Πανδημία: Η αύξηση της κατάθλιψης και οι θεωρίες συνωμοσίας

Εξαιρετικά ανησυχητικά μηνύματα για την ψυχική επιβάρυνση των πολιτών στην Ελλάδα και παγκοσμίως, κατά τη διάρκεια της πανδημίας, εκπέμπουν τα αποτελέσματα μεγάλης διεθνούς έρευνας σε 40 χώρες, που πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Τμήματος Ιατρικής και της Πρυτανείας του ΑΠΘ, σε συνεργασία με την Παγκόσμια Ψυχιατρική Εταιρεία.

Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας, που παρουσιάστηκαν σε διαδικτυακή εκδήλωση το απόγευμα του Σαββάτου, η κατάθλιψη χτυπά την πόρτα του 10% ως 15% του πληθυσμού, ποσοστά 2,5 ως 3 φορές υψηλότερα από την προ πανδημίας περίοδο. Αν τα δεδομένα αυτά επιβεβαιωθούν κλινικά, θα σημάνει πως στη διάρκεια ενός έτους έχει συντελεστεί μια αύξηση που κανονικά θα την περίμενε κανείς σε 20 χρόνια, όπως τόνισε ο επιστημονικός υπεύθυνος του διεθνούς ερευνητικού έργου, καθηγητής Ψυχιατρικής του Τμήματος Ιατρικής του ΑΠΘ Κωνσταντίνος Φουντουλάκης.

Η διεθνής έρευνα για την ψυχική υγεία στην εποχή της πανδημίας, με τίτλο: «COVID-19 Mental health international for the General Population (COMET-G) Study», πραγματοποιήθηκε από τον Μάρτιο του 2020 έως τον Απρίλιο του 2021. Συλλέχθηκαν οι απαντήσεις συνολικά 55.589 ατόμων από 40 χώρες του κόσμου, οι οποίοι απάντησαν σε ένα μεγάλο ερωτηματολόγιο που επέτρεψε τη σε βάθος μελέτη της ψυχικής τους κατάστασης, της στάσης τους απέναντι στην πανδημία και τις αλλαγές που αυτή επέφερε στην προσωπική και καθημερινή ζωή τους.

Το δικό της ενδιαφέρον παρουσιάζει και η στάση του πληθυσμού απέναντι στις θεωρίες συνωμοσίας, αλλά και η συσχέτιση της στάσης αυτής με τον κίνδυνο εμφάνισης ψυχικής νόσου.

Τα εντυπωσιακά αποτελέσματα

Από την επεξεργασία των στοιχείων που συλλέχθηκαν, συνάγεται η επιστημονική εκτίμηση ότι η κατάθλιψη σήμερα κινείται στην τάξη μεγέθους του 10% ως 15% του πληθυσμού. Το έντονο στρες είναι λίγο μεγαλύτερο, στο 15% με 20%, και συνολικά ένα ποσοστό της τάξης του 30% -δηλαδή το ένα τρίτο του πληθυσμού- έχει έντονο στρες ή κατάθλιψη. Όπως προέκυψε, τα 2/3 των αδρών και οι μισές γυναίκες έχουν εμφανίσει νέα κατάθλιψη, χωρίς να έχουν προηγούμενο ιστορικό. 

«Η κατάθλιψη αυξάνεται κατά 2,5 ως 3 φορές και αν τα πάρεις όλα αυτά μαζί, πιθανότατα οδηγείσαι στο συμπέρασμα ότι έχουμε μια πρώιμη εμφάνιση νέων υποτροπών κατάθλιψης ή εμφάνισης νέων καταθλίψεων, που κανονικά θα τις περίμενες στα επόμενα 20 χρόνια. Αν αυτό είναι σωστό, θα το δούμε τα επόμενα χρόνια, που θα πρέπει αυτές οι περιπτώσεις  είτε να χρονίσουν είτε να έχουν συχνές υποτροπές. Αν είναι πάλι έτσι, σημαίνει ότι έχουμε μια σημαντική επιβάρυνση, η οποία δεν θα είναι εντυπωσιακή και ξαφνική, αλλά θα είναι μια σημαντική αύξηση της επιβάρυνσης στα συστήματα υγείας παγκοσμίως», επεσήμανε ο κ. Φουντουλάκης.

Επιβάρυνση ψυχολογικής κατάστασης λόγω πανδημίας

Η πανδημία και τα μέτρα εγκλεισμού επηρέασαν σημαντικά την ψυχολογική κατάσταση των πολιτών και διατάραξαν την ποιότητα ζωής τους. Το 38,08% ανέφερε πως είχε αυξημένη ανάγκη από επικοινωνία και το 26,22% αυξημένη ανάγκη για συναισθηματική στήριξη. Παρ' όλα αυτά τα 2/3 των ερωτηθέντων κατάφεραν να διατηρήσουν μια οικογενειακή ρουτίνα κι αυτό είναι σημαντικό, γιατί προστάτευσε μεγάλα κομμάτια του πληθυσμού από τις συνέπειες της πανδημίας, όπως ανέφερε ο καθηγητής.

Το 9,92% ανέφερε αύξηση άγχους, το 11,52% αύξηση καταθλιπτικών σκέψεων, το 17,16% αύξηση αυτοκτονικών σκέψεων (αυτό δεν σημαίνει ότι έφτασαν και σε σοβαρά επίπεδα, ώστε να προχωρήσουν στην πράξη, όπως διευκρινίστηκε).

Τα άτομα με ιστορικό ψυχικής νόσου εμφάνισαν 2,5 φορές υψηλότερα ποσοστά ενεργού κατάθλιψης στο παρόν, σε ποσοστό 31,82%, έναντι 13.08% όσων δεν είχαν ιστορικό. Ο σχετικός κίνδυνος εμφάνισης κατάθλιψης με βάση το ιστορικό φτάνει στο υψηλότερο επίπεδο όταν συνυπάρχει ιστορικό διπολικής διαταραχής με ιστορικό αυτοκαταστροφικότητας, αλλά γενικά κάθε ιστορικό ψυχικής νόσου ανεβάζει κατά πολύ τον κίνδυνο για εμφάνιση κατάθλιψης στο παρόν. 

Η ύπαρξη σωματικής νόσου, με τη σειρά της, αυξάνει τον κίνδυνο, αλλά όχι εξαιρετικά σημαντικά.

Αλλαγές στον τρόπο ζωής

Το 45,05% των συμμετεχόντων στην έρευνα είχε μείωση φυσικής δραστηριότητας στη διάρκεια της πανδημίας. Σε όσους αυξήθηκε η όρεξη, η αύξηση κυμάνθηκε στο 14% κατά μέσο όρο. Ένας στους δέκα έκανε περισσότερο ανθυγιεινή διατροφή και το 13,21% έβαλε πάνω από 2 κιλά. 

Τα δύο τρίτα των ερωτηθέντων αύξησαν τη χρήση ίντερνετ και social media και το 22% απέκτησαν νέες διαδικτυακές συνήθειες. 

Η έρευνα έδειξε μείωση της κατανάλωσης αλκοόλ, του καπνίσματος και της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών, επιδείνωση της σεξουαλικής ζωής, καθώς και αύξηση θρησκευτικότητας, πνευματικότητας, αναζητήσεων για κάποιο αποκούμπι, σε ποσοστό 20% των ερωτηθέντων.

Θεωρίες συνωμοσίας

Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα πολύ υψηλά ποσοστά συμφωνίας των ερωτηθέντων με απόψεις που ανήκουν στην κατηγορία των θεωριών συνωμοσίας. Το 50% του συνόλου και το 56% των Ελλήνων ερωτηθέντων πιστεύει από λίγο ως πολύ ή θεωρεί πιθανό πως το εμβόλιο ήταν έτοιμο πριν από την πανδημία. Στην ερώτηση αν ο ιός είναι όπλο για τη μείωση του πληθυσμού, οι σχετικές απαντήσεις είναι στο 65% στο σύνολο και 66% στην Ελλάδα.  

Το 30% του συνόλου και το 18% των Ελλήνων ερωτηθέντων δεν απορρίπτει την θεωρία για το 5G και το 70% πιστεύει ή θεωρεί πιθανό οι νεκροί της πανδημίας να είναι λιγότεροι από αυτούς που ανακοινώνονται.

Την άποψη ότι ο ιός φτιάχτηκε για να προκαλέσει οικονομική κρίση δεν απορρίπτει το 60% των ερωτηθέντων (65% των Ελλήνων), ενώ το 33% του συνόλου και το 20% των Ελλήνων πιστεύει λίγο ως πολύ ή θεωρεί πιθανό την πανδημία να την έστειλε ο Θεός.

Όπως ανέφερε ο κ. Φουντουλάκης, οι ιστορίες συνωμοσίας χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: τις απειλητικές (5G, κατασκευάστηκε για να μειώσει τον παγκόσμιο πληθυσμό κ.ά.) και τις κατευναστικές (υπήρχε από πριν το εμβόλιο, δεν είναι τόσο μεγάλη η θνησιμότητα κ.ά.). 

«Οι θεωρίες έχουν διαφορετικό αποτέλεσμα στα αρχικά στάδια, όταν ο άνθρωπος έχει μόνο στρες ή άγχος. Οι μεν είναι απειλητικές και επαυξάνουν, οι δε είναι προστατευτικές. Ωστόσο, όταν καταρρεύσει αυτό, είναι όλες παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση κατάθλιψης. Ή αντίστροφα, όταν εμφανιστεί κατάθλιψη, τότε αυτές φουντώνουν σε μια προσπάθεια να τη συγκρατήσουν. Αυτό δεν μπορεί να απαντηθεί. Το αν η κότα έκανε το αβγό ή το αβγό την κότα είναι μια δύσκολη ερώτηση συνολικά στην επιστήμη», σημείωσε.

Παράγοντες κινδύνου για εμφάνιση κατάθλιψης

Συνοψίζοντας ο καθηγητής ανέφερε ως παράγοντες κινδύνου για εμφάνιση κατάθλιψης την ηλικία (η επίδρασή της λειτουργεί άλλοτε έτσι, άλλοτε αλλιώς), το γυναικείο φύλο, το προηγούμενο ψυχιατρικό ιστορικό, τη χρόνια σωματική νόσο, τα προβλήματα στην οικογένεια, τα οικονομικά προβλήματα, τις απαγορεύσεις τύπου lockdown και τις θεωρίες συνωμοσίας. 

Αντίθετα, προστατευτικοί παράγοντες είναι το ανδρικό φύλο (με τη διευκρίνιση όμως, ότι αν εμφανιστεί κατάθλιψη αυξάνει την αυτοκτονικότητα), η διατήρηση της καθημερινής ρουτίνας, η θρησκευτικότητα/πνευματικότητα, η ικανοποίηση από την πληροφόρηση.

Την εκδήλωση χαιρέτισαν ο πρύτανης του ΑΠΘ Νικόλαος Παπαϊωάννου, ο πρόεδρος του Τμήματος Ιατρικής του ΑΠΘ Κυριάκος Αναστασιάδης και ο πρόεδρος της Παγκόσμιας Ψυχιατρικής Εταιρείας Afzal Javed.