Πολλές αναλύσεις κάνουν τώρα λόγο για τη μετάλλαξη της ελληνικής οικονομικής κρίσης σε πολιτική. Δυστυχώς, κάνουν λάθος. Η κρίση που μαστίζει τη χώρα μας έχει τρία πρόσωπα, και το τρίτο, που ακόμη μάλλον διαφεύγει της προσοχής μας, είναι ίσως και το χειρότερο.

Το οικονομικό πρόσωπο της κρίσης έχει αναλυθεί κατά κόρον καθώς αφορά την καθημερινότητα και την επιβίωση του πολίτη, όπως επίσης και τη βιωσιμότητα του ελληνικού κράτους.

Το πολιτικό σκέλος έγινε απολύτως ορατό, ακόμη και στο εξωτερικό, όταν μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης απαρνήθηκε τους μεγάλους κομματικούς σχηματισμούς, που φέρουν και το κύριο βάρος της ευθύνης για την κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει η χώρα, είτε ακόμη και ολόκληρο το πολιτικό σύστημα.

Ωστόσο, τα δύο αυτά πρόσωπα ή «προσωπεία» της κρίσης δεν είναι κατά τη γνώμη μου παρά μια αντανάκλαση της κοινωνικής και θεσμικής κρίσης που μαστίζει τη χώρα μας, μιας κρίσης αξιών που έως πρότινος κρυβόταν πίσω από την επίπλαστη ευημερία που απολάμβανε το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού.

Αυτό, κατά τη γνώμη μου, είναι και το πιο κρίσιμο στοιχείο της πολύ επικίνδυνης περιπέτειας που ζει η Ελλάδα.

Έως πρότινος, η βελτίωση της περίφημης «ποιότητας ζωής» κι η υιοθέτηση στείρων καταναλωτικών προτύπων, αλλά και «μοντέλων ζωής» που εκπέμπονταν από «κοσμικούς» τηλεοπτικούς δέκτες λειτουργούσαν ως πρόσκαιρο αντίβαρο σε μια κοινωνία που σταδιακά έβλεπε τους θεσμούς να εξευτελίζονται, τις αξίες να απαξιώνονται και τη λογική της «αρπαχτής», του «βολέματος» και της νεοπλουτίστικης «μαγκιάς» να αναδεικνύεται σε κυρίαρχη ιδεολογία της καθημερινότητας.

Η Παιδεία, η Υγεία, η Επιχειρηματικότητα, η Τοπική Αυτοδιοίκηση, η Άμυνα της χώρας, ακόμη και αυτή η Δικαιοσύνη, σταδιακά βυθίστηκαν στην κινούμενη άμμο της κομματοκρατίας και των σκανδάλων που διαιωνίζονταν από κυβέρνηση σε κυβέρνηση, με τους ίδιους ή άλλους εφήμερους πρωταγωνιστές.

Ώσπου τελικώς επικράτησε ο «ωχαδερφισμός». Η αδιαφορία των περισσοτέρων από εμάς, με μια ελαφρά γεύση συνενοχής βεβαίως, καθώς το κυρίαρχο σύστημα φρόντισε να αλλοτριώσει συνειδήσεις, καλλιεργώντας σε κάθε επίπεδο το στοιχείο της συναλλαγής και ενίοτε της διαφθοράς.

Από τις «τακτοποιήσεις» της πολεοδομίας, μέχρι την απόδειξη του υδραυλικού.

Ίσως να υπάρχει μια μικρή μειοψηφία που να μπορεί να ισχυριστεί ότι ουδέποτε έκρυψε από την εφορία, ουδέποτε αγόρασε χωρίς απόδειξη, ουδέποτε έκανε ή ζήτησε το «ρουσφετάκι», αλλά πολύ φοβάμαι ότι αυτή είναι απειροελάχιστη για τα δεδομένα της ελληνικής κοινωνίας.

Το αποτέλεσμα όλων αυτών και του ιδιόρρυθμου ατομισμού που καλλιεργήθηκε επί μακρόν είναι η καχυποψία, η αντίδραση σε κάθε προσπάθεια αλλαγής, εφόσον αυτή δεν συμπλέει απολύτως με τα συμφέρονά μας, αλλά και μια αίσθηση «αδικίας» ακόμη κι όταν απλώς θίγονται τα δικά μας προνόμια προτού θιγούν του διπλανού μας,

Κάνοντας μια πρόχειρη παρομοίωση, τις τελευταίες δεκαετίες ο Έλληνας ανέβαινε τα σκαλοπάτια της κοινωνικής ευμάρειας άναρχα, «πατείς με, πατώ σε», χωρίς αξιοκρατία, χωρίς κοινωνική οργάνωση και αλληλεγγύη, δίχως συναίσθηση.

Τώρα συμβαίνει το ακριβώς αντίστροφο: η ελληνική κοινωνία κατρακυλά στα σκαλοπάτια της ευμάρειας ακόμη πιο άναρχα, με κίνδυνο να διαρραγεί σε σφόδρα αντικρουόμενες ομάδες.

Αυτό το στοιχείο, η έλλειψη αλληλεγγύης, συνεκτικών αξιών, η έλλειψη σεβαστών θεσμών, προτύπων κι εν τέλει ενός κοινού οράματος είναι το πιο επικίνδυνο στοιχείο της ελληνικής κρίσης.

Η οποία, σε τελική ανάλυση, δεν πρόκειται να περάσει αν εμείς, οι κάτοικοι αυτής της χώρας, δεν υιοθετήσουμε επιτέλους μια τακτική για την αντιμετώπισή της, συνειδητοποιώντας πρώτα απ' όλα τα λάθη που έγιναν όχι μόνο στην κορυφή αλλά και στη βάση της κοινωνικής μας πυραμίδας.

Τα λάθη που κάναμε εμείς, είτε γιατί ψηφίζαμε αυτούς που ψηφίζαμε κι ακούγαμε αυτούς που ακούγαμε, είτε γιατί αφεθήκαμε να μας παρασύρει το ρεύμα της εποχής, είτε γιατί κλείσαμε τα μάτια σε όσα συνέβαιναν γύρω μας - και στην πράξη τα αποδεχτήκαμε.

Όλοι θυμούνται το προεκλογικό σλόγκαν του ΠΑΣΟΚ «Λεφτά υπάρχουν» διότι ήταν ψέμα.

Λησμονήσαμε όμως ένα άλλο, απόλυτα αληθινό:

«Ή αλλάζουμε ή βουλιάζουμε».