«Προστατευτισμός» μόνο στην ανταγωνιστικότητα

Ιστορικά έχει παρατηρηθεί ότι σε περιόδους οικονομικής κρίσης εμφανίζονται φαινόμενα περιορισμού της ελευθερίας της αγοράς καθώς οι εγχώριες πιέσεις για προστασία συμφερόντων αυξάνονται.

Σε τέτοιες περιόδους είναι εύκολο να ολισθήσουμε στον προστατευτισμό και οι εφιάλτες της ξενοφοβίας, του απομονωτισμού, του περιορισμού της κυκλοφορίας (ανθρώπων, αγαθών και κεφαλαίων) καθώς και η εσωστρέφεια να επανέλθουν.

Ως συνέπεια αυτού του προστατευμένου περιβάλλοντος, τα αντανακλαστικά μειώνονται, η δυσκινησία αυξάνει, ενώ εμφανίζεται και αδυναμία αναγνώρισης των σύγχρονων ανταγωνιστικών κινδύνων. Αυτά τα στοιχεία εμφανίζονται όχι μόνο σε περιόδους κρίσης αλλά και σε περιόδους ευημερίας. Άνθρωποι αλλά και ευρύτερα σύνολα (εταιρίες και χώρες) βολεύονται με εύκολες λύσεις, συμπεριφορές και πρακτικές.

Και αυτές ακριβώς οι συμπεριφορές και τα χαρακτηριστικά αυξάνουν την αδυναμία, μειώνουν τις όποιες ικανότητες και δημιουργούν ανάγκη για περαιτέρω προστασία (φαύλος κύκλος δηλαδή).

Τα δύσκολα και τα «κατοχυρωμένα» έσοδα

Παραδοσιακά, έσοδα μπορούν να προέλθουν είτε από την πώληση προϊόντων και υπηρεσιών σε πελάτες, είτε από την είσπραξη προσόδου που επιβάλλεται από κάποια νομική ή κανονιστική ρύθμιση.

Στην πρώτη περίπτωση η σχέση είναι αμφίδρομη, ο πελάτης λαμβάνει το προϊόν και ο πωλητής τα χρήματα. Στη δεύτερη απλώς εμφανίζεται μεταφορά πλούτου από τους πολλούς (τον λαό) στους λίγους (τη συντεχνία).

Στην πρώτη περίπτωση βασικό μέλημα του πωλητή είναι να παράγει προϊόντα που να αγοράζονται από πολλούς και σε τιμές που αφήνουν ένα ικανοποιητικό κέρδος. Στη δεύτερη βασική επιδίωξη είναι ο επηρεασμός κυβερνητικών αξιωματούχων που ή θα νομοθετήσουν την πρόσοδο, ή θα προβλέψουν μια επιπλέον «υπογραφούλα» στη γραφειοκρατική διαδικασία, ή θα θέσουν εμπόδια εισόδου νέων παικτών στην αγορά (barriers to entry).

Πραγματική προστασία η ανταγωνιστικότητα

Πλούτος δημιουργείται όταν παράγονται πολλά προϊόντα και υπηρεσίες με χαμηλό κόστος (παραγωγικότητα) και στη συνέχεια αγοράζονται από πολλούς, αφήνοντας ένα ικανοποιητικό κέρδος (ανταγωνιστικότητα). Και αυτά τα δύο βήματα επαναλαμβάνονται σήμερα και αύριο (βιωσιμότητα).

Μόνο αυτά τα στοιχεία μπορούν να εξασφαλίσουν πραγματική προστασία. Είναι δε και τα μόνα εφικτά σε ένα περιβάλλον ελεύθερης και ενιαίας αγοράς.

Έτσι έχουμε τις «εύκολες λύσεις» (νομοθέτηση προστατευτισμού), πλην όμως μη αποτελεσματικές, και τις «δύσκολες λύσεις» (ανταγωνιστικότητα) που είναι οι μόνες βιώσιμες και αποτελεσματικές. Η πρώτη προσέγγιση θέτει στο επίκεντρο τη «νομοθετική εξουσία», ενώ η δεύτερη τον πελάτη. Αλλά ασφάλεια, σήμερα και αύριο, μπορούν να προσφέρουν μόνο οι πελάτες!

Αξιολόγηση των προσεγγίσεων

Το ζητούμενο σήμερα για την Ελλάδα δεν είναι να διατηρήσουμε τους υφιστάμενους πόρους (χρηματοοικονομικούς και άλλους), γιατί αυτοί απλά δεν αρκούν για την έξοδο από την κρίση... Απαιτείται επέκτασή τους (νέοι πόροι από το εξωτερικό - προσέλκυση επενδύσεων). Αλλά με κινήσεις «προστατευτισμού» μεταδίδονται μηνύματα αρνητικά και προκαλείται «φόβος» στο διεθνές επενδυτικό κοινό ...

Μια πολύ διαδεδομένη πλάνη είναι η αντίληψη ότι η ανταγωνιστικότητα είναι ένα «παίγνιο μηδενικού αποτελέσματος» (zero-sum game). Είναι η αντίληψη πως η πίτα είναι συγκεκριμένη και πως αν κάποιος πάρει περισσότερο τότε ένας άλλος θα πάρει λιγότερο. Η πίτα όμως δεν είναι συγκεκριμένη, γιατί νέα προϊόντα και νέοι πελάτες μπορούν να δημιουργήσουν ζήτηση από το μηδέν.

Αυτός που γίνεται πλούσιος δεν γίνεται γιατί συνθλίβει τους φτωχούς, αλλά γιατί πουλάει πολλά σε πολλούς. Και για να μπορεί να το κάνει, κάποιοι -πολλοί επίσης- θα πρέπει να μπορούν να αγοράσουν, να διαθέτουν δηλαδή επαρκή αγοραστική δύναμη. Οι δε συναλλαγές, σε ένα περιβάλλον ελευθερίας, συνάπτονται μόνο όταν και οι δύο πλευρές έχουν συμφέρον γι' αυτό.

Το ανοιχτό και ελεύθερο μοντέλο απαιτεί τη συνεργασία των συναλλασσόμενων (παραγωγών και καταναλωτών) σε παγκόσμιο επίπεδο. Η συνεργασία αυτή εδράζεται στο αμοιβαίο όφελος, είναι εθελουσία και όχι υποχρεωτική, η δε παγκόσμια ειρήνη αποτελεί την αυτονόητη προϋπόθεσή της. Χωρίς ειρήνη δεν είναι δυνατή η συνεργασία ούτε οι συναλλαγές αγοραστών και πωλητών.

Για ένα νέο μοντέλο

Οι άνθρωποι θέλουν να είναι ελεύθεροι για να μπορούν να ζουν σύμφωνα με τις αξίες και τις πεποιθήσεις τους. Η αφετηρία είναι πάντα η ελευθερία. Ο όποιος περιορισμός επιτρέπεται για συγκεκριμένο σκοπό και μόνο για περιορισμένο χρονικό διάστημα.

Υποχρέωση των κυβερνήσεων είναι να υποστηρίζουν, να προστατεύουν τους ανθρώπους τους, τις βιομηχανίες τους, τις επιχειρήσεις τους έτσι ώστε να μπορούν να συναλλάσσονται ελεύθερα. Οι δε πωλητές και αγοραστές προϊόντων και υπηρεσιών αντιμετωπίζονται ισότιμα.

Η ρευστότητα των μεγάλων αλλαγών δεν είναι απειλή, αλλά ευκαιρία, τα γρήγορα αντανακλαστικά, η ευελιξία και η ευκινησία είναι πλέον το ζητούμενο τόσο για τις εταιρίες όσο και για τα στελέχη τους. Και βέβαια είναι γνωστό ότι αυτός που επιβιώνει είναι αυτός που προσαρμόζεται.

Η οικονομία είναι ένας ζωντανός οργανισμός. Η γέννηση, η ανάπτυξη και η αποχώρηση είναι σύμφυτη με τη ζωή. Αυτοί που φεύγουν είναι πολύτιμοι γιατί μας διδάσκουν τι δεν πρέπει να κάνουμε. Το πρόβλημα δεν είναι οι κλωστοϋφαντουργίες που φεύγουν, αλλά οι καινοτόμες και σύγχρονες επιχειρήσεις που δεν έρχονται.

Όλοι θα πρέπει να επικεντρωθούν στη μεγάλη συνολική εικόνα και όχι στα επιμέρους «συντεχνιακού» ή κλαδικού ενδιαφέροντος θέματα. Η προστασία μιας βιομηχανίας ή ενός κλάδου μπορεί να προκαλέσει βλάβη (υψηλές τιμές και κακή ποιότητα) σε άλλο κλάδο που χρησιμοποιεί τα προϊόντα και τις υπηρεσίες του πρώτου. Και ο δεύτερος κλάδος, που υφίσταται τη συνέπεια, αδυνατεί να τοποθετηθεί ανταγωνιστικά με αποτέλεσμα είτε την έξοδο από την αγορά είτε την αναζήτηση «προστασίας» από το πολιτικό σύστημα. Σε συνθήκες πιστωτικής επέκτασης, αυτό μπορεί να έχει κάποια διάρκεια, σε συνθήκες απομόχλευσης όμως, όπου το χρήμα δεν είναι εύκολο και αξιολογεί αυστηρά πού θα κινηθεί, πολύ σύντομα θα βουλιάξουν όλοι μαζί.

Απαιτείται διατύπωση στρατηγικής διαρκούς και διατηρήσιμης ανάπτυξης και όχι στρατηγική επιβίωσης. Η πρώτη στρατηγική θα μας οδηγήσει στο να παραδώσουμε καλύτερες επιχειρήσεις και οικονομία στους απογόνους μας. Η δεύτερη θα μας πάει μέχρι τη σύνταξη, για 2-3 ακόμα χρόνια. Αλλά μια σύνταξη που οι απόγονοι δεν θα μπορούν να πληρώσουν αφού μια μη ανταγωνιστική οικονομία δεν θα παράγει πλούτο.

Εμάς τι μας συμφέρει;

Με ποια μέσα μπορούμε να βγούμε από την κρίση: όταν υπάρχει ελευθερία στη διακίνηση προϊόντων και η ελληνόκτητη ναυτιλία συμμετέχει στη μεταφορά τους, όταν υπάρχει ελευθερία στη διακίνηση προσώπων και η Ελλάδα συμμετέχει με τις τουριστικές της υποδομές στη φιλοξενία τους, όταν υπάρχει ελευθερία στην κίνηση κεφαλαίων και ο ελληνικός χρηματοπιστωτικός τομέας λειτουργεί αποτελεσματικά και οι επενδύσεις μπορούν να εξυπηρετηθούν.

Και αυτοί ακριβώς είναι οι τομείς στους οποίους μπορούμε ως οικονομία να σταθούμε ανταγωνιστικά. Αν, δε, αυτοί οι τομείς συνδυαστούν με εφαρμογή βέλτιστων πρακτικών, μπορεί να διαμορφωθεί ένα αναγνωρίσιμο, εύκολο και ασφαλές περιβάλλον, που θα προσελκύσει πολλούς για να επενδύσουν στις προοπτικές, στις αξίες και στις ικανότητες του λαού μας.

* Ο κ. Π. Λάμπρου είναι Μηχανικός Η/Υ, INSEAD IEP. Δραστηριοποιείται ως διευθυντικό στέλεχος στον χρηματοοικονομικό τομέα.