Η Γενική Διεύθυνση του Private Banking της Eurobank σε συνεργασία με τον Σύλλογο Αποφοίτων του Αμερικανικού Κολλεγίου "Ανατόλια" της Θεσσαλονίκης πραγματοποίησαν ημερίδα στον χώρο του Κολλεγίου Ανατόλια, στην Πυλαία Θεσσαλονίκης, τη Δευτέρα, 2/6, στις 20:00.

Την ημερίδα χαιρέτισαν εκ μέρους των αποφοίτων, ο πρόεδρος κ. Ιωάννης Ρεντζεπέρης, γενικός διευθυντής της ΕΓΝΑΤΙΑ ΟΔΟΣ Α.Ε., και εκ μέρους της Eurobank, ο κ. Δήμος Αρχοντίδης, επικεφαλής του Private Banking στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και απόφοιτος του Ανατόλια. Κεντρικός ομιλητής της εκδήλωσης ήταν ο καθηγητής κ. Γκίκας Χαρδούβελης, οικονομικός σύμβουλος του ομίλου της Eurobank και απόφοιτος του Ανατόλια.

Ο κ. Ρεντζεπέρης άνοιξε την εκδήλωση παρουσιάζοντας τους δύο προσκεκλημένους ομιλητές.

Ο κ. Αρχοντίδης απηύθυνε χαιρετισμό και τόνισε ότι η εκδήλωση είναι μια προσπάθεια προσέγγισης του εξαίρετου αυτού σχολείου από τη Eurobank και εντάσσεται στα πλαίσια της κοινωνικής προσπάθειας της τράπεζας να βοηθήσει τον ευρύτερο χώρο της Παιδείας, όπως κάνει και με τον πολιτισμό, τον αθλητισμό και το περιβάλλον.

Στα πλαίσια λοιπόν της αφοσίωσης της τράπεζας στον χώρο της Παιδείας, ανακοινώθηκε η υποστήριξη μίας υποτροφίας από τη Eurobank για έναν μαθητή του γυμνασίου, ξεκινώντας από το ερχόμενο φθινόπωρο.

Ο κ. Αρχοντίδης παρουσίασε επίσης κάποια στοιχεία για τη διεθνή συγκυρία και το μέγεθος της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης, αναφερόμενος και σε προσωπικές εμπειρίες από τη λειτουργία των διεθνών αγορών. Ανέφερε χαρακτηριστικά ότι υπήρξε μέρα τον Μάρτιο του 2008 όπου δεν πραγματοποιήθηκε καμία συναλλαγή στη διεθνή διατραπεζική αγορά, καθώς δεν εμφανίζονταν ούτε αγοραστές ούτε πωλητές εξαιτίας της παντελούς έλλειψης εμπιστοσύνης μεταξύ των αντισυμβαλλομένων.

Ακολούθησε ο κύριος ομιλητής κ. Χαρδούβελης, με θέμα της παρουσίασής του "Η Ελλάδα στο Διεθνές Οικονομικό Περιβάλλον". Ο κ. Χαρδούβελης ξεκίνησε την ομιλία με μία αναφορά στα μεγάλα επιτεύγματα της Ελλάδας τα τελευταία χρόνια στον οικονομικό τομέα. Η χώρα έχει φτάσει πλέον κοντά στο 90% του βιοτικού επιπέδου των ΕΕ-15, καθώς η προσπάθεια επίτευξης των στόχων της ΟΝΕ μείωσε τον πληθωρισμό και τα επιτόκια και νοικοκύρεψε τα δημόσια οικονομικά.

Ως αποτέλεσμα, οι επενδύσεις αυξήθηκαν με ταχείς ρυθμούς και οι ρυθμοί ανάπτυξης ξεπέρασαν τους μέσους ευρωπαϊκούς από το 1996 και μετά. Η ευφορία, όμως, αυτή κινδυνεύει να σταματήσει σήμερα. Η ένταξη στην ΟΝΕ χάρισε αξιοπιστία και σταθερότητα στην οικονομική πολιτική της Ελλάδας, αλλά συγχρόνως ατόνησε τα αντανακλαστικά της εγχώριας οικονομικής πολιτικής, αφού συνετέλεσε στη δημιουργία μια κοινωνίας εθισμένης στην υπερκατανάλωση και στην υποπαραγωγή. Η σημερινή αρνητική διεθνής συγκυρία αποτελεί απλώς ένα προοίμιο της δυνητικής μείωσης των ρυθμών ανάπτυξης σε περίπτωση που η χώρα δεν ενεργοποιηθεί καταλλήλως.

Η σημερινή αρνητική διεθνής συγκυρία και οι επιπτώσεις στην Ελλάδα

Πληθωρισμός

Οι διεθνείς πληθωριστικές πιέσεις στο πρώτο εξάμηνο του 2008 είναι έντονες, ιδίως στις αναδυόμενες οικονομίες, με κύριες πηγές την άνοδο της τιμής του πετρελαίου, των πρώτων υλών και των τροφίμων. Οι αποπληθωρισμένες τιμές του πετρελαίου ξεπερνούν ακόμα και τα ιστορικά υψηλά της εποχής του πολέμου Ιράν - Ιράκ. Δυστυχώς, τα επίπεδα των τιμών αναμένεται να παραμείνουν υψηλά, καθώς η αύξηση στη ζήτηση προέρχεται κυρίως από τις αναδυόμενες οικονομίες.

Οι αναδυόμενες οικονομίες δεν αναμένεται να επηρεαστούν τόσο πολύ από την αναμενόμενη πτώση της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας. Επιπλέον, σε επίπεδο προσφοράς, παραμένουν σημαντικά προβλήματα -πολιτικά και τεχνικοοικονομικά- στη διαδικασία διύλισης και παραγωγής. Όσον αφορά στα τρόφιμα, οι τιμές αυξήθηκαν, αν και λιγότερο από αυτές του πετρελαίου και των μετάλλων, καθώς τα αποθέματα συρρικνώνονται και η αύξηση των εισοδημάτων στις αναπτυσσόμενες χώρες οδηγεί σε εμπλουτισμό διατροφικών συνηθειών με κρέας.

Η παραγωγή κρέατος συνεπάγεται μεγάλη ζήτηση για δημητριακά. Καθοριστική είναι και η αύξηση της ζήτησης αγροτικών προϊόντων για την παραγωγή βιοκαυσίμων, η οποία συνέβαλε στο 40% της αύξησης της ζήτησης το 2007 και αναμένεται να συνεχίζει να πιέζει προς τα πάνω τις τιμές των αγροτικών προϊόντων και την επόμενη διετία.

Στην Ελλάδα ο πληθωρισμός παραμένει σταθερά υψηλότερος της ευρωζώνης, καθώς η ενεργειακή ένταση της ελληνικής οικονομίας είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτή της ευρωζώνης, καθιστώντας τη πιο ευάλωτη. Η σημαντική αύξηση της μέσης τιμής του πετρελαίου το 2008 συνεπάγεται αύξηση του πληθωρισμού κατά 1,2 ποσοστιαία μονάδα περίπου, δηλαδή από 2,9% το 2007 στο 4,1% το 2008. Επιπλέον, οι προηγούμενες αυξήσεις στις τιμές των εμπορευμάτων και των πρώτων υλών οδηγούν σε περαιτέρω άνοδο των τιμών, κυρίως μέσω των εισαγόμενων προϊόντων.

Χρηματοοικονομική κρίση

Η σημερινή κρίση είναι η μεγαλύτερη κρίση των τελευταίων 75 ετών, μετά τη Μεγάλη Ύφεση του μεσοπολέμου, της περιόδου 1929 - 1933. Ο κ. Χαρδούβελης ανέλυσε τις αιτίες δημιουργίας και εξάπλωσης της κρίσης, καθώς και τις συνέπειές της. Η κρίση ξέσπασε λόγω της ταυτόχρονης συνύπαρξης τριών παραγόντων: (1) φούσκα στις τιμές των ακινήτων σε πολλές περιοχές των ΗΠΑ την περίοδο 2003 - 2006, η οποία έχει σκάσει, (2) ραγδαία εξάπλωση στεγαστικών δανείων υψηλού κινδύνου (subprime), (3) μεταφορά του ρίσκου από τους ισολογισμούς των τραπεζών στο κοινό και στους επενδυτές μέσω τιτλοποιήσεων. Μετά την πτώση των τιμών των κατοικιών και τη δυσκολία των νοικοκυριών να πληρώσουν τις μηνιαίες δόσεις τους, η κρίση επεκτάθηκε σε όλη την παγκόσμια χρηματοοικονομική αγορά.

Η αδιαφάνεια σχετικά με το ποια τράπεζα κατείχε τέτοιους τίτλους δημιούργησε κλίμα έλλειψης εμπιστοσύνης, αποφυγής δανεισμού στη διατραπεζική αγορά, αποφυγής δανεισμού στις αναπτυσσόμενες οικονομίες με μακροοικονομικά προβλήματα, αυξήσεις επιτοκίων δανεισμού, κλήσεις καταβολής επιπλέον ενέχυρου σε ανοιχτό δανεισμό (margin calls), εσπευσμένες πωλήσεις και πτώσεις των τιμών των περιουσιακών στοιχείων, μειώσεις στις βαθμολογίες πιστοληπτικής ικανότητας από τους αξιολογικούς οίκους, χρεοκοπίες και σημαντικές απομειώσεις περιουσιακών στοιχείων στα χαρτοφυλάκια και στους ισολογισμούς των χρηματοοικονομικών ιδρυμάτων.

Η κρίση έφερε και την άμεση αντίδραση των κεντρικών τραπεζών, η οποία υπήρξε διαφορετική ανά χώρα ή περιοχή. Η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ (Fed) μείωσε τα επιτόκια από το 5,25% τον Ιούλιο του 2007 στο 2% τον Μάιο του 2008, προσπαθώντας να δώσει ώθηση στην οικονομία και να αποφύγει την κατάρρευση του χρηματοοικονομικού συστήματος, ενώ, αντίθετα, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) συνεχίζει να δίνει έμφαση στη συγκράτηση του πληθωρισμού -σύμφωνα και με το καταστατικό της- και διατηρεί το βασικό επιτόκιο παρέμβασης σταθερό στο 4%.

Οι περισσότερες κεντρικές τράπεζες επενέβησαν, επίσης, και με άλλους καινοτόμους τρόπους, παρέχοντας ρευστότητα και διευκολύνσεις.

Στη διατραπεζική αγορά, έως και το τέλος Μαΐου 2008 τα σημάδια της κρίσης παραμένουν, αφού τα περιθώρια διατραπεζικού δανεισμού παραμένουν υψηλά σε σχέση με τον αντίστοιχο κρατικό δανεισμό. Στις αγορές ομολόγων των αναδυόμενων οικονομιών τα περιθώρια δανεισμού επίσης παραμένουν υψηλά. Πτώση παρατηρείται όχι μόνο στα διεθνή χρηματιστήρια αλλά και στις τιμές των ακινήτων σε χώρες όπως η Ιρλανδία, η Ισπανία και η Μεγάλη Βρετανία.

Τα κανάλια επίδρασης της κρίσης στην ελληνική οικονομία είναι πολλά: Πρώτον, τα επιτόκια δανεισμού του κράτους, των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών θα αυξηθούν. Το κράτος αναμένεται να πληρώσει 800 εκατ. ευρώ επιπλέον σε τόκους φέτος, ενώ επιχειρήσεις και νοικοκυριά θα πληρώνουν στα νέα δάνεια από μισή έως μία ποσοστιαία μονάδα τόκο επιπλέον, που μαζί με τις αναπροσαρμογές στα υφιστάμενα δάνεια κυμαινόμενου επιτοκίου μεταφράζεται σε περίπου επιπλέον συνολικό ποσό τόκων 1,5 δισ. ευρώ. 

Συνολικά, η απώλεια 2,3 δισ. ισοδυναμεί με περίπου 1% του ΑΕΠ και συνεπάγεται αντίστοιχη μείωση στην κατανάλωση, στις επενδύσεις ή στις κοινωνικές δαπάνες. Δεύτερον, η πτώση της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας και ιδιαίτερα η επίπτωση στην ευρωζώνη και στη νοτιοανατολική Ευρώπη μειώνουν τη ζήτηση για τα αγαθά που εξάγουμε και περιορίζουν το τουριστικό συνάλλαγμα. Επιπλέον, ο σημερινός βαθμός εξάρτησης της ελληνικής οικονομίας από την ανατολική Ευρώπη είναι μεγάλος. Τέλος, η πτώση των τιμών των κατοικιών σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες που φαίνεται να ακολουθεί την πτώση στις ΗΠΑ αναμένεται να μειώσει τη ζήτηση εξοχικής κατοικίας στην Ελλάδα από τους ξένους, γεγονός που πιθανόν να επιδράσει αρνητικά και στον χώρο της οικοδομής στην επαρχία και γενικότερα στη αίσθηση του πλούτου του ελληνικού νοικοκυριού, με αποτέλεσμα τη μείωση στην κατανάλωση.

Οι ανισορροπίες και το μέλλον

Οι μακροχρόνιες ανισορροπίες της ελληνικής οικονομίας είναι ένα μεγαλύτερο και βαθύτερο πρόβλημα, που θα το κουβαλάμε και μετά το τέλος της διεθνούς κρίσης και το οποίο αρχίζει να προβληματίζει. Οι μακροχρόνιες ανισορροπίες, που πρέπει να έχουν προτεραιότητα στην οικονομική πολιτική, είναι κυρίως το έλλειμμα ανταγωνιστικότητας και η γήρανση του πληθυσμού. Το έλλειμμα ανταγωνιστικότητας στις αγορές αγαθών και υπηρεσιών, στην αγορά εργασίας και στον δημόσιο τομέα εμφανίζεται πλέον και σε μακροοικονομικό επίπεδο ως ένα διευρυνόμενο έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών: 14,1% του ΑΕΠ το 2007, από περίπου 4% πριν από την είσοδο της χώρας στην ΟΝΕ.

Η Ελλάδα στη σχετική κατάταξη της Παγκόσμιας Τράπεζας είναι 100ή σε σύνολο 178 χωρών στην ευκολία άσκησης επιχειρηματικής δραστηριότητας το 2007. Το πρότυπο ανάπτυξης της Ελλάδας την τελευταία δεκαπενταετία βασίστηκε στη διαρκή αύξηση της ζήτησης μέσω της κατανάλωσης και των αναγκαίων επενδύσεων.

Σήμερα ζούμε την εποχή της υπερκατανάλωσης και υποπαραγωγής. Δεύτερη σημαντική ανισορροπία, κατά τον κ. Χαρδούβελη, είναι η γήρανση του πληθυσμού που θα εντείνει τις δημοσιονομικές πιέσεις στο μέλλον, καθώς θα αυξηθούν δραματικά οι δαπάνες υγείας και συντάξεων.

Ο κ. Χαρδούβελης σημειώνει ότι οι ανισορροπίες δεν τιμωρούνται πλέον από την αγορά. Η συμμετοχή της Ελλάδας στην ευρωζώνη έχει αφαιρέσει έναν αυτόματο μηχανισμό διόρθωσης ορισμένων ανισορροπιών. Ο μηχανισμός αυτός είναι η διακύμανση των μεταβλητών στις χρηματοοικονομικές αγορές, όπως τα επιτόκια και η συναλλαγματική ισοτιμία. Έτσι δεν υπάρχει αυτόματος μηχανισμός αφύπνισης των οικονομικών παραγόντων και της πολιτικής ηγεσίας.

Σήμερα η υπερκατανάλωση συνεχίζεται ανενόχλητα διότι φαίνεται να μην επιφέρει κάποιο κόστος στο νοικοκυριό ή στον πολιτικό ηγέτη, δίνοντας την ψευδαίσθηση της ευδαιμονίας και ανόδου του βιοτικού επιπέδου. Όμως, η υπερκατανάλωση αυτή χρηματοδοτείται από τον μεγαλύτερο δανεισμό της χώρας και από τη σταδιακή εξαγορά των ελληνικών επιχειρήσεων και των ελληνικών ακινήτων από μη κατοίκους. Ως αποτέλεσμα, στο μέλλον το βιοτικό επίπεδο αναμένεται να επηρεαστεί αρνητικά, αφού το εισόδημα των κατοίκων της Ελλάδας θα προέρχεται κυρίως από την εργασία και όχι τόσο από την κατοχή κεφαλαίου.

Οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις είναι μια πολιτική-μονόδρομος, ασχέτως πολιτικής ιδεολογίας. Η σωστή στρατηγική μεταρρυθμίσεων είναι να ξεκινήσουν εκεί όπου παρουσιάζονται οι μεγαλύτερες ανισορροπίες και εκεί όπου μπορούν να πραγματοποιηθούν με μεγαλύτερη ευκολία, με τη μικρότερη αντίσταση από ομάδες συμφερόντων. Οι επενδύσεις στην Παιδεία, η οποία υποβαθμίζεται συνεχώς, πρέπει να αποτελέσουν προτεραιότητα.

Στοιχεία αισιοδοξίας

Κλείνοντας, ο κ. Χαρδούβελης έδωσε και μια αισιόδοξη νότα όσον αφορά στο μέλλον. Η αισιοδοξία πηγάζει από το γεγονός ότι οι επενδύσεις συνεχίζονται στη χώρα μας, ενώ οι εξαγωγές μας ωφελούνται από τη συνεχιζόμενη σύγκλιση των οικονομιών της ανατολικής Ευρώπης. Η αισιοδοξία είναι αναγκαίο συστατικό της ανάπτυξης σε έναν κόσμο όπου η οικονομική δύναμη μετατοπίζεται προς την Ασία.