H ανάκαμψη έχει έρθει ή βρίσκεται ακόμα προ των πυλών; Θα ομαλοποιηθεί η κατάσταση στη διεθνή οικονομία ή θα συνεχιστεί το κοκτέιλ θετικών και αρνητικών ειδήσεων; Αντίστοιχα, ο ανοδικός κύκλος των τελευταίων μηνών στα χρηματιστήρια θα συνεχιστεί ή είναι πιθανό η πορεία αυτή να αντιστραφεί;

Τα ερωτήματα αυτά ταλανίζουν ακόμα αναλυτές και επενδυτές, οι οποίοι αναζητούν κάποια σταθερά σημεία αναφοράς για την τάση που διαμορφώνεται, ώστε αντίστοιχα να επιλέξουν και τη στρατηγική τους.

Το μόνο συμπέρασμα, όμως, είναι πως προς το παρόν δεν μπορεί να υπάρξει σαφής απάντηση: οι «ταύροι» από τη μια εστιάζουν σε θετικά σημεία (όπως λ.χ. η υπεραπόδοση των αναδυόμενων αγορών), ενώ οι «αρκούδες» από την άλλη υπογραμμίζουν ότι το χρηματοπιστωτικό σύστημα δεν έχει επουλώσει τις πληγές του και ο κίνδυνος των επισφαλειών είναι υπαρκτός.

Τελικά, με βάση αυτά, φαίνεται ότι το μόνο συμπέρασμα είναι πως η περίοδος αβεβαιότητας θα συνεχιστεί (τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα), η μεταβλητότητα στα χρηματιστήρια θα δηλώνει παρούσα και ότι οι επενδυτές θα πρέπει να οπλιστούν με γερά νεύρα και αντοχές...

Yστερα από ιστορική πτώση κατά 58% από τα υψηλά του Δεκεμβρίου 2007 ως τα χαμηλά του Μαρτίου του 2009, οι μετοχές παγκοσμίως ανέκαμψαν σημειώνοντας, μόνο σε λίγους μήνες, κέρδη που ξεπερνούν πλέον το 50% (+70% για το Χ.Α.).

Οι επενδυτές πόνταραν στο αποκαλούμενο και «παιχνίδι της μεγάλης ανάκαμψης», ενώ από τις 9 Μαρτίου του 2009, κλάδοι με έντονα κυκλικά χαρακτηριστικά (π.χ. ο χρηματοοικονομικός, +115% παγκοσμίως), καθώς και οι αναδυόμενες αγορές (σε σχέση με τις ανεπτυγμένες) υπεραπέδωσαν. Τέτοια φαινόμενα, σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, παρατηρούνται όταν ξεκινά ανάκαμψη με μη πρόσκαιρο χαρακτήρα.

Οι «ταύροι» των αγορών, λοιπόν, συνεχίζουν να προσβλέπουν σε μια κυκλική ταχεία ανάκαμψη σχήματος V, ενώ οι «αρκούδες» δεν αποκλείουν μια «διπλή βουτιά» σχήματος W στην παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα ή μία ανάκαμψη σχήματος U, δηλαδή πρώτα κάποια τρίμηνα πολύ καλής πορείας και κατόπιν αναιμική ανάπτυξη για αρκετά μεγάλο διάστημα.

Οι περισσότεροι οικονομολόγοι, πάντως, αναμένουν πως η μακροοικονομική αστάθεια θα συνεχιστεί, παρά το γεγονός ότι το 2010 η παγκόσμια ανάπτυξη θα επανέλθει σε ικανοποιητικούς ρυθμούς - κάτω ωστόσο από τη μακροχρόνια τάση.

Η διάρκεια και η βιωσιμότητα της όποιας ανάκαμψης επίσης παραμένουν ασαφείς. Δεν είναι εξάλλου λίγοι οι οικονομολόγοι εκείνοι οι οποίοι αναμένουν χλιαρή οικονομική ανάκαμψη μεσοπρόθεσμα, ως απόρροια της συνεχιζόμενης δανειακής απεξάρτησης νοικοκυριών και επιχειρήσεων, καθώς και της έλλειψης κεφαλαίων από το τραπεζικό σύστημα.

Μπορεί, μάλιστα, οι αναδυόμενες οικονομίες να πάνε καλύτερα, είναι ωστόσο δύσκολο να αντισταθμίσουν τους μειωμένους ρυθμούς ανάπτυξης των ώριμων. Έτσι, καθώς ο κόσμος δύσκολα θα βγει από την ύφεση χωρίς μακροοικονομικές αναταράξεις, αυτό δεν μπορεί παρά να αποτυπωθεί και στις τιμές των μετοχών.

Φάση «χρυσής τομής»

Μεσοπρόθεσμα πάντως η ομάδα διαχείρισης παγκόσμιων χαρτοφυλακίων διαφόρων κατηγοριών επένδυσης της JΡ Μorgan Αsset Μanagement διαπιστώνει πως, καθώς οι κεντρικές τράπεζες δεν διαθέτουν κάποια στρατηγική εξόδου από την ποσοτική χαλάρωση, οι επενδυτές παίρνουν στην ουσία τις «ευλογίες» τους για να προσθέσουν επενδυτικό κίνδυνο στα χαρτοφυλάκιά τους.

Αυτό σημαίνει, όπως ανέφερε, ότι ίσως απολαύσουν (οι επενδυτές) μια φάση «χρυσής τομής» («sweet spot»), όπως αποκαλείται, στους επόμενους έξι έως δώδεκα μήνες.

Η παγκόσμια οικονομική προοπτική θεωρείται εξάλλου πιο ευνοϊκή, οι εταιρείες δρέπουν τα οφέλη από τις έγκαιρες και επιθετικές μειώσεις στα κόστη, οι αποτιμήσεις των μετοχών παραμένουν θετικές, οι κεντρικές τράπεζες δεν βιάζονται να αντιστρέψουν τις πολιτικές τόνωσης, τα επίπεδα μεταβλητότητας έχουν υποχωρήσει, ενώ τα πραγματικά επίπεδα επενδυτικού κινδύνου βρίσκονται χαμηλότερα των αναμενομένων, με αποτέλεσμα οι επενδυτές να υφίστανται αυξανόμενες πιέσεις, για να προσθέσουν περαιτέρω κίνδυνο στα χαρτοφυλάκιά τους.

Όλα αυτά δημιουργούν μια σειρά από «ενάρετους» κύκλους, που θα μπορούσαν στους αμέσως επόμενους μήνες να ωθήσουν τις μετοχές υψηλότερα.

Τον Ιούλιο εξάλλου, ο παγκόσμιος δείκτης ΡΜΙ της JΡ Μorgan έφτασε στο 50, δηλαδή στο μεταίχμιο μεταξύ ανάπτυξης και συρρίκνωσης, συντείνοντας στην άποψη των οικονομολόγων ότι η επιτάχυνση της οικονομικής δραστηριότητας είναι προ των πυλών.

Οι νέες εκτιμήσεις των οικονομολόγων έχουν μάλιστα αναθεωρηθεί προς τα πάνω, καθώς προβλέπουν τώρα παγκόσμια ανάπτυξη 2,5% - 3% το 2010 από -2,6% το 2009.

Η παρανόηση...

Η Nikko Citigroup Limited παρατήρησε μάλιστα πως υπάρχει παρανόηση μεταξύ των οικονομολόγων. Η τρέχουσα ύφεση δεν είναι σαν κι αυτές που συναντάμε «μία φορά σε έναν αιώνα», καθώς είναι μόλις η τρίτη χειρότερη μεταπολεμικά ύστερα από αυτήν του 1946 και αυτήν της περιόδου του 1980 - 1982.

Αυτό σημαίνει πως, με βάση ιστορικούς όρους, η τρέχουσα κρίση θα μπορούσε να αποδοθεί απλώς ως «μία από τις χειρότερες μεταπολεμικά». Ο συντονισμός των ιθυνόντων των μεγάλων οικονομιών και των μεγάλων κεντρικών τραπεζών απέτρεψε μια νέα «Μεγάλη Ύφεση».

Εξάλλου, μια μεγάλη διαφορά με το 1930 έχει να κάνει με τον ισχυρό πλέον ρόλο των αναδυομένων αγορών (που τότε... δεν υπήρχαν) και κυρίως της Κίνας και της Ινδίας. Οι αναδυόμενες αγορές εξάλλου αναμένεται, σύμφωνα με το ΔΝΤ, να συνεισφέρουν το 32,3% του παγκόσμιου ΑΕΠ του 2010, από 20,1% το 2000 και αυτό σημαίνει πως αποτελούν ήδη την ατμομηχανή της παγκόσμιας ανάπτυξης.

Το 2010, η Κίνα θα συνεισφέρει στον ρυθμό αύξησης του παγκόσμιου ΑΕΠ κατά 0,93% και συνολικά οι οικονομίες BRICs (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία και Κίνα) θα ωθήσουν την παγκόσμια ανάπτυξη κατά 1,21%. Αντίθετα, οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία και οι top-5 οικονομίες της ευρωζώνης θα συνεισφέρουν το 0,88% του ρυθμού αύξησης του παγκόσμιου ΑΕΠ, δηλαδή η συμβολή τους θα είναι μικρότερη από αυτήν της Κίνας.

Ωστόσο, αυτό που θα πρέπει να γίνει σαφές είναι ότι η παγκόσμια οικονομία δεν έχει βρεθεί ακόμη σε κατάσταση αυτοϋποστηριζόμενης ανάκαμψης και γι’ αυτό παραμένει ευάλωτη.

Οι αιτίες της βελτίωσης

Η βελτίωση των οικονομικών στοιχείων ενδεχομένως να οφείλεται σε ορισμένους παράγοντες που, όπως παρατηρούσε π.χ. η ΙΝG, ίσως αποδειχτούν τελικά πρόσκαιροι. Η θετική επίδραση της μείωσης του κόστους και της αναπλήρωσης των αποθεμάτων στα εταιρικά κέρδη αναμένεται π.χ. να φθίνει κατά τους προσεχείς έξι - εννέα μήνες.

Ύστερα από αυτήν την περίοδο η οικονομική δραστηριότητα θα χρειάζεται να τροφοδοτηθεί από την ανάκαμψη των καταναλωτικών δαπανών. Αυτό το ενδεχόμενο παρουσιάζει ωστόσο δυσχέρειες, καθώς τα νοικοκυριά, αντιμετωπίζοντας την αβεβαιότητα στην αγορά εργασίας, την απουσία ενίσχυσης του εισοδήματος και τις μειωμένες τιμές των ακινήτων, θα είναι προσανατολισμένα περισσότερο στην αποταμίευση παρά στην κατανάλωση.

Παράλληλα, μετά και την τεράστια δημοσιονομική στήριξη, οι κυβερνήσεις δεν θα επιτρέψουν επί μακρόν μεγαλύτερη διόγκωση των ελλειμμάτων τους, με αποτέλεσμα σταδιακά η θετική επίδραση της επεκτατικής δημοσιονομικής πολιτικής να φθίνει.

Από την άλλη πλευρά, η πρόσβαση στην πίστωση για τους καταναλωτές και τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις θα συνεχίσει να εξαρτάται πολύ περισσότερο από τις εξελίξεις στον τραπεζικό τομέα. Οι τράπεζες ωστόσο έχουν γίνει πιο φειδωλές στην παροχή δανείων, κάτι που αναμένεται να έχει συνέχεια και που συνιστά τελικά ανασχετικό παράγοντα για την οικονομία.

Ο «γκουρού» της... απαισιοδοξίας

Και ο καθηγητής οικονομικών του πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, κ. Nouriel Roubini, σε άρθρο του στους «Financial Times» (που αναδημοσιεύει αποκλειστικά το euro2day.gr), αναμένει επίσης ανάκαμψη τύπου U, καθώς μεταξύ άλλων, όπως εκτιμά, το χρηματοοικονομικό σύστημα -παρά τη στήριξη- δεν έχει επουλώσει τις πληγές του. Το μεγαλύτερο μέρος του «σκιώδους» τραπεζικού συστήματος έχει εξαφανιστεί, ενώ οι παραδοσιακές τράπεζες ταλανίζονται από τρισ. δολάρια επισφαλειών και η κεφαλαιακή τους επάρκεια παραμένει χαμηλή.

Η κρίση επίσης ήταν κρίση αξιοπιστίας και όχι απλά ρευστότητας, ενώ η πραγματική απομόχλευση δεν έχει ακόμη ξεκινήσει, καθώς οι ζημίες των χρηματοοικονομικών ομίλων «κοινωνικοποιήθηκαν», τις ανέλαβαν οι κρατικές μηχανές και τις φόρτωσαν στους προϋπολογισμούς τους.

Ως εκ τούτου, η δυνατότητα των τραπεζών να παράσχουν νέες χορηγήσεις είτε προς καταναλωτές είτε προς επιχειρήσεις, είναι περιορισμένη.

Στις χώρες επίσης με υψηλά ελλείμματα τρεχουσών συναλλαγών, οι καταναλωτές θα πρέπει να μειώσουν ακόμη περισσότερο τις δαπάνες τους και να στραφούν στην αποταμίευση, ενώ αν η εγχώρια ζήτηση δεν ενισχυθεί με ταχύτητα στις χώρες με πλεόνασμα, τότε η παγκόσμια ανάπτυξη θα καταστεί ακόμη πιο αναιμική.

Παράλληλα, η απασχόληση υποχωρεί στις ανεπτυγμένες οικονομίες, ενώ οι επιχειρήσεις δεν φαίνονται διατεθειμένες να επενδύσουν και να προσλάβουν νέους εργαζομένους.

Εν τω μεταξύ οι κίνδυνοι από τις «πολιτικές εξόδου» των κρατών από τα «πακέτα στήριξης» και των κεντρικών τραπεζών από την επιθετική πολιτική (είτε νομισματική είτε ποσοτική), καθώς και της προοπτικής ανόδου των τιμών ενέργειας και τροφίμων, μπορούν να οδηγήσουν, σύμφωνα με τον ίδιο, σε διπλή ύφεση σχήματος W. Σε κάθε περίπτωση πάντως η ανάκαμψη θα είναι αναιμική και χαμηλότερη από τον μέσο όρο που είχε καταγραφεί στο παρελθόν για τις ανεπτυγμένες οικονομίες.

Συνολικά, όσον αφορά στις μετοχές, τα δεδομένα συγκλίνουν στην άποψη ότι όσο διατηρείται το θετικό momentum (δυναμική) τόσο οι αγορές ενδεχομένως να συνεχίσουν την καλή τους πορεία. Αν όμως η πορεία της ανάκαμψης και των εταιρικών κερδών αρχίσει να αμφισβητείται, τότε το επενδυτικό τοπίο μπορεί άρδην να μεταβληθεί και αυτό ισχύει και για τις ελληνικές μετοχές που, παρά την ύφεση της οικονομίας (-1,2% το 2009 και -1% το 2010 προβλέπει η Deutsche Bank), σημείωσαν τελευταία υπεραποδόσεις.

Καθώς, μάλιστα, ο κόσμος δύσκολα θα βγει από την ύφεση χωρίς μακροοικονομικές αναταράξεις, αυτό δεν μπορεί παρά να αποτυπωθεί και στις τιμές των μετοχών, ειδικά τώρα που η πρώτη περίοδος των «εύκολων» (εξαιτίας της βιαιότητας της ανόδου) κερδών στα χρηματιστήρια αποτελεί μάλλον παρελθόν... 

***Αναδημοσίευση από το 597ο φύλλο της εβδομαδιαίας εφημερίδας "ΜΕΤΟΧΟΣ & ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ", 28 Αυγούστου - 1 Σεπτεμβρίου 2009.