνείες και επεξηγήσεις. Το ευρωπαϊκό κράτος δικαίου και η κοινωνική του υπόσταση αποτελούν μαγνήτη ολκής. Την ίδια στιγμή όμως, για δισεκατομμύρια ανθρώπους στον πλανήτη η Δύση είναι παράδειγμα δημοκρατίας, κοινωνικής προστασίας και σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Στον δυτικό κόσμο, οι γυναίκες δεν λιθοβολούνται για λόγους μοιχείας, οι κλέφτες δεν χάνουν χέρια, η μυστική αστυνομία δεν μπαίνει σε σπίτια όποτε γουστάρει, οι επιστήμονες δεν δολοφονούνται για να μην αποκαλύψουν νέες γνώσεις, οι πολιτικοί αντίπαλοι τραμπούκων ηγετών δεν δηλητηριάζονται μυστηριωδώς, τα δε πνευματικά και κοινωνικά σκουπίδια, μπορούν να λεηλατούν και να πυρπολούν ξένες περιουσίες στο όνομα της «κοινωνικής δικαιοσύνης».

Εύκολα καταλαβαίνει κανείς ότι όλα όσα προηγούνται, για εγκληματίες πολέμου, σταλινικά κατάλοιπα και θρησκόληπτους απατεώνες, δεν είναι καθόλου καλά νέα. Τα αυταρχικά και διεφθαρμένα καθεστώτα Κίνας, Ρωσίας, Τουρκίας και Ιράν, ναι μεν θέλουν να αρπάζουν ότι μπορούν από τον παραγόμενο παγκόσμιο πλούτο, τρέμουν κυριολεκτικά όμως στην ιδέα ότι ο πλούτος αυτός θα μπορούσε να δημιουργήσει προβλήματα αμφισβήτησης της αυταρχικής εξουσίας στο εσωτερικό τους.

Στην περίπτωση αυτή, τα αυταρχικά καθεστώτα μπορούν να αντιδράσουν είτε με περισσότερο αυταρχισμό στο εσωτερικό, είτε με επιθετικές ενέργειες στο εξωτερικό. Ας μη ξεχνάμε ότι από το 1970 και μετά, η άνοδος του ισλαμισμού στην Περσία, η πτώση του κομμουνισμού στην Ευρώπη και Ρωσία και ο επαναπροσανατολισμός του στην Κίνα, δεν ήταν τυχαία γεγονότα.

Η νέα πολυπλοκότητα

Οι τρεις αρχαίοι πολιτισμοί της Ευρασίας - η Κίνα, το Ιράν και η Ρωσία - δεν χάθηκαν ξαφνικά, και μέχρι την δεκαετία του 1990 οι ελίτ τους είχαν επιδείξει σαφώς ότι δεν είχαν καμία πρόθεση να συμμετάσχουν στον «ένα κόσμο» με τους δυτικούς όρους. Αντίθετα, η Κίνα εκμεταλλεύτηκε την ενσωμάτωσή της στην παγκόσμια οικονομία χωρίς να εκπληρώσει τις οικονομικές υποχρεώσεις της, πόσω μάλλον να φιλελευθεροποιήσει το πολιτικό σύστημά της. 

Το Ιράν ξεκίνησε μια συνεχή προσπάθεια να ανατινάξει την γειτονιά του, στο όνομα της δικής του ασφάλειας - βοηθούμενο ακουσία από την εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ. Οι ρωσικές ελίτ ενοχλήθηκαν από την απορρόφηση πρώην σοβιετικών δορυφόρων και δημοκρατιών στην Δύση, ακόμη και όταν πολλοί Ρώσοι κυβερνητικοί αξιωματούχοι επωφελήθηκαν από τις υπηρεσίες ξεπλύματος χρήματος που τους παρασχέθηκαν από κορυφαίες δυτικές εταιρείες. Τελικά, το Κρεμλίνο ανοικοδόμησε τα μέσα για να αντιδράσει.

Και πριν από σχεδόν δύο δεκαετίες, η Κίνα και η Ρωσία άρχισαν να αναπτύσσουν μια αντιδυτική συνεργασία στην οποίαν ήλθε να προστεθεί και ο τουρκικός παράγοντας. Η ενεργός τουρκική συμμετοχή στο νέο γεωπολιτικό γίγνεσθαι όπου σημαντικός είναι ο ρόλος της Ευρασίας, είναι μια σοβαρότατη παράμετρος για την Ελλάδα. Και τούτο διότι, στο νέο ψυχροπολεμικό περιβάλλον, η αρχή του απαραβίαστου των συνόρων μάλλον πάει περίπατο.

Οι χαζοχαρούμενοι προσκυνητές του Πούτιν και λοιπών δικτατόρων, ας έχουν υπόψη τους ότι στις παρυφές της Ευρώπης οι παραβιάσεις των συνόρων και οι πόλεμοι άρχισαν να αναπτύσσονται. Το 2014 ο αναθεωρητισμός άγγιξε εκ νέου το ευρωπαϊκό έδαφος. Η Ρωσία, παρακάμπτοντας κάθε συμφωνία, κατέλαβε την Κριμαία. Σήμερα έχει εμπλακεί σε ολοκληρωτικό πόλεμο με την Ουκρανία, αμφισβητώντας ακόμη και το δικαίωμα της χώρας αυτής να υπάρχει. «Παρά την αντίσταση του ουκρανικού λαού, οι εξελίξεις δεν φαίνονται να επιβεβαιώνουν την, κυρίως βρετανική, επιδίωξη για μιαν τελειωτική ήττα της Ρωσίας - ώστε να καταδικαστεί και εν τοις πράγμασι ο εδαφικός αναθεωρητισμός. Είναι πιθανότερο ο πόλεμος να λήξει με κάποιον συμβιβασμό ή, μάλλον, με κάποια "λύση" της μορφής του Κυπριακού: απόσπαση σημαντικών εδαφών τα οποία θα λειτουργούν de facto ως ρωσικά, έστω και χωρίς de jure αναγνώριση από τη διεθνή κοινότητα.

Μια τέτοια εξέλιξη ανοίγει εκ νέου τον δρόμο για τον τουρκικό αναθεωρητισμό», υποστηρίζει ο ομότιμος καθηγητής Γεωπολιτικής του Πανεπιστημίου της Σορβόννης Γιώργος Πρεβελάκης και γνωρίζει πολύ καλά τι λέει. Κατά τον έγκριτο καθηγητή, «...οι στόχοι της Τουρκίας έναντι της Ελλάδας έχουν πολλές ομοιότητες με τους ρωσικούς έναντι της Ουκρανίας. Η Τουρκία θα επιθυμούσε την Ελλάδα "φινλανδοποιημένη", με την εξωτερική της πολιτική ελεγχόμενη. Αυτό εξέφρασε η πρόσφατη οργή του Ταγίπ Ερντογάν: πώς τόλμησε ο Έλληνας Πρωθυπουργός στην Ουάσιγκτον να απευθυνθεί στην αμερικανική και διεθνή κοινότητα, χωρίς να ζητήσει άδεια από την Άγκυρα;

Επίσης η Τουρκία επιδιώκει να θέσει ένα σημαντικό τμήμα του θαλάσσιου χώρου του Αιγαίου υπό άμεσο τουρκικό έλεγχο, ώστε να αποκτήσει απόλυτη κυριαρχία στον θαλάσσιο δρόμο ο οποίος συνδέει την Μαύρη Θάλασσα και την Ανατολική Ευρώπη με την Ανατολική Μεσόγειο. Ακόμη και χωρίς άμεση εθνοκάθαρση, τα ελληνικά νησιά, εγκλωβισμένα σε αυτόν τον θαλάσσιο χώρο, θα άδειαζαν σταδιακά από τους ελληνικούς πληθυσμούς, ενώ ταυτόχρονα θα προσήλκυαν τουρκικούς- όπως συνέβη με τα Πριγκηπόνησα.

Οι στόχοι αυτοί φαίνονται εξωπραγματικοί με τα δεδομένα της μετα-Ελσίνκι εποχής. Εντούτοις, η αντικειμενική ανάλυση ως προς τις συνθήκες, τις νέες παγκόσμιες (αν)ισορροπίες και η σύγκριση των μεγεθών των δύο χωρών δείχνουν ότι οι στόχοι αυτοί δεν είναι ανέφικτοι. Το δεδομένο αυτό πρέπει να καθοδηγήσει την νέα εθνική στρατηγική...».