Στο σημείο μηδέν βρίσκεται η υπόθεση των ανταλλαγών ενέργειας μεταξύ της ΔΕΗ και τρίτων παικτών, μέσω της οποίας θα επιχειρούνταν το άνοιγμα της αγοράς στη λιγνιτική παραγωγή, θέμα για το οποίο η Ελλάδα βρίσκεται στα πρόθυρα της παραπομπής στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.

Μέχρι στιγμής, το βέβαιο είναι ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εμμένει στις μέχρι στιγμής αποφάσεις της, δηλαδή, στην ουσία, στη λήψη μέτρων, με ευθύνη της ελληνικής κυβέρνησης, ώστε η κρατική υπερδεσπόζουσα εταιρία, δηλαδή η ΔΕΗ, να περιορίσει τη συμμετοχή του σε ενεργειακούς πόρους, όπως ο λιγνίτης, τους οποίους μέχρι στιγμής εκμεταλλεύεται μονοπωλιακά.

Η ελληνική αντίδραση, ως συνήθως, αφορά στην επιλογή τρόπων που θα τηρήσουν το γράμμα των υποχρεώσεων, αλλά στην ουσία δεν θα επιφέρουν καμία αλλαγή στο σημερινό καθεστώς. Έτσι, επιλέχθηκε η ανταλλαγή ηλεκτρικής ενέργειας (energy swaps) που παράγει η ΔΕΗ με άλλες εταιρίες, κατά προτίμηση τρίτων χωρών, οι οποίες διαθέτουν αντίστοιχες μονάδες.

Θεωρητικά, ένα παρόμοιο σχήμα θα μπορούσε να έχει την αποδοχή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, καθώς θα επιτρέψει την είσοδο στην ελληνική αγορά και άλλων παικτών, οι οποίοι θα μπορούν να διαπραγματεύονται τις ποσότητες αυτές στην ημερήσια αγορά, ή και με επιλέγοντες πελάτες. Ωστόσο, στην εικονική εφαρμογή του συστήματος φάνηκε ότι η διαδικασία αυτή από την πλευρά της ΔΕΗ αντιμετωπίζεται ως λογιστική διαδικασία.

Δηλαδή, ως διαχείριση της διαφοράς τιμής ενός προϊόντος που παράγουν δύο εταιρίες σε διαφορετικές αγορές, όπως επισημαίνει στο euro2day παράγοντας της ενεργειακής αγοράς. Όταν, δε, ρωτήθηκε άλλος παραγωγός στην Ελλάδα αν τον ενδιέφερε επιχειρηματικά να συμμετάσχει στη διαδικασία των energy swaps, απάντησε ότι η δουλειά που ξέρει είναι η παραγωγή και εμπορία ηλεκτρικής ενέργειας και όχι η διαχείριση χρηματιστηριακών παραγώγων.

Σύμφωνα με τον καθηγητή του ΕΜΠ και πρώτο πρόεδρο της ΡΑΕ, κ. Παντελή Κάπρο, αυτό στο οποίο θα έπρεπε να στοχεύουν τόσο η κυβέρνηση όσο και η ΔΕΗ ως σύνολο είναι η διαμόρφωση συνθηκών ανταγωνισμού στην ελληνική ενεργειακή αγορά, η οποία θα λειτουργεί υπέρ των καταναλωτών και υπέρ της ανάπτυξης.

Η άποψη του ίδιου για τα swaps είναι ότι όχι μόνο δεν βοηθούν στην επίλυση του προβλήματος, που είναι η πρόσβαση περισσότερων παικτών σε λιγνίτη και νερά, ώστε να αναπτυχθεί ο ανταγωνισμός, αλλά αφαιρούν και υπεραξίες από τη ΔΕΗ. 

Ο κ. Κάπρος, δηλαδή, υποστηρίζει ότι με τον τρόπο αυτόν η ΔΕΗ θα υποχρεωθεί να παραχωρήσει μέρος της διαφοράς μεταξύ της οριακής τιμής του συστήματος (χονδρική τιμή) για κάθε μεγαβατώρα και της τιμής παραγωγής των λιγνιτικών ή των υδροηλεκτρικών σε αυτόν με τον οποίο θα ανταλλάξει ενέργεια και την οποία δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι μπορεί να αντισταθμίσει μέσω της ανταλλαγής σε άλλη χώρα εξαιτίας των διαφορετικών συνθηκών που επικρατούν εκεί.

Το μοντέλο που προτείνει ο κ. Κάπρος και έχει ήδη κοινοποιήσει στο ΥΠΕΚΑ είναι η διαμόρφωση μιας προθεσμιακής αγοράς με δικαίωμα προαίρεσης. Δηλαδή, να μπορεί ο ανεξάρτητος παίκτης να διαμορφώνει ένα χαρτοφυλάκιο με ποσότητα ενέργειας (μεγαβατώρες) από λιγνιτικά και υδροηλεκτρικά, την οποία θα διαθέτει στη συνέχεια σε πελάτες μέσω διμερών συμβολαίων.

Παρόμοιο σύστημα είχε προτείνει ο ίδιος το 2002 ως πρόεδρος της ΡΑΕ, εν όψει της μεθοδολογίας που θα επιλεγόταν για τη λειτουργία της ημερήσιας αγοράς. Ωστόσο, η πρότασή του βρέθηκε αντιμέτωπη με τη ΔΕΗ, τη διοίκηση και το συνδικάτο και τελικά επιλέχθηκε η μέθοδος του pool, η οποία εφαρμόζεται συμπτωματικά στις ευρωπαϊκές χώρες που ειρωνικά αποκαλούνται PIGS.

Εν πάση περιπτώσει, σε τεχνοκρατικό επίπεδο θα πρέπει να θεωρείται δεδομένο ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν πρόκειται να αποδεχτεί μεθοδολογία ανταλλαγής ενέργειας, που θα φαλκιδεύει τη βασική αρχή που έχει θέσει, δηλαδή πρόσβαση τρίτων σε παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από λιγνίτη.

Πώληση μονάδων;
 
Πάντως, οι χρονικοί περιορισμοί που έχει θέσει παρέρχονται και η απραξία είναι πλήρης. Σύμφωνα με αυτούς που παρακολουθούν από κοντά την υπόθεση, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναμένει την επικύρωση του μεσοπρόθεσμου δημοσιονομικού προγράμματος και την οριστικοποίηση του καταλόγου των προς αποκρατικοποίηση εταιριών, προκειμένου να επαναπροσδιορίσει χρονοδιαγράμματα για τη ΔΕΗ.

Ωστόσο, μέχρι στιγμής, σε επίπεδο Επιτροπής η συμμόρφωση της ΔΕΗ με το κοινοτικό καθεστώς είναι προτεραιότητα, ενώ η είσοδος στρατηγικού επενδυτή ή οποιαδήποτε άλλη μορφή ιδιωτικοποίησης έρχεται σε δεύτερη μοίρα. Για το άνοιγμα της αγοράς ηλεκτρισμού στην Ελλάδα, η Επιτροπή έχει δεχτεί έντονες πιέσεις από ευρωπαϊκές ενεργειακές εταιρίες που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα, όπως η ιταλική Edison.

O αντιπρόεδρος της τελευταίας, κ. Ρομπέρτο Πότι, μιλώντας την περασμένη Πέμπτη στο συνέδριο του Economist, τόνισε με έμφαση ότι "το μερίδιο της ΔΕΗ σήμερα είναι από τα υψηλότερα στην Ε.Ε. και η διαδικασία ιδιωτικοποίησής της μπορεί να οδηγήσει σε υβριδικό (κρατικό-ιδιωτικό) μονοπώλιο της αγοράς, λειτουργώντας σε βάρος της απελευθέρωσης".
 
Ο ίδιος, μιλώντας με δημοσιογράφους, δεν έκρυψε το γεγονός, ενώ, όπως τόνισε, δεν νοείται απελευθερωμένη αγορά με πρόσβαση μιας μόνο εταιρίας σε φθηνές ενεργειακές πηγές, όπως ο λιγνίτης και το νερό, αφού οι υπόλοιποι παίκτες δεν μπορούν να την ανταγωνιστούν.

Όσο για το τι θα γίνει στο άμεσο μέλλον, οι περισσότεροι παράγοντες διαβλέπουν ότι η πώληση λιγνιτικών μονάδων της ΔΕΗ θα έρθει σύντομα στο προσκήνιο. Την άποψη αυτή στηρίζουν στο ότι τα μοντέλα ανταλλαγής ενέργειας, έτσι όπως τα σκέφτεται η ΔΕΗ, δεν καλύπτουν τους όρους για πραγματικό άνοιγμα της αγοράς και στο μόνο που απαντούν είναι η εύρεση μιας κομπίνας για να ξεγελάσουμε την Ε.Ε., όπως λέει στο euro2day πανεπιστημιακός με μεγάλη πείρα στο θέμα.

Η προοπτική πώλησης μονάδων της ΔΕΗ, που έχει ήδη τεθεί στο μνημόνιο μεταξύ της ελληνικής κυβέρνησης και της τρόικας ως λύση, θα ικανοποιεί ταυτόχρονα το ένα ζητούμενο, που είναι κάποιας μορφής ιδιωτικοποίηση της ΔΕΗ, σε συνδυασμό με το ζητούμενο για την Ε.Ε. που είναι το άνοιγμα της αγοράς λιγνίτη, αφού η λιγνιτική παραγωγή δεν θα ανήκει μόνο στη ΔΕΗ.

Αυτό μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους, δηλαδή είτε με πώληση μόνο συγκεκριμένων μονάδων ή μονάδων με λιγνιτωρυχεία, είτε με δημιουργία μικτών σχημάτων ΔΕΗ - τρίτων, στα οποία η ΔΕΗ θα έχει μειοψηφικό ποσοστό.