Τις τελευταίες δεκαετίες ο τραπεζικός και ευρύτερα ο χρηματοοικονομικός χώρος βρέθηκαν στο απόγειό τους. Οι κεφαλαιαγορές και οι χρηματαγορές γνώρισαν εκπληκτική άνθηση, αξιοποιώντας νέες τεχνολογικές μεθόδους και νέα προϊόντα, ενώ η «κυκλοφορία» του χρήματος αυξήθηκε κατακόρυφα μέσα από τις ηλεκτρονικές συναλλαγές και τη χρήση παράγωγων, σύνθετων προϊόντων.

Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι φτάσαμε σε ένα σημείο όπου ακόμη και οι επικεφαλής των τραπεζών δεν ήταν σε θέση να κατανοήσουν επακριβώς τη φύση, τη λειτουργία, ή το επίπεδο κινδύνου αυτών των προϊόντων.

Γι' αυτόν τον λόγο υπήρχαν τα κομπιούτερ, τα «μοντέλα» και οι εξειδικευμένοι υφιστάμενοι με τα διδακτορικά, οι μόνοι που καταλάβαιναν καλά τα δημιουργήματά τους.

Κάπως έτσι -μέσα από έναν συνδυασμό ραγδαίας τεχνολογικής εξέλιξης και ανθρώπινης απληστίας- φτάσαμε στη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, κατά τη διάρκεια της οποίας στην πραγματικότητα κατέρρευσε το διεθνές τραπεζικό σύστημα.

Τότε η κατάρρευση καλύφθηκε από την πρωτοφανή σε μέγεθος διεθνή κρατική παρέμβαση, προκειμένου να συνεχίσουν να λειτουργούν οι οικονομίες.

Ωστόσο, όπως συμβαίνει σε τέτοιες περιπτώσεις, το πρόβλημα δεν εξαλείφθηκε. Απλώς άλλαξε πρόσωπο, για να επιστρέψει ως κρίση «κρατικών χρεών» και ίσως με ακόμη μεγαλύτερη σφοδρότητα.

Γι' αυτό και τα επόμενα χρόνια μάλλον θα είναι τα πιο κρίσιμα στη σύγχρονη ιστορία του τραπεζικού και του χρηματοοικονομικού χώρου.

Το ενδιαφέρον των πολιτικών, των τεχνοκρατών, ακόμη και των ίδιων των τραπεζιτών στρέφεται σε πέντε κρίσιμα θέματα:

- Μέγεθος: Το πρόβλημα ξεκίνησε από το γεγονός ότι ορισμένες τράπεζες χαρακτηρίστηκαν «πολύ μεγάλες για να καταρρεύσουν» γι' αυτό και διασώθηκαν, σε πλήρη αντίθεση με το πνεύμα του ίδιου του καπιταλισμού. Όμως, εξαιτίας του κόστους που προκάλεσε η διάσωσή τους, ανοίγει σταδιακά ο δρόμος για αυστηρότερο έλεγχο από τις εποπτικές αρχές (ενδεχομένως και υπερεθνικές), ενώ δεν αποκλείεται τελικά να οδηγήσει και στον κατακερματισμό τους, ιδίως αν τώρα με την κρίση κρατικών χρεών απαιτηθεί ξανά η διάσωσή τους.

- Μόχλευση: Στις καλές εποχές η υψηλή «μόχλευση» των τραπεζών (από 12 φορές τα ίδια κεφάλαια στην καλύτερη περίπτωση, έως και 40 - 50 φορές σε ορισμένες πολύ ειδικές περιπτώσεις) τις καθιστά «μηχανές που κόβουν κέρδη», με τεράστιες αποδόσεις για τους μετόχους και τα διοικητικά στελέχη. Εντούτοις, όπως αποδείχτηκε περίτρανα με τις δύο κρίσεις, όσα κι αν είναι αυτά τα κέρδη, δεν αρκούν για να αντισταθμίσουν τον κίνδυνο επιβίωσης που δημιουργείται όταν συμβεί το αναπάντεχο.

- Απληστία: Σοβαρό ρόλο στην εξέλιξη δυσάρεστων φαινομένων έπαιξε ασφαλώς και η υιοθέτηση εξαιρετικά υψηλών μπόνους για τα τραπεζικά στελέχη, τις περισσότερες φορές στενά συνδεδεμένων με την τιμή της μετοχής. Η πρακτική αυτή έδινε κίνητρα ανάληψης υψηλών κινδύνων, προκειμένου να μεγιστοποιηθεί η απόδοση σε σύντομο χρονικό διάστημα. Κι επιπροσθέτως προκάλεσε έντονα την κοινωνία.

-Αδιαφάνεια και διαχείριση κινδύνων: Η ραγδαία εξέλιξη της υπολογιστικής ισχύος, η άμεση διασύνδεση και τα προηγμένα υπολογιστικά μοντέλα άνοιξαν νέους ορίζοντες στον σχεδιασμό προϊόντων και στη διαχείριση κινδύνων. Ωστόσο, όπως αποδείχθηκε, δεν ήταν ικανά να προβλέψουν ή να αντιμετωπίσουν επαρκώς τους κινδύνους της πραγματικότητας.

Τουναντίον, η ύπαρξη πολλών προϊόντων που δεν είναι διαπραγματεύσιμα διαφανώς σε οργανωμένες αγορές ή και δεν απεικονίζονται στους ισολογισμούς, επιδεινώνει τις προσπάθειες μείωσης ακόμη και συστημικών κινδύνων, αφού υποκρύπτει «σχέσεις κινδύνου» με αντισυμβαλλόμενους.

-«Στεγανά»: Επί δεκαετίες, στις ΗΠΑ απαγορευόταν στις παραδοσιακές τράπεζες που λαμβάνουν καταθέσεις να συμμετέχουν σε «χρηματιστηριακές εργασίες», καθώς είχαν χαρακτηριστεί επικίνδυνες, μετά το Μεγάλο Κραχ. Εντούτοις, η απαγόρευση καταργήθηκε την εποχή της έντονης χρηματιστηριακής ανόδου και της… αειφόρου ανάπτυξης της χάρτινης οικονομίας.

Ολοένα και περισσότεροι ειδικοί, όμως, κι όχι μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες, εκτιμούν ότι θα πρέπει να εφαρμοστεί ξανά, αυτήν τη φορά διεθνώς.

Εν ολίγοις, οι τράπεζες, οι εταιρίες δηλαδή που διαχειρίζονται κατ' επάγγελμα τις καταθέσεις του «λαού» κι έχουν ως κύριο σκοπό τον δανεισμό ιδιωτών και επιχειρήσεων, θα πρέπει να ξαναγίνουν πιο… βαρετές, σαφώς λιγότερο κερδοφόρες για τους μετόχους τους, αλλά και περισσότερο ασφαλείς.

Πρόκειται για μια διαδικασία που εν μέρει έχει ήδη ξεκινήσει τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, χωρίς σημαντικά, ακόμη, αποτελέσματα.

Προφανώς, οι αντιστάσεις των συμφερόντων είναι ισχυρές, ενώ σύνθετα είναι και τα εμπόδια εφαρμογής, μέσα σε ένα «παγκοσμιοποιημένο» χρηματοοικονομικό σύστημα.

Ωστόσο, είναι σχεδόν βέβαιο ότι τόσο οι απώλειες που δημιουργούν οι κρίσεις (τις οποίες αδυνατούν να καλύψουν τα ιδιωτικά κεφάλαια) όσο και οι κοινωνικές πιέσεις που ολοένα εντείνονται θα οδηγήσουν αναπόφευκτα στην αλλαγή.

ΥΓ.: Από πολλές πλευρές, οι ελληνικές τράπεζες δεν συγκαταλέγονται στους πρωτεργάτες αυτών των φαινομένων, κυρίως λόγω της -συνήθους εν Ελλάδι- καθυστέρησης στην εφαρμογή «καινοτομιών». Ωστόσο, ορισμένα από τα θέματα που θίγονται στο άρθρο ασφαλώς τις αφορούν.