Όπως στις διασώσεις των κρατών οι κυβερνήσεις διαβεβαιώνουν ότι δεν τις χρειάζονται μέχρι τη στιγμή όπου τις... ζητήσουν, έτσι και με τις αναδιαρθρώσεις χρεών: οι πολιτικοί τις αποκλείουν μέχρι να φτάσει -όπως όλα δείχνουν- εκείνη η ώρα.

Εύλογα αρκετές ευρωπαϊκές τράπεζες παρακολουθούν με μεγάλη ανησυχία τις εξελίξεις.

Τα πιστωτικά ιδρύματα της Ελλάδας κατέχουν ελληνικά κρατικά ομόλογα ύψους 60 δισ. ευρώ περίπου, η ΕΚΤ διακρατεί ελληνικά ομόλογα αξίας 40 - 50 δισ. ευρώ, ενώ σημαντικές θέσεις έχουν ξένες τράπεζες όπως η KBC, η Monte dei Paschi di Siena, η Commerzbank, η Intesa Sanpaolo, η Erste Bank και η Credit Agricole. Τα ομόλογα στην πλειονότητά τους αποτιμώνται στα βιβλία των τραπεζών στην ονομαστική τους αξία, καθώς ανήκουν στην κατηγορία διακράτηση έως τη λήξη τους (hold-to-maturity), και όχι με βάση τις τιμές της αγοράς (marked to market).

Εάν υπάρξει τελικά πολύ μεγάλο «κούρεμα» στα ελληνικά ομόλογα, τότε πολλά από αυτά τα πιστωτικά ιδρύματα θα χρειαστούν κεφαλαιακή ενίσχυση, ιδίως εάν θέλουν να περάσουν τα νέα τεστ αντοχής της Ε.Ε. τον Ιούνιο, ενώ οι λιγότερο ελκυστικές τράπεζες θα στραφούν για κεφάλαια στις κυβερνήσεις τους. Κάτι τέτοιο θα ήταν μάλλον καταστροφικό.

«Πώς μπορείς να αποφύγεις αναδιάρθρωση του χρέους μιας χώρας χωρίς να επηρεαστούν αρνητικά άλλα κράτη ή τράπεζες που έχουν δανείσει τις υπερχρεωμένες χώρες;», διερωτώνται ορισμένοι αναλυτές.

--- Η ελληνική περίπτωση

Το πιστωτικό ίδρυμα με τη μεγαλύτερη έκθεση σε ελληνικά κρατικά ομόλογα, σύμφωνα με τους αναλυτές, είναι η Εθνική Τράπεζα με 22,1 δισ. ευρώ, ποσό που αντιστοιχεί στο 260% των ιδίων κεφαλαίων της.

Ωστόσο, μετά την κεφαλαιακή ενίσχυση κατά 1,8 δισ. ευρώ στα τέλη του 2010, η τράπεζα έχει ενισχύσει τον δείκτη βασικών εποπτικών κεφαλαίων της (Tier 1) στο 11,9%, θωρακιζόμενη έναντι πιθανού «κουρέματος».
 
Επιπλέον, στην περίπτωση της Εθνικής, η Credit Suisse παρατηρεί ότι τα 5,7 δισ. ευρώ από τη συνολική της έκθεση στο κρατικό χρέος αφορούν σε swap με το Δημόσιο (πρόκειται για την τιτλοποίηση Titlos), το οποίο αναμένεται να αποπληρωθεί κανονικά ακόμα και σε ενδεχόμενη αναδιάρθρωση του χρέους.

Στο σενάριο της Credit Suisse για «κούρεμα» 25% στα ομόλογα, η... μαύρη τρύπα που δημιουργείται στον εγχώριο τραπεζικό κλάδο είναι της τάξης των 4,47 δισ. ευρώ. Για να φέρουν οι τράπεζες το Core Tier 1 τους στο 9%, η EFG Eurobank θα πρέπει να αντλήσει νέα κεφάλαια ύψους 1,24 δισ. ευρώ, η Πειραιώς 1,18 δισ. ευρώ, η Alpha Bank 404 εκατ. ευρώ, η Τραπεζα Κυπρου 384 εκατ. ευρώ, η ATEbank 340 εκατ. ευρώ, η Emporiki Bank 472 εκατ. ευρώ και το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο 444 εκατ. ευρώ.

Ακόμα και στο σενάριο του haircut, η Εθνική Τράπεζα εμφανίζει Core Tier 1 στο 12%, επομένως σε αυτό το ενδεχόμενο θα ήταν η μοναδική από τις μεγάλες τράπεζες που δεν θα χρειαζόταν να ενισχύσει την κεφαλαιακή της επάρκεια.

Παράλληλα, η Credit Suisse προβλέπει ότι, εάν πράγματι η κυβέρνηση επιδιώξει κάποιου είδους επαναδιαπραγμάτευση με τους πιστωτές της, θα επιφυλάξει ευνοϊκότερη μεταχείριση στα πιστωτικά ιδρύματα, αφού η τρόικα σε καμία περίπτωση δεν θα ήθελε να μετατρέψει την ελληνική κρίση χρέους σε τραπεζική.

--- Σε συμπληγάδες τα κέρδη

Το 2011 θα είναι δύσκολη χρονιά για την κερδοφορία των τραπεζών. Θα συνεχιστεί η επικέντρωση στην ποιότητα ενεργητικού και στα επίπεδα ρευστότητας. Τα κέρδη θα επηρεαστούν και από τις υψηλές προβλέψεις για επισφαλή δάνεια.

Σύμφωνα με τη UBS, οι δείκτες μη εξυπηρετούμενων δανείων θα εξακολουθήσουν να χειροτερεύουν μέχρι το πρώτο μισό του 2012, φτάνοντας στο 15% περίπου, ωστόσο οι τράπεζες θα είναι σε θέση να αντεπεξέλθουν.

Το υψηλό κόστος χρήματος είναι ένας άλλος βασικός παράγοντας τον οποίο τα πιστωτικά ιδρύματα θα πρέπει να αντιμετωπίσουν το επόμενο διάστημα. Συνεπώς, από επενδυτική άποψη, και δεδομένων των παραπάνω δυσκολιών που αντιμετωπίζουν, τα ελληνικά πιστωτικά ιδρύματα δεν είναι ιδιαίτερα ελκυστικά σε σχέση με τα ευρωπαϊκά.

Οι τραπεζικές μετοχές αυτήν τη στιγμή βρίσκονται στη 0,6 φορά τη λογιστική τους αξία, ενώ ο ευρωπαϊκός κλάδος στη 0,9 φορά, χωρίς όμως να αντιμετωπίζει τις ίδιες δυσκολίες.
Οι χώρες του ευρωπαϊκού κορμού, όπως η Γερμανία και η Γαλλία, εξακολουθούν να προσελκύουν το ενδιαφέρον των επενδυτών, σύμφωνα με τη UBS.

Από τις ευρωπαϊκές τράπεζες, ο οίκος δείχνει επενδυτική προτίμηση στη Βρετανία (Lloyds, RBS), στη Γαλλία (Societe Generale), στη Γερμανία (Deutsche Bank) και στη Σκανδιναβία (Svenska Handelsbanken, SEB και DnB NOR). Η Βρετανία σε γενικές γραμμές έχει αντιμετωπίσει τα προβλήματα των τραπεζών και οι μετοχές τους παραμένουν «φθηνές».

Η Γαλλία ανακάμπτει και η Societe Generale έχει έκθεση σε αναδυόμενες αγορές (π.χ. στη Ρωσία). Η γερμανική οικονομία παραμένει η ισχυρότερη στην Ευρώπη. Και ο σκανδιναβικός τραπεζικός κλάδος διαθέτει υπερεπάρκεια κεφαλαίων - γεγονός σπάνιο αυτήν την εποχή, ενώ οι οικονομίες της περιοχής, όπως η Σουηδία, καλπάζουν.

--- Τα μέτωπα

Τα κύρια θέματα συζήτησης για τον ευρωπαϊκό τραπεζικό κλάδο το επόμενο διάστημα θα είναι το τεστ κοπώσεως της European Banking Authority (EBA) και οι αλλαγές του ρυθμιστικού πλαισίου εν όψει της Βασιλείας ΙΙΙ, οι οποίες ενδέχεται να οδηγήσουν σε χαμηλότερη ομαλοποιημένη κερδοφορία αλλά και σε διακράτηση μερισμάτων, καθώς τα πιστωτικά ιδρύματα επιχειρούν να «χτίσουν» την κεφαλαιακή τους βάση οργανικά.

Αρκετές από τις πιο εκτεθειμένες τράπεζες άλλων χωρών της ευρωζώνης έχουν ανακοινώσει σχέδια ενίσχυσης κεφαλαίων, όπως η Commerzbank και η Intesa Sanpaolo, που θα ενδυναμώσει τη θέση τους για να αντιμετωπίσουν την όποια πιθανή «περικοπή» χρέους.

Το μέλος του εκτελεστικού συμβουλίου της ΕΚΤ κ. Lorenzo Bini Smaghi προειδοποίησε την περασμένη εβδομάδα ότι μία αναδιάρθρωση στην οποία οι ιδιώτες ομολογιούχοι θα αναγκάζονταν να υποστούν «κούρεμα» ή ζημίες θα είχε παρόμοιες επιπτώσεις με την απόφαση των αμερικανικών αρχών το 2008 να αφήσουν τη Lehman Brothers να χρεοκοπήσει.

Μία αναδιάρθρωση θα διέλυε τις ελληνικές τράπεζες, οι οποίες έχουν στα χαρτοφυλάκιά τους περίπου το ένα τρίτο του χρέους της Ελλάδας, με καταστροφικές επιπτώσεις για την κοινωνική συνοχή και τη δημοκρατία στη χώρα, προέβλεψε ο κ. Smaghi. Επίσης, δεν μπορεί να αγνοηθεί και ο αντίκτυπος στα πιστωτικά ιδρύματα εκτός Ελλάδας, συμπλήρωσε.

Τα τελευταία στοιχεία της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών (BIS) στη Βασιλεία δείχνουν ότι στα τέλη Σεπτεμβρίου οι γερμανικές τράπεζες είχαν έκθεση 26,3 δισ. δολαρίων στο ελληνικό δημόσιο χρέος και οι γαλλικές 19,8 δισ. δολαρίων.

Αυτά είναι σχετικά μικρά ποσά εάν συγκριθούν με το σύνολο του ενεργητικού των πιστωτικών ιδρυμάτων στις δύο χώρες.

Αναλυτές της UBS εκτιμούν, μάλιστα, ότι η έκθεση των ευρωπαϊκών τραπεζών στο ελληνικό χρέος είναι πολύ χαμηλότερη απ’ όσο πολλοί πιστεύουν και εκτιμάται, για παράδειγμα, σήμερα σε 15 δισ. ευρώ για τις γαλλικές τράπεζες και σε 12 δισ. ευρώ για τις γερμανικές, τη στιγμή όπου οι κατά πολύ μικρότερες ελληνικές τράπεζες κατέχουν περίπου 60 δισ. ευρώ του χρέους της Ελλάδας.

Εάν προστεθεί όμως και η έκθεση που έχουν στο χρέος ελληνικών τραπεζών και μη χρηματοοικονομικών επιχειρήσεων, οι οποίες θα πλήττονταν και αυτές από πιθανές απομειώσεις του δημόσιου χρέους, η έκθεση των πιστωτικών ιδρυμάτων της Γερμανίας και της Γαλλίας αυξάνεται στα 103,3 δισ. δολάρια.

--- Το τσουνάμι...

Αν στους υπολογισμούς αυτούς συμπεριλαμβάνονταν η Ιρλανδία και η Πορτογαλία, τότε η έκθεση των γερμανικών και των γαλλικών τραπεζών θα εκτοξευόταν στα 379,8 δισ. δολάρια και ο κίνδυνος μετάδοσης της κρίσης ήταν ξεκάθαρος.

Από την άλλη πλευρά, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο υπολογίζει ότι οι τράπεζες παγκοσμίως θα πρέπει να αναχρηματοδοτήσουν χρέη συνολικού ύψους 3,6 τρισ. δολαρίων που ωριμάζουν τα επόμενα δύο χρόνια.

Αυτό σημαίνει ότι οι κυβερνήσεις και οι τράπεζες θα βρεθούν αντιμέτωπες, διεκδικώντας την ήδη περιορισμένη ρευστότητα που προσφέρεται στις διεθνείς χρηματαγορές. Το ΔΝΤ κάνει λόγο για «τείχος χρεών» που απειλεί την παγκόσμια προσπάθεια για ανάκαμψη, αλλά και για πιστωτικά ιδρύματα που θα πρέπει να βάλουν λουκέτο.

Όπως αναφέρει σε ανάλυσή του το Reuters, είναι πλέον σαφές ότι οι κυβερνήσεις και τα θεσμικά όργανα της Ευρώπης θα βρεθούν το 2012 μπροστά σε ένα μεγάλο δίλημμα: είτε θα επεκτείνουν τη βοήθειά τους προς την Ελλάδα, ελπίζοντας σε θετική αναστροφή του κλίματος στις αγορές, είτε θα το πάρουν απόφαση και θα συμφωνήσουν με την Αθήνα στην πρώτη αναδιάρθρωση δημόσιου χρέους στην Ευρώπη.

Η πρώτη επιλογή μοιάζει ανέφικτη πολιτικά, με δεδομένη την εντεινόμενη αντίδραση των ψηφοφόρων στις χώρες της βόρειας Ευρώπης σε νέες διασώσεις των υπερχρεωμένων κρατών του Νότου. Η δεύτερη επιλογή, όμως, θα ανάγκαζε τα ευρωπαϊκά κράτη να εγγράψουν ζημίες από τα δάνεια που έχουν χορηγήσει στην Ελλάδα.

Το δίλημμα αυτό οδηγεί στο κύριο ερώτημα: πώς θα αναδιαρθρωθεί το χρέος με τέτοιον τρόπο ώστε να αποφευχθεί ένα νέο τσουνάμι κρίσης, το οποίο θα παρέλυε την ευρωζώνη και θα μπορούσε ενδεχομένως να επεκταθεί και αλλού.

...και το ντόμινο

Την κατάσταση περιπλέκει το πλήθος των χαρακτήρων που εμπλέκονται σε αυτήν την ελληνική τραγωδία -από τον Έλληνα πρωθυπουργό κ. Γιώργο Παπανδρέου μέχρι τη Γερμανίδα καγκελάριο κ. Angela Merkel, τους ομολόγους τους στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, την ΕΚΤ στη Φρανκφούρτη και την Κομισιόν στις Βρυξέλλες.

Ο καθένας έχει διαφορετικά συμφέροντα και προτεραιότητες, τόσο σε οικονομικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο.

Η κ. Μerkel και ο κ. Παπανδρέου έχουν εκλογές στα τέλη του 2013 και διστάζουν να λάβουν αποφάσεις που θα είχαν μεγάλο πολιτικό κόστος κοντά σε αυτήν την ημερομηνία. Επίσης, ο διοικητής της ΕΚΤ, κ. Jean-Claude Trichet, δεν φαίνεται διατεθειμένος για ριζοσπαστικά μέτρα, μόλις έξι μήνες πριν από τη λήξη της θητείας του. Έτσι, σύμφωνα με τους περισσότερους αναλυτές, η αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους, παρά τους κινδύνους που συνεπάγεται, δεν θα πρέπει να αποκλειστεί, όχι τόσο βραχυχρόνια, αλλά σίγουρα εντός της επόμενης διετίας.

* Οι σχετικοί πίνακες που αφορούν στο ευρωπαϊκό τραπεζικό χρέος, δημοσιεύονται στη δεξιά στήλη: "Συνοδευτικό Υλικό".