Την ώρα που τα κομματικά μας στρατόπεδα μοιράζουν υποσχέσεις και θέτουν πλαστά διλήμματα, η κατάσταση όχι μόνο στη χώρα μας αλλά και στην Ευρώπη πλησιάζει ολοταχώς το… απροχώρητο.

Αμφότερες οι πλευρές κινδυνεύουν να βρεθούν αντιμέτωπες με σκληρά κι επικίνδυνα ερωτήματα. Το ενδεχόμενο να δοθούν λανθασμένες απαντήσεις, ικανές να τινάξουν και την Ελλάδα και την Ευρώπη στον αέρα, συμπαρασύροντας και τον υπόλοιπο κόσμο, είναι δυστυχώς ορατό.

Γι' αυτό και ορισμένα πράγματα πρέπει να ειπωθούν επιτέλους με το όνομά τους, έστω και επιγραμματικά:

1. Το ελληνικό χρέος ήταν αδύνατον να αποπληρωθεί ήδη από τον Μάιο του 2010. Κι όμως, αντί να οργανωθεί μια συμφωνία μερικής διαγραφής, αποφασίστηκε από τους εταίρους μας ότι απλώς θα μας δανείζουν για να… πληρώνουμε. Ποιοι κέρδισαν από αυτήν τη συμφωνία; Οι ιδιώτες δανειστές που πληρώνονταν κανονικά μέχρι και την υπογραφή του περίφημου PSI, δύο χρόνια αργότερα!

2. To πρώτο μνημόνιο περιελάμβανε όρους που φάνταζαν αστείοι σε όποιον ήξερε την κατάσταση της ελληνικής οικονομίας και του κρατικού μηχανισμού, των εγχώριων θεσμών γενικώς. Η αποτυχία του ήταν προδιαγεγραμμένη, γιατί ήταν σα να ζητάς από μια καλομαθημένη παχουλή κυριούλα να γίνει ξαφνικά… δεκαθλητής. Ωστόσο, η πολιτική του βάση ήταν σαφής: να φανεί στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη ότι οι «άσωτοι» Έλληνες τιμωρούνται παραδειγματικά.

3. Υπό την πίεση των εταίρων (και του πανικού του) ο πυρήνας του ελληνικού πολιτικού συστήματος αποδέχθηκε στη συνέχεια το δεύτερο μνημόνιο, με «τυρί» το κούρεμα του χρέους. Δεν πίεσε το ίδιο για το κούρεμα, απλώς το προσυπέγραψε όταν το πρότειναν οι ξένοι. Και στην εφαρμογή της επιβαλλόμενης «συνταγής» συνέχισε την τακτική του «καπάτσου» υποτακτικού, που είχε ήδη καθιερώσει με το πρώτο μνημόνιο: «Λέγε ναι, κι όπου βολεύει κάνε… όχι».

4. Δυστυχώς για όλους, ο συνδυασμός των ανωτέρω οδήγησε σε μοιραίο αποτέλεσμα: Απανωτές αποτυχίες σε ό,τι αφορά τους «στόχους», οικονομική καθίζηση και κοινωνική αδικία, που προκάλεσε αγανάκτηση. Κατάσταση που δεν γίνεται πλέον να συνεχιστεί γιατί πολύ απλά είναι αδιέξοδη.

5. Τι μπορεί να γίνει τώρα; Η χώρα μας χρειάζεται απαραίτητα ένα ελληνικό «New Deal» με ευρωπαϊκή στήριξη, που θα της δώσει τον χρόνο να αλλάξει. Κατά τη γνώμη μου, προκειμένου να αποκτήσουμε τα απαραίτητα «προσόντα» για να είμαστε βιώσιμοι στο ευρώ, απαιτούνται δομικές μεταρρυθμίσεις και αλλαγές. Στον δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα, στους θεσμούς, στους νόμους, στις «νοοτροπίες» Αλλαγές που θα απαιτήσουν περισσότερο από μία πενταετία, ίσως και δεκαετία, για να ευοδωθούν και να αποδώσουν πλήρως. Αλλαγές που πρέπει όμως να στηρίζονται στην κοινωνική δικαιοσύνη.

6. Αυτό το «New Deal», όμως, σημαίνει ότι οι εταίροι μας θα πρέπει να βάλουν ακόμη πιο βαθιά το χέρι στην τσέπη, όχι μόνο δίνοντας περισσότερα χρήματα, αλλά ενδεχομένως… χάνοντας κι ένα μέρος από αυτά που έδωσαν.

7. Εδώ ανακύπτει το πρώτο πρόβλημα: Οι ξένοι πολιτικοί δεν μπορούν να πουν εύκολα στους πολίτες τους «ξέρετε κάναμε ένα λάθος, αφήσαμε επί δύο χρόνια να πληρώνονται οι ιδιώτες επενδυτές και τραπεζίτες, κι έτσι τώρα επειδή έχουμε εμείς το 70-75% του ελληνικού χρέους θα πρέπει να πληρώσετε το μάρμαρο».

8. Το δεύτερο πρόβλημα αφορά την πειστικότητα που θα έχουν οι ελληνικές πολιτικές δεσμεύσεις, ώστε να υπάρξει αυτό το «New Deal». Προφανώς θα πρέπει να προέρχονται από μια κυβέρνηση με ισχυρή πλειοψηφία στη Βουλή και στην κοινωνία. Προφανώς θα πρέπει να συνοδεύονται από ρεαλιστικές προτάσεις, από ένα εθνικό σχέδιο ανασυγκρότησης με συγκεκριμένους άξονες και στόχους, όχι μόνο στα δημοσιονομικά μεγέθη αλλά συνολικά στους θεσμούς και στο νομικό πλαίσιο. Είμαστε ικανοί για κάτι τέτοιο; Το εύχομαι, αλλά δεν είμαι καθόλου σίγουρος.

9. Το τρίτο πρόβλημα αφορά όχι απλώς τη διάθεση αλλά και τη δυνατότητα της σημερινής ευρωζώνης, που έχει ατύπως διαιρεθεί σε «Βορρά» και «Νότο», σε ισχυρούς και αδύναμους, να χειριστεί μια τέτοια διαδικασία. Πέραν των ελληνικών προβλημάτων, υπάρχει η Πορτογαλία, η Ισπανία, η Ιταλία, όπως συνεχίζουν να υπάρχουν οι δομικές ελλείψεις της ευρωζώνης που προκάλεσαν την κρίση. Το πιθανότερο είναι ότι τα κράτη μέλη θα βρεθούν -μάλλον σύντομα- αντιμέτωπα με σοβαρά διλήμματα. Που συνοψίζονται στη φράση «περαιτέρω ένωση ή διάλυση».

10. Εν ολίγοις, το τι θα γίνει τελικά με την Ελλάδα, πέρα από «ηθικοπλαστικές» προσεγγίσεις και επιθυμίες, είναι συνάρτηση του τι θα γίνει με την ίδια την ευρωζώνη. Περί αυτού υπάρχουν μόνο συγκεχυμένα σημάδια στον ορίζοντα. Πρόσφατο ρεπορτάζ του Reuters είναι εξαιρετικά διαφωτιστικό για τις κυοφορούμενες εξελίξεις και τα εμπόδια, ενώ οι πληροφορίες του Euro2day.gr φωτίζουν προθέσεις σε σχέση με το ειδικότερο θέμα της Ελλάδας.

Δεν μπορώ να ξέρω πώς θα απαντηθούν τελικώς τα καυτά διλήμματα. Ίσως και να μη δοθεί λύση. Πιστεύω όμως ότι αν εμείς οι Έλληνες δεν αντιληφθούμε γρήγορα πόσο χρειαζόμαστε ένα «εθνικό σχέδιο ανασυγκρότησης», όχι για να ικανοποιήσουμε τους δανειστές μας, αλλά για να ανατάξουμε τη χώρα μας, θα βγούμε χαμένοι σε κάθε περίπτωση.

Δυστυχώς, αυτή η εσωτερική πλευρά της ελληνικής κρίσης, οι γενεσιουργές αιτίες της, δεν φαίνεται να έχει προβληματίσει ούτε τις ηγεσίες, ούτε την κοινωνία. Και δεν θα κουραστώ να γράφω ότι όσο συνεχίζεται αυτό τόσο στενεύουν τα όρια αντίδρασης εν όψει μιας πραγματικής καταστροφής, εντός ή εκτός του ευρώ.