Kissinger: Πώς μπορεί να λυθεί η κρίση στην Ουκρανία

Η Ρωσία και η Δύση πρέπει να αφήσουν την Ουκρανία να αποφασίσει ανεπηρέαστη για το μέλλον της, υποστηρίζει σε άρθρο του στη Washington Post ο Henry Kissinger. Ο πασίγνωστος διπλωμάτης, που είχε διατελέσει υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ από το 1973 μέχρι το 1977, προκρίνει το μοντέλο της Φινλανδίας για την Ουκρανία, ενώ τονίζει πως το τεστ δεν θα είναι η επίτευξη απόλυτης ικανοποίησης όλων των εμπλεκόμενων πλευρών, αλλά η επίτευξη μιας ισορροπημένης δυσαρέσκειας.

Η δημόσια συζήτηση για την Ουκρανία μιλά μόνο για πολεμική αναμέτρηση. Γνωρίζουμε όμως πού βαδίζουμε; Στη ζωή μου, είδα τέσσερις πολέμους να ξεκινούν με μεγάλο ενθουσιασμό και δημόσια στήριξη, που δεν ξέραμε πώς θα καταλήξουν, ενώ στους τρεις από αυτούς αποσυρθήκαμε μονομερώς. Η δοκιμασία της πολιτικής είναι το πώς αυτή καταλήγει, όχι πώς ξεκινά.

Πολύ συχνά το ουκρανικό ζήτημα τίθεται ως αναμέτρηση: εάν η Ουκρανία θα ενταχθεί στην Ανατολή ή στη Δύση. Όμως για να επιβιώσει και να προοδεύσει, η Ουκρανία δεν θα πρέπει να είναι η προφυλακή καμίας πλευράς, αλλά να λειτουργήσει ως γέφυρα μεταξύ Ανατολής και Δύσης.

Η Ρωσία πρέπει να αποδεχθεί ότι το να επιχειρήσει να αναγκάσει την Ουκρανία να γίνει δορυφόρος της, και ως εκ τούτου να μετακινήσει και πάλι τα σύνορα της Ρωσίας, θα καταδίκαζε τη Μόσχα σε επανάληψη της ιστορίας των αυτοεκπληρούμενων κύκλων ανταποδοτικών πιέσεων με την Ευρώπη και τις ΗΠΑ.

Η Δύση πρέπει να καταλάβει ότι, για τη Ρωσία, η Ουκρανία δεν μπορεί ποτέ να είναι απλώς μια ξένη χώρα. Η ρωσική ιστορία άρχισε από το κράτος των Ρως. Η ρωσική θρησκεία εξαπλώθηκε από εκεί. Η Ουκρανία ήταν μέρος της Ρωσίας για αιώνες, και οι ιστορίες τους ήταν συνυφασμένες από τότε. Μερικές από τις σημαντικότερες μάχες για τη ρωσική ελευθερία, ξεκινώντας από τη Μάχη της Πόλταβα το 1709, δόθηκαν σε ουκρανικό έδαφος.

Ο Στόλος της Μαύρης Θάλασσας -το μέσο προβολής της ρωσικής δύναμης στη Μεσόγειο- διαθέτει με μακροχρόνια μίσθωση βάση στη Σεβαστούπολη της Κριμαίας. Ακόμα και γνωστοί διαφωνούντες όπως ο Αλεξάντρ Σολζενίτσιν και ο Γιόσεφ Μπρόντσκι επέμεναν ότι η Ουκρανία αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ρωσικής ιστορίας και της Ρωσίας.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να αναγνωρίσει ότι η γραφειοκρατική αναβλητικότητα και εξάρτηση του στρατηγικού στοιχείου της εγχώριας πολιτικής στις διαπραγματεύσεις για τις σχέσεις της Ουκρανίας με την Ευρώπη συνέβαλαν στη μετατροπή της διαπραγμάτευσης σε κρίση. Η εξωτερική πολιτική είναι η τέχνη του καθορισμού προτεραιοτήτων.

Οι Ουκρανοί είναι το αποφασιστικό στοιχείο. Ζουν σε μια χώρα με περίπλοκη ιστορία και πολύγλωσση σύνθεση. Το δυτικό κομμάτι ενσωματώθηκε στη Σοβιετική Ένωση το 1939, όταν ο Στάλιν και ο Χίτλερ μοίρασαν τα λάφυρά τους.

Η Κριμαία, το 60% του πληθυσμού της οποίας είναι Ρώσοι, έγινε μέρος της Ουκρανίας μόλις το 1954, όταν ο Ουκρανός Νικίτα Χρουστσόφ τη δώρισε στο πλαίσιο του εορτασμού της 300ής επετείου της ρωσικής συμφωνίας με τους Κοζάκους. Η δυτική πλευρά είναι σε μεγάλο βαθμό καθολική και η αναολική σε μεγάλο βαθμό ρωσική ορθόδοξη. Η πρώτη μιλά ουκρανικά και η δεύρτη κυρίως ρωσικά. Η όποια προσπάθεια της μιας πλευράς να επικρατήσει της άλλης -όπως φαίνεται να είναι το μοτίβο- θα οδηγήσει στο τέλος σε εμφύλιο πόλεμο ή σε διάσπαση. Το να αντιμετωπίζεται η Ουκρανία ως μέρος μιας αντιπαράθεσης μεταξύ Ανατολής και Δύσης θα βούλιαζε για δεκαετίες την όποια προοπτική να έρθουν η Ρωσία και η Δύση -ιδιαίτερα η Ρωσία και η Ευρώπη- σε ένα συνεργατικό διεθνές σύστημα.

Η Ουκρανία είναι ανεξάρτητη μόλις 23 χρόνια. Πριν από αυτό βρισκόταν υπό κάποιου είδους ξένη κυριαρχία από τον 14ο αιώνα. Δεν αποτελεί έκπληξη που οι ηγέτες της δεν έχουν μάθει την τέχνη του συμβιβασμού, πόσο μάλλον της ιστορικής οπτικής. Η πολιτική της Ουκρανίας μετά την ανεξαρτησία της δείχνει ξεκάθαρα ότι η ρίζα του προβλήματος βρίσκεται στις προσπάθειες των Ουκρανών πολιτικών να επιβάλουν τη θέλησή τους στα «απείθαρχα» κομμάτια της χώρας, πρώτα από τη μία φράξια και μετά από την άλλη. Αυτή είναι η ουσία της σύγκρουσης μεταξύ του Βίκτορ Γιανουκόβιτς και της κύριας πολιτικής αντιπάλου του, της Γιούλια Τιμοσένκο.

Οι δύο αντιπροσωπεύουν τις δύο πλευρές της Ουκρανίας και δεν είναι διατεθειμένοι να μοιραστούν την εξουσία. Μια σοφή αμερικανική πολιτική προς την Ουκρανία θα αναζητούσε τρόπο ώστε να συνεργαστούν οι δύο πλευρές της χώρας. Θα πρέπει να αναζητήσουμε τον συμβιβασμό και όχι την κυριαρχία της μιας ή της άλλης φράξιας.

Η Ρωσία και η Δύση, και περισσότερο οι διάφορες φράξιες της Ουκρανίας, δεν έχουν ενεργήσει με βάση αυτήν την αρχή. Ο καθένας έχει κάνει την κατάσταση χειρότερη. Η Ρωσία δεν θα μπορούσε να επιβάλει μια στρατιωτική λύση χωρίς να απομονωθεί σε μια περίοδο όπου πολλά από τα σύνορά της τίθενται ήδη εν αμφιβόλω. Για τη Δύση, η δαιμονοποίηση του Βλαντιμίρ Πούτιν δεν είναι πολιτική, αλλά το άλλοθι για την απουσία πολιτικής.

Ο Πούτιν θα πρέπει να κατανοήσει ότι, όποια και αν είναι τα παράπονά του, μια πολιτική στρατιωτικής επιβολής θα οδηγούσε σε έναν νέο Ψυχρό Πόλεμο. Από την πλευρά τους, οι ΗΠΑ πρέπει να αποφύγουν να συμπεριφέρονται στη Ρωσία σαν να είναι ο παρεκτρεπόμενος στον οποίον οι ΗΠΑ πρέπει υπομονετικά να διδάξουν τους κανόνες συμπεριφοράς που καθιέρωσε η Ουάσινγκτον. Ο Πούτιν είναι σοβαρός στη χάραξη στρατηγικής - σε θέματα ρωσικής ιστορίας. Η κατανόηση των αμερικανικών αξιών και της ψυχολογίας δεν είναι το δυνατό του σημείο. Ούτε όμως είναι το δυνατό σημείο των Αμερικανών νομοθετών η κατανόηση της ρωσικής ιστορίας και της ψυχολογίας των Ρώσων.

Οι ηγέτες όλων των πλευρών πρέπει να επιστρέψουν στην εξέταση των αποτελεσμάτων, και όχι να ανταγωνίζονται στις τοποθετήσεις. Παραθέτω τη δική μου άποψη για ένα αποτέλεσμα που θα είναι συμβατό με τις αξίες και τα συμφέροντα ασφαλείας όλων των πλευρών:

1. Η Ουκρανία θα πρέπει να έχει το δικαίωμα να επιλέξει ελεύθερα τους οικονομικούς και πολιτικούς συσχετισμούς της, συμπεριλαμβανομένων των σχέσεων με την Ευρώπη.

2. Η Ουκρανία δεν πρέπει να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, θέση που υποστήριξα πριν από επτά χρόνια, όταν είχε τεθεί για τελευταία φορά το ζήτημα.

3. Η Ουκρανία πρέπει να είναι ελεύθερη να δημιουργήσει όποια κυβέρνηση είναι συμβατή με την εκπεφρασμένη βούληση του λαού της. Οι σώφρονες Ουκρανοί ηγέτες στη συνέχεια θα επέλεγαν μια πολιτική συμφιλίωσης μεταξύ των διαφόρων πλευρών της χώρας τους. Διεθνώς, θα πρέπει να επιδιώξουν μια στάση που μπορεί να συγκριθεί με αυτήν της Φινλανδίας. Η Φινλανδία δεν αφήνει κανένα περιθώριο αμφιβολίας για την ανεξαρτησία της και συνεργάζεται με τη Δύση στους περισσότερους τομείς, όμως αποφεύγει προσεκτικά τη θεσμική εχθρότητα προς τη Ρωσία.

4. Είναι ασύμβατο με τους κανόνες της τρέχουσας παγκόσμιας τάξης πραγμάτων η Ρωσία να προσαρτήσει την Κριμαία. Όμως θα πρέπει να είναι δυνατό να τεθεί η σχέση της Κριμαίας με την Ουκρανία σε μια λιγότερο επιβαρυμένη βάση. Προς τούτο, η Ρωσία θα αναγνώριζε την κυριαρχία της Ουκρανίας στην Κριμαία. Η Ουκρανία θα πρέπει να ενισχύσει την αυτονομία της Κριμαίας σε εκλογές που θα διενεργηθούν παρουσία διεθνών παρατηρητών. Η διαδικασία θα περιελάμβανε την απομάκρυνση των όποιων αμφιλεγόμενων σημείων αναφορικά με το status του Στόλου της Μαύρης Θάλασσας στη Σεβαστούπολη.

Αυτές είναι αρχές, όχι συνταγές. Όσοι γνωρίζουν την περιοχή ξέρουν πως δεν είναι όλες οι αρχές ευχάριστες για όλες τις πλευρές. Η δοκιμασία δεν είναι επίτευξη απόλυτης ικανοποίησης, αλλά επίτευξη μιας ισορροπημένης δυσαρέσκειας. Εάν δεν βρεθεί κάποια λύση με βάση αυτές, ή άλλες συγκρίσιμες αρχές, τότε η κατάσταση θα κινηθεί ταχύτερα προς την αναμέτρηση. Και η στιγμή γι' αυτό θα έρθει αρκετά σύντομα.