Πιστόλια Vs εγκληματικότητας: Η συνταγή της Βραζιλίας

Η πρόσφατη απόφαση του νεοεκλεγέντος προέδρου της Βραζιλίας Jaim Bolsonaro να διευρύνει το δικαίωμα της οπλοκατοχής για τους πολίτες στα πλαίσια της αντιμετώπισης της ακραίας εγκληματικότητας που επικρατεί στη χώρα του, αποτελεί ένα ενδιαφέρον, αν και αμφιλεγόμενο, πείραμα.

Για να θυμηθούμε λίγο τα στοιχεία: To 2017 δολοφονήθηκαν 63.880 άτομα στην χώρα, Αυτή η «ετήσια γενοκτονία» όπως αποκαλείται στη Βραζιλία, ισοδυναμεί με 175 θανάτους ημερησίως ή 7 ανά ώρα!

Το 2016 η αναλογία δολοφονημένων ήταν 29,9 ανά 100 χιλιάδες πολίτες. Το 2017 αυξήθηκε σε 30,8. Για να πάρουμε μια ιδέα τι σημαίνουν αυτοί οι αριθμοί, στις ΗΠΑ το 2015 η αναλογία των δολοφονιών ήταν 5 ανά 100 χιλιάδες. Ακόμα και στο Μεξικό χώρα γνωστή για την βία και τις συγκρούσεις μεταξύ των ναρκοσυμμοριών, το 2017 η αναλογία ήταν 25 ανά 100 χιλιάδες.

Σήμερα δε, έξι πόλεις της Βραζιλίας βρίσκονται μεταξύ των 20 πιο βίαιων πόλεων του κόσμου.

Το πείραμα του Bolsonaro θα μπορέσει ίσως να δείξει αν υπάρχει σχέση μεταξύ της οπλοκατοχής και της εγκληματικότητας, δηλαδή αν η κατοχή ενός όπλου οδηγεί σε αύξηση η μείωση της εγκληματικότητας. Ομως πώς αντιμετωπίζει η οικονομική ανάλυση αυτό το θέμα;

Πρωτοπόρες εδώ υπήρξαν οι έρευνες του νομπελίστα οικονομολόγου της Σχολής του Σικάγο Gary Becker. Σύμφωνα με αυτόν το έγκλημα δεν είναι τόσο το αποτέλεσμα κοινωνικών αδικιών ή παθολογίας του δράστη, όσο μια ορθολογική δραστηριότητα που όπως και αυτή κάθε άλλου επαγγελματία στοχεύει στη μεγιστοποίηση της ατομικής ωφελιμότητας.

Από αυτή την σκοπιά, δεν υπάρχει καμία διαφορά μεταξύ του ατόμου που επιλέγει να γίνει παπάς, δημοσιογράφος η εγκληματίας. Εκαστος εξ αυτών επιλέγει μια δραστηριότητα που αντανακλά στο βέλτιστο βαθμό τις ικανότητες και δυνατότητες του.

Οπως κάθε δραστηριότητα, έτσι και το έγκλημα έχει κόστος. Αν ξαφνικά από την μια ημέρα στην άλλη οι εγκληματίες πάψουν να έχουν προνομιακή πρόσβαση στα όπλα, όπως ισχύει σήμερα και αποκτήσουν εξ ίσου εύκολη πρόσβαση οι υπόλοιποι πολίτες (δηλαδή τα υποψήφια θύματα των εγκληματιών) τότε είναι προφανές ότι το κόστος της εγκληματικής δραστηριότητας ανεβαίνει σημαντικά. Ο εγκληματίας που, για παράδειγμα ζούσε ληστεύοντας ηλικιωμένους (μεγάλο ποσοστό της εγκληματικής δραστηριότητας) γνωρίζοντας ότι δεν αντιμετώπιζε κανένα κίνδυνο τώρα ξαφνικά αντιμετωπίζει το ενδεχόμενο να είναι αυτός το θύμα.

Αυτή τη αύξηση του κόστους του εγκλήματος θα οδηγήσει τους εγκληματίες που δούλευαν στα «όρια» (δηλαδή μόλις και τα έφερναν βόλτα) να αποσυρθούν και να αναζητήσουν άλλες επαγγελματικές δραστηριότητες. Oπως ακριβώς συμβαίνει και με οποιαδήποτε επιχείρηση.

Ακόμα και αν υποθέσουμε ότι στις 10 γριούλες μόνο η μια αποφασίζει να οπλοφορεί και μεταξύ αυτών που οπλοφορούν, μόνο η μια καταφέρνει να εξουδετερώσει τον επίδοξο ληστή της απόπειρας ληστείας, το αποτέλεσμα είναι ότι κατά μέσον όρο κάθε 100 απόπειρες ληστείας μιας γριούλας έχουν ως αποτέλεσμα ένα νεκρό ληστή. Τώρα, πολύ λίγες γριούλες έχουν αρκετά χρήματα επάνω τους ώστε να διακινδυνεύσει κανείς να σκοτωθεί. Οπως λέει ο οικονομολόγος David Friedman (γιος του γνωστού Milton): «H οικονομική θεωρία καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ο αριθμός των ληστειών θα μειωθεί, όχι γιατί οι όλοι ληστές σκοτώθηκαν αλλά επειδή ορισμένοι απ’ αυτούς άλλαξαν επάγγελμα επιλέγοντας κάτι πιο ασφαλές».

Φυσικά η ορθολογική ανάλυση του εγκλήματος έχει και αυτή τις αδυναμίες της. Σε πολλές περιπτώσεις το έγκλημα δεν είναι μια ορθολογική δραστηριότητα αλλά, για παράδειγμα, διεξάγεται υπό την επήρεια ναρκωτικών. Ο νεαρός που θα σε σκοτώσει εν ψυχρώ στο δρόμο του Σαο Πάολο ή του Γουαγιανκίλ επειδή καθυστέρησες μερικά λεπτά να του δώσεις το κινητό σου, όντας υπό την επήρεια διαφόρων ουσιών, δεν έχει κάνει προηγουμένως ανάλυση κόστους/οφέλους της ενέργειας του. Επίσης ένα μεγάλο μέρος της εγκληματικότητας έχει ενδοοικογενειακα αίτια που αντανακλούν ευρύτερες θεσμικές αξίες όπως την βία εναντίον των γυναικών που ζει και βασιλεύει στη Βραζιλία, αποτέλεσμα σε μεγάλο βαθμού του πανίσχυρου θεσμού του «ματσίσμο». Σε αυτές και ανάλογες περιπτώσεις είναι δύσκολο να δει κανείς πως η διεύρυνση της οπλοκατοχής θα οδηγήσει σε μείωση του εγκλήματος.

Τέλος, όπως παρατηρούν πολλοί επικριτές του νέου μέτρου αν οι πολίτες πρέπει να επωμισθούν το ρίσκο της ευθύνης της ασφάλειας τους, τότε για ποιο λόγο θα πρέπει να πληρώνουν φόρους; Και αυτό το ερώτημα είναι σχετικά ασθενέστερο σε χώρες όπως η Βραζιλία όπου η φορολογία είναι σχετικά χαμηλή, αλλά οπωσδήποτε είναι πιο έντονο στη Δύση...