Το ελεύθερο εμπόριο σε ρόλο μεγάλου ειρηνοποιού

To 1750 o βαρώνος ντε Μοντεσκιέ διατύπωνε την θεωρία ότι το εμπόριο συμβάλλει στην ειρήνη, καθόσον χώρες που έχουν εμπορικές συναλλαγές και ωφελούνται από αυτές δεν έχουν κανένα λόγο να τις θέσουν σε ρίσκο ξεκινώντας εχθροπραξίες μεταξύ τους.

Την άποψη του Μοντεσκιέ αργότερα ασπάσθηκαν πολλοί εξέχοντες διανοούμενοι και οικονομολόγοι όπως ο Ιμάνιουελ Κάντ, ο Χέρμπερ Σπένσερ, ο Τζέρεμι Μπένθαμ, ο Λούντβιχ φον Μίζες, ο Φρέντερικ Μπαστιά κ.ά.

Τον τελευταίο καιρό και με αφορμή την σύρραξη στην Ουκρανία η άποψη αυτή, ότι δηλαδή το εμπόριο φέρνει την ειρήνη, βρίσκεται στο στόχαστρο της κριτικής. Για τους επικριτές το γεγονός ότι η Ρωσία παρά τις στενές οικονομικές σχέσεις με την Δύση ακολούθησε τον δρόμο του πολέμου, αποδεικνύει την αδυναμία της θεωρίας του Μοντεσκιέ. Μάλιστα σε πρόσφατο άρθρο στους NYT ο γνωστός οικονομολόγος Πολ Κρούγκμαν υποστήριξε ότι τα γεγονότα έδειξαν πόσο λανθασμένη είναι η άποψη ότι «το διεθνές εμπόριο οδηγεί στην ειρήνη».

Ομως πόσο σωστό είναι ότι τα γεγονότα στην Ουκρανία υπονομεύουν την γνωσιολογική αξία της θεωρίας ότι οι εμπορικές ανταλλαγές ενισχύουν την ειρήνη;

Καθόλου κατά την άποψη μου. Αυτό που υποστηρίζει η θεωρία είναι ότι όσο πιο στενές εμπορικές σχέσεις έχουν δύο χώρες τόσο μεγαλύτερο είναι το κόστος που θα υποφέρουν αμφότερες σε περίπτωση πολεμικής σύρραξης μεταξύ τους. Ως λοιπόν λογικά όντα θα προσπαθήσουν να την αποφύγουν. Αν όμως λειτουργήσουν είτε ανορθολογικά, είτε με εξωοικονομικά κριτήρια, τότε προφανώς η θεωρία δεν ισχύει. Οπως όλες οι θεωρίες προϋποθέτει την ύπαρξη λογικής συμπεριφοράς και αποφάσεων εκ μέρους των εμπλεκομένων μερών.

Aναλύοντας χιλιάδες διμερείς σχέσεις τα τελευταία χρόνια οι επιστημονικές μελέτες δείχνουν ότι η αύξηση των εμπορικών συναλλαγών μεταξύ δύο χωρών μειώνει τους κινδύνους πολεμικής σύρραξης μεταξύ τους. Εχει υπολογισθεί ότι κάθε διπλασιασμός του όγκου του εμπορίου μεταξύ δύο χωρών οδηγεί σε κατά 20% μείωση της εχθρότητας μεταξύ τους. Επίσης οι ίδιες μελέτες δείχνουν ότι οι χώρες που είναι περισσότερο εξαρτώμενες από το διεθνές εμπόριο εμπλέκονται σε λιγότερες συγκρούσεις σε σύγκριση με χώρες που είναι πιο αυτάρκεις.

Ομως δεν είναι απλά το εμπόριο που έχει αυτές τις θετικές συνέπειες. Είναι ιδιαίτερα το ελεύθερο εμπόριο. Μια σειρά στατιστικών αναλύσεων που έκανε ο πολιτικός επιστήμονας Patrick McDonald έδειξαν ότι το επίπεδο του ελεύθερου εμπορίου μεταξύ δύο χωρών έχει μεγαλύτερες επιπτώσεις στην ειρήνη.

Χώρες που διεξάγουν ελεύθερο εμπόριο έχουν λιγότερες πιθανότητες να εμπλακούν σε συρράξεις από χώρες που ασκούν προστατευτισμό. Εάν δύο συναλλασσόμενες χώρες βρίσκονται αμφότερες στο υψηλότερο επίπεδο του ελεύθερου εμπορίου το ρίσκο μιας πολεμικής σύρραξης μεταξύ τους μειώνεται κατά 70%. Αυτό οφείλεται σύμφωνα με τον McDondald στο γεγονός ότι το ελεύθερο εμπόριο καταργεί τα εμπόδια και τα προνόμια των ομάδων που υποστηρίζουν αυταρχικές ηγεσίες ή/και επιθετικές εξωτερικές πολιτικές

Να σημειωθεί εδώ ότι αμφότερα τα εμπλεκόμενα μέρη θα ζημιωθούν από την έναρξη εχθροπραξιών και τον τερματισμό των εμπορικών ανταλλαγών. Οπως έλεγε ο Αυστριακός οικονομολόγος Λουντβιχ φον Μιζες αν ο ράφτης κηρύξει τον πόλεμο στον φούρναρη τότε δεν θα χάσει μόνο ο φούρναρης που δεν θα μπορεί πια να πουλά το ψωμί του, αλλά και ο ράφτης που θα πρέπει να δαπανά πόρους και χρόνο προκειμένου να μάθει να ζυμώνει. Αυτός είναι ένας άλλος λόγος για τον οποίο οι κυρώσεις που επιβάλλει (κατ’ εντολή της κυβέρνησης Μπαιντεν) η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν θα ζημιώσουν μόνο ή κυρίως την Ρωσία.

Τέλος ας μην ξεχνάμε ότι με όση ευκολία επιβάλλονται οι κυρώσεις με τόση δυσκολία αίρονται. Τις περισσότερες φορές κανείς δεν θυμάται καν για ποιο λόγο επιβλήθηκαν. Ποιος άραγε θυμάται για πιο λόγο οι ΗΠΑ επέβαλαν και διατηρούν κυρώσεις στην Κούβα, στη Λευκορωσία, στη Βόρειο Κορέα, στο Ιράν, στο Αφγανιστάν, στη Νικαράγουα, στη Βενεζουέλα, στη Συρία κ.ά.;