Εντονότατες είναι πλέον οι ανά την Ευρώπη αντιδράσεις για τις πολιτικές λιτότητας, που εμμέσως πλην σαφώς οδηγούν στην κατάρριψη θεσμών και αξιών που αποτελούν μέρος του «ευρωπαϊκού ιδεώδους», όπως είναι το κοινωνικό κράτος, η βιοποριστική ασφάλεια του πολίτη και η διασφάλιση μιας δίκαιης αναδιανομής του πλούτου, μέσω της φορολογίας.

Εντούτοις, ελάχιστες είναι οι αναφορές στη βαθύτερη αιτία της κρίσης, δηλαδή την «παγκοσμιοποίηση», με τον τρόπο που αυτή έχει συντελεστεί, καθώς τα βλέμματα έχουν επικεντρωθεί στα υψηλά κρατικά χρέη ως περίπου μοναδική αιτία του κακού.

Ασφαλώς τα ελλείμματα και τα χρέη αποτελούν τον εμφανή τρέχοντα κίνδυνο. Πίσω τους όμως κρύβονται δύο πραγματικότητες, δύο «συμπληγάδες», που προς το παρόν παραμένουν μακριά από το προσκήνιο της διεθνούς συζήτησης:

1. Οι μεγάλες διεθνείς εταιρίες, όπως και η αφρόκρεμα του διεθνούς πλούτου συνδέονται ολοένα και πιο «χαλαρά» με την έννοια του εκάστοτε «εθνικού συμφέροντος», καθώς τα συμφέροντα της «έδρας» τους συχνά ωχριούν μπροστά στο κέρδος που επιφέρει σήμερα η διεθνής τους δραστηριότητα.

Την ίδια στιγμή η διαδεδομένη χρήση «φορολογικών παραδείσων» επιτρέπει την αποφυγή φορολόγησης του μεγάλου πλούτου προς όφελος φυσικών και νομικών προσώπων, εις βάρος των εκάστοτε κρατικών εσόδων. Με άλλα λόγια, ακόμη και τα πιο ισχυρά κράτη αδυνατούν να φορολογήσουν τα πολύ υψηλά εισοδήματα προκειμένου να αναδιανείμουν αποτελεσματικά τον πλούτο.

2. Η ανταγωνιστικότητα των ανεπτυγμένων κρατών σε σχέση με το κόστος εργασίας στις αναπτυσσόμενες χώρες περιορίζεται δραματικά από το «δημοκρατικό μέρισμα». Δηλαδή, από την ίδια την απαίτηση της κοινωνίας μιας σύγχρονης αστικής Δημοκρατίας, για κοινωνικό κράτος, βιοποριστική ασφάλεια, ανθρώπινες συνθήκες εργασίας. Πρόκειται για κατακτήσεις που ξεκίνησαν μετά τη βιομηχανική επανάσταση και παγιώθηκαν κυρίως στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, στο πλαίσιο δημοκρατικών κρατών που ήταν τότε στην ακμή τους.

Εάν οι παραπάνω παράγοντες συνεχίζουν να επιδρούν ανεξέλεγκτα στις δυτικές κοινωνίες, μάλλον δεν πρόκειται να βρεθεί λύση στο πρόβλημα που πλήττει τις οικονομίες.

Που σημαίνει ότι το πρόβλημα θα αποκτά ολοένα και εντονότερα πολιτικά χαρακτηριστικά, οδηγώντας σταδιακά στην ανάδειξη εθνικιστών και απολυταρχικών μορφωμάτων, που ίσως θέσουν σε κίνδυνο την ίδια την υπόσταση του Δημοκρατικού πολιτεύματος, ακριβώς όπως θέτουν ήδη εν αμφιβόλω το μέλλον της «ενιαίας Ευρώπης»

Δυστυχώς ο κίνδυνος διολίσθησης σε δεδομένα παλαιότερων εποχών, δεδομένα που η Ευρώπη τουλάχιστον θεωρούσε ότι τα έχει αφήσει πίσω της, ενδεχομένως ακόμη και ο κίνδυνος μιας ανατροπής σε ό,τι αφορά την «πολυπολιτισμικότητα» και την ανεκτικότητα των δυτικών κοινωνιών, είναι απόλυτα υπαρκτός.

Ίσως η μόνη εναλλακτική -και δημοκρατικά εμφορούμενη- λύση για τις κοινωνίες της Δύσης είναι να καταπολεμήσουν το φαινόμενο του αφορολόγητου μεγάλου πλούτου, αλλά και τον αθέμιτο ανταγωνισμό που προκαλεί η έλλειψη κοινωνικού κράτους και η εκμετάλλευση της ανθρώπινης εργασίας στις αναπτυσσόμενες χώρες.

Με τα σημερινά «παγκοσμιοποιημένα» δεδομένα, κάτι τέτοιο είναι πολύ δύσκολο - αν όχι εντελώς αδύνατο- να προκύψει από ενέργειες μεμονωμένων κρατών, που δρουν αυτόνομα.

Κατά συνέπεια, χρειάζεται διεθνής συνεργασία, μέσα από υπερεθνικά όργανα, προκειμένου να επέλθει μια νέα ισορροπία στο διεθνές περιβάλλον, που θα ενισχύει το βιοτικό επίπεδο των αναπτυσσόμενων κρατών, χωρίς να καταρρακώνει τις δυτικές κοινωνίες.

Πρόκειται για δύσκολο δρόμο, που θα απαιτήσει πολύ χρόνο και αποφασισμένες ηγεσίες με «όραμα» όχι μόνο για τη χώρα που εκπροσωπούν, αλλά και για το παγκόσμιο περιβάλλον.

Δεν υπάρχουν όμως άλλες αισιόδοξες εναλλακτικές. Και υπό αυτήν την έννοια το γεγονός ότι προς το παρόν η δημόσια συζήτηση δεν θίγει αυτά τα θέματα είναι κακό σημάδι.