O «διάβολος» στη συμφωνία με την Εκκλησία

Με αφορμή τη συμφωνία Τσίπρα-Ιερώνυμου, πρέπει να παραδεχθούμε ότι η παρούσα κυβέρνηση δεν φοβάται να ανοίξει χρονίζοντα θέματα στο εσωτερικό και στην εξωτερική πολιτική. Αυτό είναι θετικό, καθώς τα προβλήματα όταν συσσωρεύονται, δεν λύνονται· αντιθέτως μεγαλώνουν και πληρώνονται πάντα στη χειρότερη δυνατή στιγμή.

Τα αρνητικά της κυβερνητικής τακτικής είναι (α) σε όλες τις περιπτώσεις, η κύρια στόχευση είναι τα κομματικά οφέλη σε προτεραιότητα από τα εθνικά. Η επικοινωνία πάντα υπερτερεί της ουσίας, (β) δεν υπάρχει ποτέ ευρύτερη συνεννόηση, η οποία είναι απολύτως αναγκαία όταν αντιμετωπίζονται βαθιά κοινωνικά προβλήματα ή εθνικά ζητήματα εξωτερικής πολιτικής. Την έλλειψη ευρύτερης πολικής συναίνεσης την πληρώνει η Ελλάδα ακριβά σε όλη τη δεκαετία της χρεοκοπίας της και (δυστυχώς) δεν είναι αποκλειστικό αριστερό χαρακτηριστικό. (γ) η προχειρότητα με την οποία κινείται η κυβέρνηση τρομάζει όσους βλέπουν μια χώρα να βυθίζεται και να μην μπορεί να ξεκολλήσει από το τέλμα.

Το αριστερό πλεονέκτημα

Η Αριστερά είναι εκ γενετής άθεη. Στη Γαλλία, όπου ο χωρισμός Κράτους - Εκκλησίας είναι πλήρης, οι μαθητές έχουν να διδαχθούν θρησκευτικά πάνω από 120 χρόνια (και δεν έχασε τίποτα η γαλλική εκπαίδευση). Κατά συνέπεια, η Αριστερά έχει την άνεση να κάνει συμφωνίες με την Εκκλησία παρουσιάζοντάς τες σαν «ιστορικούς  συμβιβασμούς». Εάν παρόμοιες συμφωνίες τις κάνουν πολιτικοί της Δεξιάς είναι δυνατόν να κατηγορηθούν σαν υποτελείς της Εκκλησίας. Φαινομενικά είναι αταίριαστο ένας άθεος πρωθυπουργός να λαμβάνει τα εύσημα του Αρχιεπίσκοπου. Όμως είναι πιο πειστική η εικόνα να δίνουν τα χέρια δύο αντίπαλοι παρά δύο ομοϊδεάτες. Η κριτική ότι ο Τσίπρας είναι υποκριτής ακυρώνεται από τον ίδιο τον Ιερώνυμο. Όσο για το πόσο ειλικρινά άθεος ή προδότης ιδανικών είναι ο πρωθυπουργός είναι κάτι που αφορά τη δική του πολιτική οικογένεια.

Τα άγνωστα μέρη της συμφωνίας (που είναι περισσότερα από τα γνωστά)

Από τη συμφωνία γνωρίζουμε μόνο το βασικό περίγραμμα. Βρίσκεται στο στάδιο ενός προσυμφώνου που προετοιμαζόταν μυστικά αρκετό καιρό. Στις λεπτομέρειες όμως κρύβεται πάντοτε ο διάβολος και δεν νομίζω ότι θα φοβηθεί το λιβάνι με το οποίο θα ευλογηθεί το τελικό κείμενο. Θα ξεφορτωθεί ακίνητα η Εκκλησία και μαζί με αυτά τον τρισκατάρατο ΕΝΦΙΑ; Θα κατοχυρώσει περιουσία που ούτε στις πιο τρελές προσευχές της δεν είχε ονειρευτεί; Η επιχορήγηση της μισθοδοσίας των κληρικών από τους Έλληνες φορολογούμενους θα ισχύει στους αιώνες των αιώνων;

Τα περί ανταλλαγής μισθών με ζημιά από απαλλοτριωθείσα περιουσία είναι ένας  σύγχρονος εκκλησιαστικός μύθος. Κανένας υπολογισμός δεν έχει γίνει για το αν εξακολουθεί να χρωστάει το ελληνικό κράτος, επειδή «απέκτησε έναντι ανταλλάγματος που υπολείπεται της αξίας της», μετά από πληρωμές 15 δισεκατομμυρίων ευρώ για πάνω από 70 χρόνια. Οι τίτλοι ιδιοκτησίας της αμφισβητούμενης εκκλησιαστικής περιουσίας είναι ανύπαρκτοι και στηρίζονται σε Βυζαντινά χρυσόβουλα και σε Οθωμανικά φιρμάνια.

Παρ' όλα αυτά είμαι υπέρ της ρύθμισης της χρόνιας διαμάχης με το ελληνικό κράτος για την εκκλησιαστική ακίνητη περιουσία, παρότι οι περισσότερες διεκδικήσεις στηρίζονται σε σαθρούς τίτλους και αμαρτωλά επιχειρήματα. Από το να ρημάζουν κάποια οικόπεδα και να απασχολούνται δικαστήρια, είναι προτιμότερο να αξιοποιηθούν και να κερδίσουν όλοι. Φυσικά δεν πρέπει να χαριστεί σε κανέναν κρατική περιουσία, ούτε για ιερούς σκοπούς.

Το βασικό συμπέρασμα είναι ότι η συμφωνία έχει διττή στόχευση: λεφτά στο παγκάρι και ψήφους στην κάλπη. Τα δύο μέρη παίρνουν αυτό που θέλουν και γι' αυτό είναι ενθουσιασμένα.

Η συμφωνία δεν έχει σχέση με τη συνταγματική αναθεώρηση

Το μεγαλύτερο λάθος είναι ότι το κράτος συζητά με την Εκκλησία άρθρα του Συντάγματος. Το προοίμιο θα έπρεπε να είναι «Στο Όνομα του Ελληνικού Λαού» και όχι «Στο Όνομα της Αγίας, Ομοουσίας και Αδιαιρέτου Τριάδος». Αλλά πώς είναι δυνατόν να συμφωνήσει η Εκκλησία σε αυτό; Θα έπρεπε να απαρνηθεί τα πιστεύω της και αυτό δεν έχει δικαίωμα κανείς να της το ζητήσει. Η ουδετερότητα είναι ένα φτηνό τρικ. Ένα κράτος θρησκευτικά ουδέτερο δεν θα αποδεχόταν τον θρησκευτικό όρκο στις διαδικασίες του, ούτε θα ξεκινούσε τις συνεδριάσεις της Βουλής με αγιασμό. Οι μαθητές δεν θα εκκλησιάζονταν υποχρεωτικά και δεν θα προσεύχονταν κάθε πρωί (ο Θεός να κάνει προσευχή τον χαβαλέ, αλλά αυτό είναι άλλη ιστορία).

Ο θρησκευτικός όρκος δεν απαξιωνόταν με το να τον χρησιμοποιούν άνθρωποι που δεν του δίνουν καμία σημασία. Πολιτειακές σχέσεις (γάμοι, ονοματοδοσία) θα ήταν υποχρεωτικά κρατικές διαδικασίες. Η Εκκλησία δεν θα συναποφάσιζε με το υπουργείο Παιδείας τη διδακτέα ύλη της βασικής εκπαίδευσης.

Επικρατούσα ουδετερότητα: Contradictio in terminis   

Επικρατούσα θρησκεία και θρησκευτική ουδετερότητα δεν μπορούν να συνυπάρχουν στο Σύνταγμα. Δεν μπορείς να αναμείξεις λάδι με νερό. Η χημεία έχει αναλύσει το φαινόμενο, ενώ για τη συνύπαρξη δύο απολύτως αντίθετων εννοιών, οι συνταγματολόγοι θα διατυπώνουν για δεκαετίες περίτεχνες και αντιφατικές ερμηνείες. Η συνταγματική πρόνοια της «επικρατούσας θρησκείας» έχει νόημα μόνο για κατοχύρωση προνομίων έναντι άλλων (αλλόθρησκων ή άθρησκων αμαρτωλών). Δεν μπορεί να είναι συμβολικά και χωρίς ουσία όσα γράφονται στο Σύνταγμα. Η «ουδετερότητα» είναι η κολυμβήθρα του Σιλωάμ για να ξεπλυθούν όσα δεν μπορούν να καθαρίσουν αλλιώς.

Θάρρος ή θράσος;

Η σημερινή κυβέρνηση θα κριθεί από τα αποτελέσματά της (και μάλλον η Ιστορία δεν θα είναι γενναιόδωρη απέναντί της). Παρότι αντιμετωπίζει προβλήματα που δεν έλυσαν φοβικές και ανίκανες κυβερνήσεις για δεκαετίες, δεν πιστώνεται με γενναιότητα αλλά με θράσος. Στα δύσκολα χρησιμοποιεί  επικοινωνιακές τακτικές (συνήθως πετυχημένα), μετατοπίζοντας την πολιτική ατζέντα, προσπαθώντας να εκθέσει τους αντιπάλους της. Δείτε πόσο αμήχανα αντέδρασε η ΝΔ στην ανακοίνωση της ιερής συμφωνίας. Όσοι όμως είναι καλοί στις δικαιολογίες, σπανίως είναι καλοί σε οτιδήποτε άλλο.

Πραγματικά αποτελέσματα (κατα)φέρνουν κάποιοι λιγότερο επιφανειακοί και περισσότερο ουσιαστικοί άνθρωποι. Και δεν φαίνονται ούτε στον ορίζοντα, στον χώρο της πολιτικής.

* Ο Κώστας Μαρκάζος είναι οικονομολόγος, συγγραφέας του βιβλίου «ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ ΜΕ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΜΑΣ» (εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη).