Η Ελλάδα μετατοπίζεται... ανατολικά

Σύμφωνα με έρευνα του οργανισμού PEW Research Center, 2 στους 3 Έλληνες πιστεύουν στο «κακό μάτι». Αυτό βέβαια έχει επιβεβαιωθεί και από άλλους (όπως η Ελληνική Εταιρεία Κεφαλαλγίας, που μέτρησε ότι το 60% των συμπολιτών μας πιστεύει ότι η λύση για την αντιμετώπιση του πονοκέφαλου είναι το ξεμάτιασμα).

Ταυτόχρονα 9 στους 10 Έλληνες πιστεύουν ότι ο πολιτισμός μας είναι ανώτερος όλων των άλλων. Σίγουρα οι αρχαίοι Έλληνες, των οποίων υποτίθεται ότι είμαστε κληρονόμοι, είναι ένας λόγος για να βαυκαλιζόμαστε με αυτή την πεποίθηση. Είναι όμως και μία αντίδραση για την κατάσταση στην οποία έχουμε περιπέσει. Όλα θα μπορούσαν να συνδυαστούν και ως εξής: «Ο πολιτισμός μας είναι ανώτερος, αλλά μας ζηλεύουν και μας ματιάζουν, για αυτό οι επιδόσεις μας είναι κατώτερες του αναμενόμενου». Αν προσθέσουμε και λίγη δόση συνωμοσιολογίας, το μείγμα είναι ακαταμάχητο και επιστημονικά απρόσβλητο.

Έχει και άλλα ενδιαφέροντα ευρήματα η έρευνα (όπως για παράδειγμα το 52% των Ελλήνων σήμερα είναι υπέρ της απαγόρευσης των εκτρώσεων!).

Δύση και Ανατολή

Το σπουδαιότερο όμως συμπέρασμα της έρευνας της PEW είναι ότι κατατάσσει την Ελλάδα στις ανατολικές ευρωπαϊκές χώρες. Όπως οι νυχτερινές δορυφορικές εικόνες συχνά αποτυπώνουν τις διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα σε χώρες που οφείλονται στο επίπεδο ανάπτυξης, το ίδιο συμβαίνει και με την Ελλάδα σε χάρτες οι οποίοι περιγράφουν κοινωνικές απόψεις. Για παράδειγμα η εικόνα με τις απόψεις των νέων Ελλήνων για τον γάμο ομοφύλων αποδεικνύει την «ανατολική» κατάταξη.

Όλοι σχεδόν οι χάρτες έχουν παρόμοια εικόνα σε ζητήματα πλουραλισμού, θρησκείας ή πολιτισμού. Ο δημοσιογράφος Νίκος Δρόσος αναρωτιέται αν «Aνήκουμε στη Δύση». Τα στοιχεία δείχνουν να επιβεβαιώνεται η θεωρία του Samuel Huntington περί διαχωριστικής γραμμής των πολιτισμών, με την υπανάπτυξη των χωρών που ανήκαν στην Οθωμανική και Τσαρική αυτοκρατορία και την αδυναμία τους να αναπτύξουν προχωρημένα δημοκρατικά πολιτικά συστήματα.

Η Ελλάδα στα δύο σε μία θεσμική παγίδα

Ο Νικηφόρος Διαμαντούρος θεωρεί ότι στη χώρα μας υπάρχει ένα «πολιτισμικός δυϊσμός». Η μία πλευρά έχει τις ρίζες της στην παλαιότερη παράδοση, η οποία είναι «εμβαπτισμένη στη βαλκανική-οθωμανική κληρονομιά και σε μεγάλο βαθμό επηρεασμένη από την κοσμοθεώρηση της Ορθόδοξης Εκκλησίας, που για ιστορικούς, ιδεολογικούς και θεολογικούς λόγους διατηρούσε για μεγάλο χρονικό διάστημα έντονη και κατά περιόδους μαχητική αντιδυτική στάση» και στην αντίπαλη όχθη, μια νεότερη κουλτούρα η οποία «αντλεί τις πνευματικές της ρίζες από τον Διαφωτισμό και την παράδοση του πολιτικού φιλελευθερισμού».

Η πρώτη χαρακτηρίζεται από έντονη εσωστρέφεια, αμυντική και φοβική αντιμετώπιση του κόσμου, έντονες αντιδυτικές τάσεις και ανασφάλεια σε ριζικές οικονομικές ή πολιτικές αλλαγές. Φέρει έντονα τα στοιχεία των ιστορικών τραυμάτων της ελληνικής κοινωνίας και έχει μία συγκρουσιακή λογική μηδενικού αθροίσματος, χωρίς περιθώρια συμβιβασμών. Η νεότερη τάση στηρίζεται στην εξωστρέφεια και καθόρισε θετικά την ιστορία της χώρας καθώς παρά το αριθμητικό της μειονέκτημα, κατάφερε κατά καιρούς να κυριαρχήσει χάρη στις συμμαχίες με τον έξω (κυρίως δυτικό) κόσμο. Σήμερα, η κρίση της ΕΕ έχει σαν αποτέλεσμα την αποδυνάμωση της τάσης στη χώρα. Ο Διαμαντούρος εκτιμά ότι κατά τη διάρκεια της κρίσης, η παραδοσιακή τάση ενισχύθηκε (κάτι που αποτυπώνεται και στις έρευνες γνώμης).

Πολλοί θεωρούν την Ελλάδα «κομμουνιστική χώρα» με «αριστερή ιδεολογική κυριαρχία». Θεωρώ ότι αυτή η ανάλυση δεν έχει σχέση με την πραγματικότητα. Τα προβλήματα της χώρας είναι θεσμικά, όπως και τα αίτια της κρίσης. Τα Μνημόνια αντιμετώπισαν μόνο τα οικονομικά συμπτώματα, αφήνοντας τα θεσμικά ελλείμματα ανέπαφα. Το αποτέλεσμα αποτυπώνεται σε όλες τις μελέτες, που κατατάσσουν την Ελλάδα πανευρωπαϊκό ουραγό και με επιδεινούμενες τάσεις. Όπως αναλύει και ο καθηγητής Αριστείδης Χατζής, η χώρα έχει πέσει σε μία «θεσμική παγίδα» από την οποία θα χρειαστεί γενναίες πολιτικές αποφάσεις για να ξεφύγει. Ποιοι όμως θα ηγηθούν μιας τέτοιας προσπάθειας κόντρα στις κατεστημένες αντιλήψεις της πλειοψηφίας των Ελλήνων;

Ο κόσμος αλλάζει χωρίς να μας υπολογίζουν

Ο Yuval Noah Harari στο τελευταίο του βιβλίο (“21 Lessons for the 21st Century”) αναφέρει ότι σήμερα τα σοβαρότερα προβλήματα μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, που ξεπερνά τα εθνικά σύνορα. Δεν είναι μόνο η κλιματική αλλαγή ή το μεταναστευτικό. Ακόμη και ζητήματα που εξακολουθούν να βρίσκονται στην κυριαρχία εθνικών κρατών (όπως π.χ. η φορολογία), όσο δεν αντιμετωπίζονται μέσω διεθνών συμφωνιών, προκαλούν στρεβλώσεις και αδικίες.

Ζούμε την εποχή που αρχίζουν να επικρατούν δυνάμεις οι οποίες κλυδωνίζουν τον πλανήτη και απειλούν την Ευρώπη από μέσα, και εμείς εξακολουθούμε να μη διαθέτουμε πολιτική κουλτούρα συναίνεσης ούτε σε στοιχειώδη ζητήματα.

Ο «κίνδυνος εξ Ανατολών» καταπνίγει κυρίαρχες απόψεις και ωθεί ενστικτωδώς τους Έλληνες σε ένα αταίριαστο πάντρεμα με τη Δύση και την ΕΕ. Υπάρχει ελπίδα; Το 92% των Ελλήνων πιστεύει στην ύπαρξη Θεού (σύμφωνα με την PEW). Σίγουρα είναι θαύμα καθώς συνεχίζουμε να υπάρχουμε παρά τις προσπάθειες που κάνουμε για να αυτοκαταστραφούμε. Γιατί λοιπόν να μην ελπίζουμε ότι θα μας δοθεί βοήθεια και στο μέλλον από τους ουρανούς;

* Ο Κώστας Μαρκάζος είναι οικονομολόγος, συγγραφέας του βιβλίου «ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ ΜΕ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΜΑΣ» (εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη)