Το ταξίδι από τον Μάο στους χιλιάδες Κινέζους εκατομμυριούχους

Όταν ο Μάο εξέπνευσε, τον Σεπτέμβριο του 1976, ήταν στην πραγματικότητα νεκρός -εννοείται πολιτικά - από καιρό. Αυτό φανερώνουν οι περιορισμένες αυθόρμητες λαϊκές αντιδράσεις στην αναγγελία του θανάτου του, καθώς και η ανικανότητά του να διασφαλίσει τη διαδοχή του: οι Τέσσερις, με τους οποίους ήταν ιδεολογικά συγγενής, ρίχτηκαν στη φυλακή σε διάστημα μικρότερο του ενός μηνός μετά τον θάνατό του.

Πολύ σύντομα επίσης ο διάδοχός τους, ο Χούα Γκουοφένγκ, που έπρεπε να εγγυηθεί τη συνέχεια, αναγκάστηκε να παραχωρήσει τις πιο ουσιαστικές εξουσίες του από τον Δεκέμβριο του 1978 προς όφελος του Ντενγκ Χσιαοπίνγκ, τον οποίο απεχθάνονταν οι μαοϊκοί.

Ο Ντενγκ ήταν αυτός που είχε υπαινιχθεί τις απίστευτες συνέπειες του λιμού που θέρισε την Κίνα τη δεκαετία του 1950, αφήνοντας πίσω του 20.000.000 νεκρούς. Παρ' όλα αυτά, ίσως η μεγάλη στροφή στον κινεζικό κομμουνισμό να έγινε στις 5 Απριλίου 1976, στην κινεζική εορτή των νεκρών, όταν ο λαός του Πεκίνου τίμησε μαζικά και αυθόρμητα τον πρωθυπουργό Τσου Ενλάι, που είχε πεθάνει τέσσερις μήνες νωρίτερα.

Η εξουσία πανικοβάλλεται και δικαίως, από αυτή τη χωρίς προηγούμενο κινητοποίηση, η οποία ξεφεύγει από τη λογική των φραξιών και τον έλεγχο του Κόμματος. Ορισμένα ποιήματα που οι διαδηλωτές είχαν αφήσει μαζί με τα στεφάνια, περιείχαν μόλις συγκαλυμμένες επιθέσεις κατά του παλιού Τιμονιέρη. Το πλήθος έτσι αντιμετωπίστηκε με τη βία. Οκτώ νεκροί και διακόσιοι τραυματίες είναι ο θλιβερός απολογισμός, ενώ χιλιάδες πολίτες φυλακίζονται σε όλη τη χώρα και τουλάχιστον 500 εκτελούνται, από τους οποίους περίπου εκατό ήταν διαδηλωτές που είχαν συλληφθεί.

Πίσω όμως από αυτή τη δραματική καταστολή, υπήρχε… ένα μικρό, ανάλαφρο αεράκι δημοκρατίας. Το σιδερένιο μαοϊκό σύστημα είχε ανοίξει και κάποιοι μέσα στο ΚΚΕ Κίνας έβλεπαν ότι η κατάσταση δεν πήγαινε πιο μακριά.

Πρόκειται γι' αυτό που οι Κινέζοι αποκάλεσαν «Τείχος της Δημοκρατίας» (Χειμώνας 1978 - Ανοιξη 1979) και που τότε, ύστερα από τριάντα χρόνια ανείπωτης βίας, με 22 εκατομμύρια νεκρούς, συμβόλιζε μια νέα εποχή, όχι όμως χωρίς να δείχνει τα όριά της. Τότε, λοιπόν, μια πλειάδα παλιών ερυθροφρουρών, με τη συγκατάθεση του Ντενγκ, αναρτά αφίσες που περιέχουν ανατρεπτικές απόψεις για όποιον έχει γαλουχηθεί με τον μαοϊσμό.

Ο πιο συγκροτημένος από αυτούς τους στοχαστές, ο Γουέι Τζινσένγκ, στο dazibao του (αφίσα με μεγάλα γράμματα), με τον τίτλο «O πέμπτος εκσυγχρονισμός: η δημοκρατία», βεβαιώνει ότι ο λαός είναι αντικείμενο εκμετάλλευσης της ηγετικής τάξης του «φεουδαρχικού σοσιαλισμού» που βρίσκεται στην εξουσίαˑκαι τονίζει ότι η δημοκρατία είναι όρος για μια διαρκή ανάπτυξη. Από εκεί απορρέουν οι «τέσσερις εκσυγχρονισμοί», οικονομικοί και τεχνικοί, που έχει προτείνει ο Ντενγκ.

Τονίζει ακόμα ότι ο μαρξισμός, πηγή ολοκληρωτισμού, πρέπει να αποκηρυχθεί προς όφελος των δημοκρατικών ρευμάτων του σοσιαλισμού. Στην ουσία ο Κινέζος αντιφρονών προτείνει τον δρόμο του δημοκρατικού σοσιαλισμού, από τον όποιον ο Ντενγκ συγκρατεί μόνον το οικονομικό του σκέλος. Τον Μάρτιο του 1979 όμως, ο Ντενγκ, νιώθοντας ότι έχει διασφαλίσει την εξουσία του, διατάζει τη σύλληψη του Γουέι και ορισμένων άλλων.

Ο Γουέι θα καταδικαστεί σε 15 χρόνια κάθειρξης για διοχέτευση πληροφοριών σε κάποιον ξένο (γεγονός που αποτελεί «αντεπαναστατικό έγκλημα»). Αφού απελευθερώθηκε το 1993 χωρίς να «ομολογήσει» ποτέ, εκφράζεται τόσο ανοιχτά, ώστε, αφού συλλαμβάνεται εκ νέου σε οκτώ μήνες, καταδικάζεται σε 14 χρόνια φυλάκισης το 1995 για τη δήθεν εκπόνηση ενός «σχεδίου δράσης με στόχο την ανατροπή της κυβέρνησης». Είναι πάντοτε δύσκολο για την εξουσία να αποδεχθεί την κριτική...

Σήμερα ο Γουέι είναι ελεύθερος, αλλά ο ίδιος παραδέχεται ότι η εποχή Ντενγκ υπήρξε ανατρεπτική. «Ήταν δυνατόν, τότε, να ασκείς πολιτική, χωρίς κίνδυνο να βρεθείς στο εκτελεστικό απόσπασμα για μια λέξη παραπάνω» προσθέτει. Επί Ντένγκ, τονίζει Κινέζος συνάδελφος που δεν θέλει προβολή, έγιναν σοβαρές οικονομικές μεταρρυθμίσεις και μπήκε φρένο στην απάνθρωπη μαοϊκή βία. Έτσι, από τη δεκαετία του '80, η κατάργηση των ενώσεων των φτωχών και σχεδόν φτωχών αγροτών δεν αφήνει στην οργανωμένη επιρροή του ΚΚΚ παρά μόνο το ένα δέκατο της αγροτιάς, η οποία επέστρεψε μαζικά στην οικογενειακή εκμετάλλευση της γης.

Στις πόλεις, ο τομέας -σε πλήρη ανάπτυξη- των ατομικών και ιδιωτικών επιχειρήσεων αφαιρεί ένα μεγάλο μέρος εργατικών χεριών από κάθε άμεσο πολιτικό έλεγχο. Από το 1978, οι απελευθερώσεις (100.000 περίπου) και οι αποκαταστάσεις (συχνά μετά θάνατον) είναι πολυάριθμες, ιδιαιτέρως στους καλλιτεχνικούς και φιλολογικούς κύκλους. Είναι η αρχή μιας «φιλολογίας των πληγών» και μιας δειλής ακόμη επιστροφής στην ελευθερία των δημιουργών.

Τα δύο τρίτα εκείνων που είχαν σταλεί αναγκαστικά στην ύπαιθρο κατά την Πολιτιστική Επανάσταση επιστρέφουν στις πόλεις. Το νέο Σύνταγμα αποκαθιστά ένα ελάχιστο δικαιωμάτων για την υπεράσπιση και τις εισαγγελικές αρχές. Το 1979 ο πρώτος Ποινικός Κώδικας στην ιστορία του κομμουνιστικού κόμματος (ο Μάο, που ήθελε να έχει πλήρη ελευθερία, είχε εμποδίσει τη δημοσίευση του νόμου) περιορίζει την ποινή του θανάτου στα «ειδεχθή εγκλήματα», αποκαθιστά το δικαίωμα της έφεσης (που δεν μπορεί πλέον να οδηγήσει σε βαρύτερη ποινή), απομακρύνει τη δικαστική εξουσία από τις επιτροπές του Κόμματος.

Όλες αυτές οι ανατροπές όμως, ενταφιάστηκαν τον Ιούνιο του 1989, με αφορμή την κατάληψη από φοιτητές της πλατείας Τιεν Αν Μεν. Η καταστολή της υπήρξε αντάξια του τρομοκρατικού μηχανισμού της ηγετικής ομάδας του Ντενγκ, που δεν δίστασε να χτυπήσει στο ψαχνό, όπως αυτό γινόταν στο παρελθόν. Χίλιοι περίπου νεκροί, ίσως δύο χιλιάδες τραυματίες στο Πεκίνο, εκατοντάδες εκτελέσεις στην επαρχία, που συχνά κρατήθηκαν κρυφές ή παρουσιάστηκαν ως υποθέσεις του κοινού Ποινικού Δικαίου -περίπου 30.000 συλλήψεις σε όλη την Κίνα ήταν ο απολογισμός.

Οι καταδίκες έπεφταν κατά χιλιάδες και οι ηγέτες του κινήματος που δεν επέδειξαν μεταμέλεια εισέπραξαν μέχρι δεκατρία χρόνια κράτησης. Οι πιέσεις και οι αντεκδικήσεις σε βάρος των οικογενειών, πρακτική που είχε θεωρηθεί ότι εγκαταλείφθηκε, ξανάρχισαν σε μεγάλη κλίμακα, καθώς και το κατέβασμα του κεφαλιού δια της βίας σε δημόσιο χώρο. Αυτά αναφέρουν Κινέζοι αντιφρονούντες, που ως εκ θαύματος κατάφεραν να βρεθούν στη Δύση.

Σήμερα, όμως, παραδέχονται ότι η υιοθέτηση από την Κίνα του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής έχει φέρει πλούτο και ευημερία σε μεγάλες κοινωνικές κατηγορίες, έστω και υπό συνθήκες ανισοκατανομής, που είναι κραυγαλέες.

Η κομμουνιστική Κίνα του 21ου αιώνα, είναι έτσι αισθητά διάφορη από την αντίστοιχη του Μάο. Όπως μας είπε ένας ψύχραιμος και σοβαρός καθηγητής σε ιδιωτικό πανεπιστήμιο του Πεκίνου, «η σημερινή Κίνα έχει απορρίψει πλήρως τον πειρασμό της ουτοπίας. Γνωρίζει καλύτερα από τον καθένα στη Δύση ότι η ευημερία της εξαρτάται από δοκιμασμένους και πετυχημένους τρόπους παραγωγής πλούτου. Πλην όμως για λόγους πολιτικής και κομματικής σκοπιμότητας, κρατά ακόμα ψηλά τη σημαία του Μάο. Εβδομήντα χρόνια μετά την άνοδό του στην εξουσία, το ΚΚΚ γνωρίζει ότι όποιος φυλάει τα ρούχα του κρατάει τα μισά. Τεράστιο από την άποψη αυτή είναι το τεστ της δοκιμασίας του καθεστώτος στο Χονγκ Κονγκ».

Όσο για μας, με νέα άρθρα μας θα επανέλθουμε στην περίπτωση του κινεζικού καπιταλισμού, γιατί από μόνος του... λέει πολλά.