Βαθύτερη απ' όσο αναμενόταν για το 2009 και το 2010 θα είναι η κρίση για τις χώρες της Νέας Ευρώπης, εκτιμά η Eurobank, τονίζοντας ωστόσο ότι τα χειρότερα λογικά έχουν παρέλθει για τις οικονομίες των χωρών.

Ειδικότερα, η Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών και Προβλέψεων της Eurobank EFG εξέδωσε το νέο τεύχος της έκδοσης "New Europe", το οποίο περιέχει μια συστηματική ανάλυση των μακροοικονομικών μεγεθών και των χρηματαγορών των χωρών της ανατολικής Ευρώπης και της ανατολικής Μεσογείου.

Την έκδοση επιμελείται ο οικονομικός σύμβουλος του ομίλου, καθηγητής κ. Γκίκας Χαρδούβελης και συγγραφείς είναι ο οικονομολόγος κ. Γιάννης Γκιώνης, η οικονομολόγος δρ Στέλλα Κανελλοπούλου και η οικονομική αναλύτρια κ. Σπυριδούλα Δρακοπούλου. Σημαντική συνεισφορά στην έκδοση είχε επίσης ο κ. Σολομήτρος Νικόλαος, βοηθός οικονομικού αναλυτή.

Σύμφωνα με τους οικονομολόγους της Eurobank, η ύφεση στην οποία εισήλθαν οι χώρες της Νέας Ευρώπης, εξαιτίας της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, αποδείχτηκε πιο βαθιά απ' όσο αρχικά αναμενόταν.

Εντούτοις, οι πρόδρομοι δείκτες της οικονομικής δραστηριότητας καταδεικνύουν ότι το δεύτερο τρίμηνο του τρέχοντος έτους θα είναι το σημείο καμπής για την οικονομική δραστηριότητα στις χώρες της Νέας Ευρώπης.

Υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα υπάρξει νέα επιδείνωση του επενδυτικού κλίματος παγκοσμίως ή στις οικονομίες της Βαλτικής, η τράπεζα εκτιμά ότι τα χειρότερα έχουν παρέλθει για τις οικονομίες της Νέας Ευρώπης. Ωστόσο, η ύφεση των οικονομιών της Νέας Ευρώπης αναμένεται να είναι βαθύτερη απ' όσο αναμενόταν για το 2009 και να διαρκέσει και μέσα στο 2010.

Η καταλυτική παρέμβαση των διεθνών οργανισμών με επικεφαλής το ΔΝΤ, σε μια σειρά χώρες της Νέας Ευρώπης και η βελτίωση του διεθνούς επενδυτικού κλίματος συνέβαλαν στη σταθεροποίηση των τοπικών νομισμάτων και αγορών. Έτσι η πιθανότητα απότομης διακοπής στη χρηματοδότηση των ελλειμμάτων τρεχουσών συναλλαγών και στην αναχρηματοδότηση του εξωτερικού τους χρέους μειώθηκε σημαντικά.

Ωστόσο, η επιδείνωση των συνθηκών εξωτερικής χρηματοδότησης είχε ως αποτέλεσμα τη σημαντική μείωση των κεφαλαιακών εισροών προς τις χώρες της Νέας Ευρώπης από το τελευταίο τρίμηνο του 2008. Αυτό με τη σειρά του οδήγησε στην ταχύτατη συρρίκνωση των ελλειμμάτων τρεχουσών συναλλαγών. Παράλληλα όμως, η οικονομική ύφεση έχει ως αποτέλεσμα τη σημαντική επιδείνωση των δημοσιονομικών μεγεθών, καθ’ υπέρβασιν των προβλεπόμενων επιπέδων τους από τις συμφωνίες που έχουν συνάψει με το ΔΝΤ, γεγονός που προβληματίζει.

Επιπλέον, η αδύναμη εσωτερική ζήτηση, σε συνδυασμό με τη καθοδική τάση των τιμών των εμπορευμάτων και του πετρελαίου, είχε ως συνακόλουθη συνέπεια την καθίζηση του πληθωρισμού σε επίπεδα κάτω των ορίων-στόχων των νομισματικών αρχών. Αυτό επέτρεψε τη σημαντική μείωση των επιτοκίων παρέμβασης.

Πιο αναλυτικά, ανά χώρα η τράπεζα σημειώνει τα εξής:

ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ

Η σημαντική πτώση των κεφαλαιακών εισροών και της πιστωτικής επέκτασης έχει οδηγήσει την οικονομία της Βουλγαρίας σε βαθιά ύφεση, η οποία διαχέεται σε όλους τους τομείς της οικονομικής δραστηριότητας. Η οικονομική δραστηριότητα θα συρρικνωθεί κατά 6,3% το 2009, ενώ μεγαλύτερη συρρίκνωση αναμένεται και το 2010 σε ποσοστό 2%.

Η μεγάλη υποχώρηση των κεφαλαιακών εισροών (μείωση 82,7%) οδηγεί το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών στο 12% του ΑΕΠ ως το τέλος του έτους, σε σύγκριση με το 25,3% του ΑΕΠ το 2008. Η μείωση της εγχώριας ζήτησης προκαλεί αποκλιμάκωση του πληθωρισμού. Ο εναρμονισμένος ΔΤΚ διαμορφώθηκε στο 2,6% τον Ιούνιο, με αποτέλεσμα ο ετήσιος μέσος όρος να αρχίσει να συγκλίνει στο απαιτούμενο για την εισαγωγή στη ευρωζώνη μέγεθος.

Ωστόσο η προσοχή των αγορών εστιάζει στη διατηρησιμότητα του νομισματικού καθεστώτος της Βουλγαρίας. Η νεοεκλεγείσα κυβέρνηση στηρίζει πολιτικά το καθεστώς επιτροπής συναλλάγματος (currency board). Ωστόσο, τόσο η μείωση των κεφαλαιακών εισροών όσο και η σημαντική πραγματική υπερτίμηση του τοπικού νομίσματος μαζί με το μειούμενο δημοσιονομικό πλεόνασμα εγείρουν ανησυχίες για τη βιωσιμότητά του. Οι κίνδυνοι από ενδεχόμενη μετάδοση μιας κρίσης που θα έχει αφετηρία πιέσεις υποτίμησης στα νομίσματα της Βαλτικής λειτουργούν επιβαρυντικά. Ενδεχόμενη υποτίμηση του τοπικού νομίσματος συνεπάγεται σημαντικά κόστη για νοικοκυριά και επιχειρήσεις που χαρακτηρίζονται από υψηλή δανειακή μόχλευση σε ξένο νόμισμα.

Κατά την άποψη της Eurobank, με βάση τις υπάρχουσες συνθήκες στις διεθνείς αγορές, το σενάριο της διατήρησης του υπάρχοντος νομισματικού καθεστώτος εξακολουθεί να έχει τη μεγαλύτερη πιθανότητα δεδομένων των συναλλαγματικών διαθεσίμων και της πρόθεσης από τη νεοεκλεγμένη κυβέρνηση να διατηρήσει τον προϋπολογισμό ισοσκελισμένο μέσω της μείωσης των δαπανών. Ωστόσο, η επιθυμία της κυβέρνησης να επισπεύσει την είσοδο στον μηχανισμό συναλλαγματικών ERM II μπορεί να την οδηγήσει σε υποτίμηση του τοπικού νομίσματος ώστε να κλειδώσει την ισοτιμία έναντι του ευρώ σε πιο ανταγωνιστικά επίπεδα.

Παρά τα μέτρα που εισήγαγε η Κεντρική Τράπεζα της Βουλγαρίας για να ενισχύσει την πιστωτική επέκταση, οι τράπεζες έχουν περιορίσει σε πολύ μεγάλο βαθμό την παροχή δανείων προς την οικονομία.

Η πιστωτική επέκταση περιορίστηκε στο 20,7% σε ετήσια βάση από 50,3% έναν χρόνο πριν. Παράλληλα, οι τράπεζες έχουν στρέψει την προσοχή τους στην προσέλκυση καταθέσεων προσφέροντας καταθετικά προϊόντα με υψηλές αποδόσεις, αφύ προσπαθούν να αυξήσουν τη ρευστότητά τους. Ωστόσο, παρά τη συρρίκνωση της οικονομικής δραστηριότητας, τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια παραμένουν σε σχετικά διαχειρίσιμα επίπεδα, στο 3,7% των συνολικών δανείων τον Μάιο σε σύγκριση με ποσοστό 2,4% πέρυσι τον ίδιο μήνα.

ΡΟΥΜΑΝΙΑ

Η χορήγηση του πακέτου συνολικής αξίας 20 δισ. ευρώ στη Ρουμανία από τους διεθνείς χρηματοοικονομικούς οργανισμούς, με επικεφαλής το ΔΝΤ, συνέβαλε στη σταθεροποίηση του εγχώριου νομίσματος και των τοπικών χρηματοοικονομικών αγορών. Ωστόσο, αυτό δεν θα αποτρέψει τη βαθιά ύφεση, μεγαλύτερη από αυτή που αναμενόταν. Η οικονομία προβλέπεται πως θα συρρικνωθεί κατά 6,5% το 2009 και επιπλέον 1,5% το 2010.

Η μεγαλύτερη του αναμενομένου συρρίκνωση οδηγεί σε σημαντική υπέρβαση του στόχου για το έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού στο 4,6% του ΑΕΠ, το οποίο οδηγεί σε αναθεώρηση των βασικών μακροοικονομικών μεγεθών που αν γίνει αποδεκτή θα συμβάλει στην αποδέσμευση του δεύτερου τμήματος του δανείου. Η αποκατάσταση των εξωτερικών ανισορροπιών είναι ταχύτατη, με το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών να υποχωρεί στο 6% το 2009 από 12,8% του ΑΕΠ το 2008.

H μεγαλύτερη αποκλιμάκωση του πληθωρισμού προς το 5% θα επιτρέψει στην κεντρική τράπεζα να μειώσει τα επιτόκια στο 8% μέχρι το τέλος του έτους. Ωστόσο, το τοπικό νόμισμα (RON) μπορεί να παραμείνει υπό σημαντική πίεση στην περίπτωση που δεν αποκατασταθεί η δημοσιονομική πειθαρχία ή εξαιτίας ενδεχόμενης αύξησης στην αποστροφή κινδύνου των επενδυτών για τις αναδυόμενες αγορές.

Στον τραπεζικό τομέα, η κάμψη της πιστωτικής επέκτασης, με εξαίρεση τον δημόσιο τομέα, είναι εμφανής. Από τον Σεπτέμβριο η Κεντρική Τράπεζα της Ρουμανίας προωθεί μέτρα για την ενίσχυση της πιστωτικής επέκτασης, κυρίως σε ξένο νόμισμα, καθώς και για τη μείωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων που ανήλθαν στο 14,5% των συνολικών δανείων στο πρώτο τρίμηνο του 2009. Σε μία κίνηση ενίσχυσης της εμπιστοσύνης στον τραπεζικό κλάδο οι μητρικές των 9 μεγαλύτερων τραπεζών στη χώρα δήλωσαν πως θα διατηρήσουν την έκθεσή τους σε αυτή, ενώ δέχτηκαν να παρέχουν κεφαλαιακή υποστήριξη στις θυγατρικές τους σε περίπτωση ανάγκης.

ΣΕΡΒΙΑ

Οι συνέπειες της πιστωτικής κρίσης θα είναι πιο σημαντικές απ' όσο αρχικά αναμενόταν και στη Σερβία. Η οικονομία εκτιμάται ότι θα συρρικνωθεί κατά 5,5% το 2009 και επιπλέον 1% το 2010. Ωστόσο, η εξασφάλιση επιπλέον χρηματοδότησης ύψους 4 δισ. δολαρίων (επιπλέον της πρόσβασης των 516 εκατομμυρίων δολαρίων το περασμένο φθινόπωρο) αναμένεται να αποδειχτεί επαρκής για την ικανοποίηση των αυξημένων αναγκών εξωτερικής χρηματοδότησης. Το γεγονός αυτό έχει οδηγήσει στη σταθεροποίηση του τοπικού νομίσματος στα επίπεδα των 93 - 95 δηναρίων ανά ευρώ, ενώ και οι εγχώριες χρηματαγορές ανακάμπτουν, προεξοφλώντας ότι τα χειρότερα έχουν παρέλθει.

Η διόρθωση των μακροοικονομικών ανισορροπιών είναι ραγδαία: Το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών μειώνεται προς το 13% μέχρι το τέλος του τρέχοντος έτους από 17,8% το 2008. Ωστόσο, η επιδείνωση των δημοσιονομικών μεγεθών οδηγούν το δημοσιονομικό έλλειμμα στο 4,5% του ΑΕΠ, πολύ ψηλότερα από τον αναθεωρημένο στόχο του 3% που προβλέπει η δανειακή συμφωνία: η αποδέσμευση της επόμενης δόσης του δανείου θα εξαρτηθεί από το ΔΝΤ.

Οι έγκαιρες πρωτοβουλίες της κεντρικής τράπεζας για την αντιμετώπιση της κρίσης και η ισχυρή κεφαλαιακή επάρκεια κατατάσσουν το τραπεζικό σύστημα σε καλύτερη θέση συγκριτικά με τις υπόλοιπες χώρες της περιοχής. Συγκεκριμένα, η κεντρική τράπεζα έχει υιοθετήσει μέτρα για την αύξηση της ρευστότητας του τοπικού νομίσματος στον τραπεζικό τομέα και να αυξήσει την πρόσβαση των επιχειρήσεων σε δανεισμό.

Το πρόγραμμα στήριξης του χρηματοοικονομικού τομέα, στο οποίο θα συμμετέχουν 27 από τις 34 τράπεζες, δεσμεύει, ως επί το πλείστον τις ξένες, να διατηρήσουν την έκθεσή τους στη χώρα και να διασφαλίσουν την κεφαλαιακή επάρκεια και τη ρευστότητά τους στα επίπεδα του Δεκεμβρίου.

ΤΟΥΡΚΙΑ

Η ύφεση αναμένεται να είναι βαθιά στην Τουρκία για πρώτη φορά από την οικονομική κρίση του 2001 εξαιτίας της διεθνούς οικονομικής κρίσης. Η οικονομία εκτιμάται ότι θα συρρικνωθεί κατά 5,5% το 2009, αλλά θα σημειώσει ήπια ανάκαμψη της τάξεως του 1% το 2010, η οποία θα είναι και μεγαλύτερη του μέσου όρου της περιοχής της Νέας Ευρώπης.

Οι εγχώριες χρηματαγορές ανακάμπτουν σημαντικά. Η τουρκική λίρα ανατιμήθηκε 18% το διάστημα του Μαρτίου έναντι του δολαρίου, οι αποδόσεις των τουρκικών ομολόγων έπεσαν κάτω από το 10%, ενώ οι τιμές των πιστωτικών παραγώγων (CDS - credit default swaps) έχουν υποχωρήσει από τα υψηλά των 849 μονάδων βάσης του περασμένου Οκτωβρίου στις 251 μονάδες βάσης στις αρχές Αυγούστου. Στη βελτίωση αυτή του επενδυτικού κλίματος συνέβαλε και το γεγονός ότι οι ανάγκες για εξωτερική χρηματοδότηση αποδεικνύονται μικρότερες από τις αναμενόμενες.

Το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών τείνει να συρρικνωθεί σημαντικά από το 5,6% το 2008 στο 1,5% το 2009 εξαιτίας της μεγάλης πτώσης στην τιμή του πετρελαίου και της αδύναμης εσωτερικής ζήτησης. Ακόμα, οι χαμηλότερες τιμές του πετρελαίου και των τροφίμων, σε συνδυασμό με τη μειωμένη εσωτερική ζήτηση, οδηγούν τον πληθωρισμό κοντά σε χαμηλό 40ετίας, με το επίπεδο τιμών να σημειώνει αύξηση 5,7% σε ετήσια βάση τον Ιούνιο, πολύ χαμηλότερα του 7,5% που ήταν ο στόχος της κεντρικής τράπεζας.

Όπως είχε εκτιμήσει η τράπεζα και στο προηγούμενο τεύχος, η διαδικασία αποκλιμάκωσης του πληθωρισμού της επιτρέπει να διατηρήσει τη χαλαρή νομισματική πολιτική: τα επιτόκια αναμένεται να μειωθούν περισσότερο και να διαμορφωθούν στο 7,5% μέχρι το τέλος του έτους.

Παρά το γεγονός ότι η κερδοφορία των τραπεζών αυξήθηκε κατά τη διάρκεια των πέντε πρώτων μηνών του έτους, τα σημάδια της κρίσης είναι εμφανή. Οι ρυθμοί πιστωτικής επέκτασης έχουν μειωθεί αισθητά παρά την αυξημένη ρευστότητα στον κλάδο και τις μειώσεις επιτοκίων. Ωστόσο, τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια και ειδικά η κατηγορία αυτών που συνδέεται με τις πιστωτικές κάρτες έχουν καταγράψει μικρή άνοδο στο 4,8% των συνολικών δανείων το πρώτο τρίμηνο του 2009. Γι' αυτόν τον λόγο, η κυβέρνηση έχει εισαγάγει μέτρα για την διευκόλυνση της αποπληρωμής τους. Αντίθετα, η κεφαλαιακή επάρκεια του τραπεζικού συστήματος παραμένει σε υψηλά επίπεδα.

ΠΟΛΩΝΙΑ

Η χρηματοοικονομική κρίση έπληξε έντονα την Πολωνία στο τέλος του 2008. Με την κλιμάκωση της διεθνούς οικονομικής κρίσης, η Πολωνία, όπως και οι περισσότερες χώρες της ανατολικής και κεντρικής Ευρώπης, υπέστη σημαντική υποτίμηση του νομίσματός της παράλληλα με την έλλειψη ρευστότητας στη διατραπεζική αγορά. Εντούτοις, η Πολωνία φαίνεται να είναι σε καλύτερη οικονομική κατάσταση απ' ό,τι οι γειτονικές της χώρες. Ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ στο πρώτο τρίμηνο, εν μέσω γενικότερης ύφεσης, έφτασε το 0,8%.

Η ανθεκτικότητα της πολωνικής οικονομίας στην παγκόσμια ύφεση αποδίδεται στο γεγονός ότι η χώρα επλήγη από την κρίση έχοντας λιγότερες συγκριτικά εσωτερικές και εξωτερικές ανισορροπίες. Είναι μια οικονομία με μικρότερη εξάρτηση από τις εξαγωγές και με μικρότερο ποσοστό μόχλευσης, σε σχέση με τις γειτονικές της. Επιπλέον, η χώρα έχει σχετικά χαμηλό συνολικό χρέος και μέτριο επίπεδο δημόσιου δανεισμού και το δημοσιονομικό της έλλειμμα ανέρχεται στο 3,9% του ΑΕΠ το 2008, έναντι των διψήφιων δημοσιονομικών ελλειμμάτων που παρατηρούμε στην περιοχή. Η διαφοροποίηση της χώρας από τις άλλες αναδυόμενες επιβεβαιώνεται και από το δάνειο που συμφωνήθηκε με το ΔΝΤ, το οποίο δίνεται μόνο σε κράτη με ισχυρά μακροοικονομικά στοιχεία.

Σημαντικός παράγοντας της ανάπτυξης είναι η εγχώρια ζήτηση. Οι Πολωνοί καταναλωτές είναι αυτοί που μέχρι στιγμής στηρίζουν την οικονομία. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη μείωση των κοινωνικών εισφορών και του φόρου ατομικού εισοδήματος που οδήγησε σε αύξηση του διαθέσιμου εισοδήματός τους.

Παρά ταύτα, οι προοπτικές έχουν επιδεινωθεί τους τελευταίους μήνες και ενδέχεται η εγχώρια ζήτηση να μη συνεχιστεί με τους ίδιους ρυθμούς. Το ποσοστό ανεργίας βρίσκεται από την αρχή του χρόνου σε διψήφιο νούμερο, ενώ το πραγματικό επίπεδο αύξησης των μισθών είναι αρνητικό από τον Ιούνιο. Ο πληθωρισμός εξακολουθεί να βρίσκεται σε υψηλά επίπεδα παρά τη μείωση της οικονομικής δραστηριότητας. Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών είναι πλεονασματικό από τον Φεβρουάριο ένεκα της σημαντικής μείωσης των εισαγωγών. Στον τραπεζικό τομέα η πιστωτική επέκταση, αν και με αργούς ρυθμούς, συνεχίζεται στην Πολωνία. Παρατηρείται δε αύξηση του ποσοστού των μη ικανοποιούμενων δανείων - ιδιαίτερα στα επιχειρηματικά δάνεια.

ΟΥΚΡΑΝΙΑ

Η χρηματοοικονομική κρίση έπληξε με σφοδρότητα την Ουκρανία, κυρίως λόγω της μεγάλης εξάρτησης της χώρας από τις εξαγωγές και της εξωτερικής χρηματοδότησης. Η ουκρανική οικονομία υπέστη μεγάλη συρρίκνωση το πρώτο τρίμηνο του 2009, παρουσιάζοντας πτώση της ανάπτυξης που ξεπερνά το 20%. Η εσωτερική πολιτική αστάθεια και ο κακός συντονισμός της κρατικής μηχανής στην αντιμετώπιση της κρίσης επιδεινώνουν περισσότερο την κατάσταση, Άλλωστε, η αβεβαιότητα και οι αναταραχές στο πολιτικό προσκήνιο έθεσαν σε σοβαρό κίνδυνο τη συνέχεια του προσυμφωνημένου δανείου από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), νωρίτερα αυτόν τον χρόνο.

Πέρα από τα όποια προβλήματα στην εσωτερική πολιτική σκηνή, οι δημοσιονομικές ανισορροπίες παραμένουν το σημαντικότερο τρωτό σημείο της Ουκρανίας. Το ΔΝΤ αναθεώρησε τον φετινό στόχο δημοσιονομικού ελλείμματος στο 6% του ΑΕΠ, έναντι 4% που είχε συμφωνηθεί νωρίτερα. Τα δημοσιονομικά προβλήματα της Ουκρανίας προέρχονται κυρίως από τη χαμηλή απόδοση των εισοδημάτων στον προϋπολογισμό (καθώς η συρρίκνωση της οικονομίας ήταν πολύ μεγαλύτερη απ' όσο αναμενόταν) καθώς και από τις μεγάλες ανάγκες χρηματοδότησης της Naftogaz.

Θετικό όμως είναι ότι οι πληθωριστικές πιέσεις έχουν αρχίσει να υποχωρούν και βαθμιαία η απόσυρση των τραπεζικών καταθέσεων άρχισε να αντιστρέφεται. Παράλληλα, η μεγάλη μείωση του ρυθμού ανάπτυξης συνέβαλε στη βελτίωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Επίσης, από τη στιγμή που το δάνειο του ΔΝΤ τέθηκε πάλι σε ισχύ, έχει παρατηρηθεί σταθεροποίηση στις αγορές συναλλάγματος. Ενδεικτικό του θετικότερου κλίματος είναι η ραγδαία πτώση των ασφάλιστρων πιστωτικού κινδύνου (CDS), αν και εξακολουθούν να κυμαίνονται σε αρκετά υψηλά επίπεδα.

--Το πλήρες κείμενο της έκδοσης, με τους αναλυτικούς πίνακες, δημοσιεύεται στη διπλανή στήλη "Συνοδευτικό Υλικό".