H e-δικαιοσύνη διαβατήριο ανάπτυξης για τη χώρα

Παρά τις εισηγήσεις διαφόρων φορέων και τις συχνές εξαγγελίες κυβερνήσεων, ο χρόνος για την εκδίκαση αστικών και εμπορικών διαφορών πρωτοβάθμια έχει αυξηθεί από 190 το 2010 σε 460 ημέρες το 2012.

Στις 30 Ιουνίου 2014 εκκρεμούσαν στα δικαστήρια 995.399 υποθέσεις. Μόνο στο Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ) εκκρεμούσαν 22.180 υποθέσεις, ενώ 49.175 εκκρεμούσαν στα Διοικητικά Εφετεία, εκ των οποίων 24.209 δεν είχαν καν προσδιοριστεί.

Η επίδοση της Ελλάδας είναι η τρίτη χειρότερη στην Ε.Ε. με βάση στοιχεία του 2012. Τις καλύτερες επιδόσεις στην Ε.Ε. εμφανίζουν η Λιθουανία, το Λουξεμβούργο και η Ουγγαρία με χρόνο επίλυσης που δεν υπερβαίνει τις 100 ημέρες, ενώ τις χειρότερες τις παρουσιάζουν η Ιταλία και η Μάλτα. Η απουσία τεχνολογικών υποδομών θεωρείται ένας από τους κυριότερους παράγοντες των μεγάλων καθυστερήσεων καθώς οι δικαστές δεν έχουν ηλεκτρονική πρόσβαση σε νομολογιακά δεδομένα (μόνο το ΣτΕ).

Σύμφωνα με τη μελέτη, η Ελλάδα βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις σε ό,τι αφορά: (α) βασικές υποδομές (π.χ. υπολογιστές και διαδίκτυο), (β) ηλεκτρονικά συστήματα διαχείρισης υποθέσεων (case-flow management systems), (γ) την ψηφιακή επικοινωνία και διαλειτουργικότητα μεταξύ κομβικών για τη δικαιοσύνη δημοσίων οργανισμών (αστυνομία, ΣΔΟΕ κ.ο.κ.). Η κατάσταση επιβαρύνεται ακόμη περισσότερο μιας και το προσωπικό δεν έχει ακόμη επάρκεια στις σχετικές ψηφιακές δεξιότητες.

Οι ερευνητές του Οικονομικού Πανεπιστημίου επικεντρώθηκαν στα οφέλη από τη χρήση τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών σε όλα τα στάδια των 4 δικαστικών διαδικασιών που εξετάστηκαν (πτωχευτική διαδικασία, φορολογικές διαφορές, διαταγές πληρωμής, ακυρωτική διαδικασία). Από τη μελέτη προκύπτει πως θα υπήρχαν 19,25 εκατομμύρια ευρώ οικονομικό όφελος από τη μείωση του χρόνου εκτέλεσης των 4 δικαστικών διαδικασιών, 65.700 ανθρωποημέρες παραγωγικού χρόνου οι οποίες εξοικονομούνται λόγω της αξιοποίησης συστημάτων ηλεκτρονικής δικαιοσύνης στις παραπάνω διαδικασίες, μεσοσταθμική μείωση παραγωγικού χρόνου και λειτουργικού κόστους που αγγίζει το 70%. Τέλος, ετήσιο εκτιμώμενο χρονικό όφελος που ανέρχεται σε 800.000 ανθρωποημέρες και αντίστοιχο οικονομικό όφελος 235 εκατ. ευρώ (υποθέτοντας ότι τα παραπάνω μεσοσταθμικά οφέλη ισχύουν για περισσότερες από 760.000 υποθέσεις οι οποίες εισήχθησαν το 2013 σε δικαστήρια της χώρας).

Μέχρι σήμερα, όπως επισημαίνεται, έχουν γίνει μόνο αποσπασματικές προσπάθειες εφαρμογής της τεχνολογίας στη Δικαιοσύνη που χωρίς ένα ευρύτερο και κοινώς αποδεκτό σχέδιο δράσης πολλές φορές οδηγούν σε κατακερματισμένα συστήματα περιορίζοντας την τελική προστιθέμενη αξία. Σήμερα για παράδειγμα τα μέλη του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών ήδη χρησιμοποιούν 3 διαφορετικές πλατφόρμες, με διαφορετικούς κωδικούς και υπηρεσίες.

Την ίδια στιγμή στην Αυστρία, η υποβολή εγγράφων, αιτήσεων αλλά και οι αποφάσεις διανέμονται μέσω ηλεκτρονικής επικοινωνίας και ομοίως συλλέγονται αυτόματα τα δικαστικά έξοδα. Κατά το 2012 έγιναν 14,2 εκατ. διαβιβάσεις εγγράφων και εκτιμάται ότι εξοικονομήθηκαν μόνο από τη μείωση χρήσης συμβατικής ταχυδρόμησης πάνω από 10 εκατ. ευρώ. Η εξοικονόμηση που προκύπτει από την εφαρμογή του ηλεκτρονικού φακέλου (από χρόνο απασχόλησης του προσωπικού, ταχυδρόμηση, φύλαξη) εκτιμάται στο 1€ ανά έγγραφο.

Στην Ιταλία από 30 Ιουνίου 2014 έγινε υποχρεωτική η ηλεκτρονική υποβολή όλων των πράξεων και των μέτρων της διαδικασίας για την έκδοση διαταγής πληρωμής και την υποβολή των δικαστικών εγγράφων. Οι ηλεκτρονικές αιτήσεις για ασφαλιστικά μέτρα αυξήθηκαν 173% και η κατάθεση των εγγράφων 88%. Μόνο από την online επικοινωνία το 2013 επιτεύχθηκε εξοικονόμηση που ανήλθε σε 43.000.000 ευρώ, ποσό ίσο με το 50% του κόστους επένδυσης.

Υπάρχουν βέβαια και αρνητικά παραδείγματα, όπως στη Γαλλία όπου το έργο ηλεκτρονικής δικαιοσύνης αντιμετώπισε τον κίνδυνο να παραμείνει σε πιλοτικό στάδιο, εξαιτίας άστοχων επιλογών, όπως μονοπώλιο στον πάροχο ίντερνετ και υψηλά κόστη συνδρομής των δικηγόρων. Ο γαλλικός κώδικας διοικητικής δικαιοσύνης προσαρμόστηκε ώστε να μην απαιτείται η υποβολή φυσικών εγγράφων, αλλά να επισυνάπτονται τα έγγραφα ηλεκτρονικά μαζί με την προσφυγή. Όμως, διαπιστώθηκε τάση μείωσης της χρήσης του συστήματος και επιστροφής στην παραδοσιακή διαδικασία που αποδόθηκε στην έλλειψη κινήτρων χρήσης.

Στη μελέτη προτείνεται η επιτάχυνση της υλοποίησης του Ολοκληρωμένου Συστήματος Διαχείρισης Δικαστικών Υποθέσεων (ΟΣΔΔΥ) και η διασύνδεσή του με άλλα πληροφορικά συστήματα του δικαστικού οικοσυστήματος.

Όμως θεωρείται πολύ κρίσιμη η παροχή κινήτρων για χρήση των νέων υπηρεσιών από τους πολίτες, επιχειρήσεις, δικηγόρους όπως μειωμένο κόστος δικαστικών υπηρεσιών ή και μειωμένος χρόνος εκτέλεσης της δικαστικής διαδικασίας. Προτείνεται και η άρση θεσμικών εμποδίων ώστε να διασφαλίζονται οι προϋποθέσεις για την υποστήριξη της εκτέλεσης της δικαστικής διαδικασίας με ηλεκτρονικά μέσα (π.χ. θεσμοθέτηση των ψηφιακών υπογραφών). Τέλος, μετά την παρέλευση μιας περιόδου (ενός έτους) πιλοτικής εφαρμογής και προαιρετικής χρήσης των συστημάτων, προτείνεται το μέτρο της υποχρεωτικής αξιοποίησης των τεχνολογιών πληροφορικής -επικοινωνιών από όλους του εμπλεκόμενους στη δικαστική διαδικασία κατά το πρότυπο της Ιταλίας.