Σε προηγούμενο σχόλιο με τίτλο «Πολιτική εκτός τόπου και χρόνου», η στήλη ασχολήθηκε με τις τεκτονικές αλλαγές που έχουν συμβεί στον 21ο αιώνα, κοινωνικά, πολιτικά και γεωπολιτικά, υποστηρίζοντας ότι η πολιτική ηγεσία της Δύσης πασχίζει να αντεπεξέλθει με τους κανόνες και τις αντιλήψεις του προηγούμενου.
Δεν πέρασαν παρά λίγες μέρες για να έρθει μια τρανταχτή επιβεβαίωση, με τη μορφή της συμφωνίας AUKUS μεταξύ ΗΠΑ, Βρετανίας και Αυστραλίας, που άφησε έκπληκτη την Ευρώπη.
Το εντυπωσιακό με τη συμφωνία αυτή δεν είναι ότι εξοπλίζει την Αυστραλία με πυρηνοκίνητα υποβρύχια, ούτε ότι αφορά καθαρά την «αγγλοσαξονική» πλευρά της Δύσης. Είναι α) ότι αποτελεί καταφανώς το επίσημο εναρκτήριο λάκτισμα ενός νέου ψυχρού πολέμου εναντίον της Κίνας και β) ότι οι τρεις συμμετέχοντες όχι μόνο έγραψαν στα παλαιότερα των υποδημάτων τους την άποψη των Ευρωπαίων, αποφεύγοντας να τους ενημερώσουν μέχρι και την τελευταία στιγμή, αλλά και ότι ακύρωσαν «ψυχρά» μια προγενέστερη συμφωνία μεταξύ Αυστραλίας και Γαλλίας, για αγορά μη πυρηνοκίνητων υποβρυχίων, αξίας περίπου 66 δισ. δολαρίων.
O Ομπάμα και η διακοπή λόγω… Κριμαίας
Η συμφωνία AUKUS, αντίθετα με όσα πολλοί γράφουν, δεν συνιστά τώρα «στροφή των ΗΠΑ» προς την Ασία και τον Ειρηνικό. Για την ακρίβεια, η στροφή αυτή έχει αναγγελθεί από τον πρόεδρο Ομπάμα το… 2011 με το σύνθημα «pivot to Asia», ενώ η υλοποίησή της σε αμυντικό επίπεδο ξεκίνησε σχεδόν άμεσα, με αναδιάταξη των προτεραιοτήτων (και του δόγματος) των αμερικανικών δυνάμεων.
Διακόπηκε όμως σε σχέση με τους σχεδιασμούς το 2014, με τον εμφύλιο στην Ουκρανία και τη ρωσική προσάρτηση της Κριμαίας, αιφνιδιάζοντας όσους περίμεναν ότι οι εντάσεις με τη Ρωσία αποτελούν υπόθεση του παρελθόντος.
Σήμερα είναι πλέον προφανές ότι ανεξαρτήτως της κατάστασης στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή, οι ΗΠΑ θεωρούν ότι πρέπει να στραφούν στον Ειρηνικό, διότι έχουν ήδη χάσει πολύτιμο χρόνο, ενώ δεν έχουν πλέον τη δυνατότητα για δύο «ταυτόχρονες μεγάλες συγκρούσεις», όπως στο παρελθόν.
Τα έμμεσα μηνύματα από τη συμφωνία αυτή είναι και πολλά και σαφή:
1. Ο Ειρηνικός Ωκεανός και η Ασία είναι πλέον top priority για τις Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς η εξάρτηση από τα πετρέλαια της Μέσης Ανατολής έχει μειωθεί δραστικά, ενώ η Ευρώπη θα πρέπει -κατά το πάγιο παράπονο των Αμερικανών- να «ενηλικιωθεί» και να αναλάβει περισσότερες ευθύνες για την ασφάλειά της, έναντι και της Ρωσίας.
2. Πρώτης γραμμής συνεργάτες για τις ΗΠΑ είναι οι τέσσερεις αγγλοσαξονικές χώρες, Βρετανία, Καναδάς, Αυστραλία και Νέα Ζηλανδία. Οι χώρες δηλαδή που παραδοσιακά συγκροτούν και τα λεγόμενα «πέντε μάτια», που λειτουργούν με στενότατη συνεργασία στη συλλογή πληροφοριών ανά τον κόσμο. To γεγονός ότι η Νέα Ζηλανδία εξέφρασε αντίδραση για την AUKUS εκτιμάται ότι δεν πρόκειται να αλλάξει την παραδοσιακή ταύτισή της με τον ίδιο άξονα και ιδιαιτέρως με την Αυστραλία, δηλώνει όμως μια πιο επιφυλακτική στάση έναντι της τελευταίας, που υπογράφοντας αυτή τη συμφωνία έκανε βουτιά στα βαθιά.
3. Για την Αυστραλία, μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της οποίας είναι ως τώρα η Κίνα, πλην όμως οι σχέσεις των δύο κρατών είναι τα τελευταία χρόνια τεταμένες, η κίνηση αυτή σημαίνει με απόλυτο τρόπο επιλογή στρατοπέδου υπέρ των ΗΠΑ και απέναντι στην Κίνα, που σημαίνει ότι εξαρτά πλέον το μέλλον της από τη διατήρηση της αμερικανικής ισχύος (οικονομικής και στρατιωτικής) στην περιοχή.
4. Για την Ευρώπη, σημαίνει ότι πρέπει να ξανασκεφθεί πολύ σοβαρά τα θέματα της ασφάλειάς της, με μικρότερη -ίσως και ελάχιστη;- εμπλοκή των ΗΠΑ, αλλά και το πλαίσιο των σχέσεών της με την Κίνα, αφής στιγμής γίνεται ξεκάθαρο ότι οι Αμερικανοί αρχίζουν και τραβούν «γραμμές στην άμμο», χαράζοντας στρατόπεδα.
5. Για εμάς, στην Ανατολική Μεσόγειο, οι συνέπειες από την (πιθανή πλέον) ανυπαρξία πρόθυμου χωροφύλακα ενδέχεται να επηρεάσουν σφόδρα σε σχέση με την Τουρκία, ανοίγοντάς της ακόμη μεγαλύτερο πεδίο δράσης στον ρόλο της περιφερειακής δύναμης.
Ο άτσαλος και βεβιασμένος τρόπος όμως με τον οποίο συμβαίνουν τώρα όλα αυτά, δυσαρεστώντας τους Γάλλους και γενικότερα τους Ευρωπαίους, υποκρύπτει ένα πολύ σοβαρό γεγονός. Την ως τώρα άρνηση μιας πραγματικότητας που διαμορφώθηκε σταδιακά.
Η δυσχερής κατάσταση και τα σενάρια της σύγκρουσης γιγάντων
Τις προηγούμενες δεκαετίες, η Δύση δεν κατάφερε να συνειδητοποιήσει σε ποιο βαθμό η οικονομική ανάπτυξη της Κίνας επέφερε τη γιγάντωση των στρατιωτικών δυνατοτήτων της. Κι ακόμη περισσότερο, ότι εδραίωσε τις παγκόσμιες φιλοδοξίες της να καταστεί υπερδύναμη από πάσης απόψεως, συνδυάζοντας το μοντέλο του κρατικού καπιταλισμού, με μια εξαιρετικά επιθετική διπλωματία και την παροχή βοήθειας σε τρίτες χώρες με τη διασφάλιση προνομιακών δικαιωμάτων πρόσβασης σε αυτές.
Τα περισσότερα μεγάλα ονόματα της διεθνούς γεωπολιτικής ανάλυσης συμφωνούν ότι τώρα είναι πολύ αργά: το τζίνι βγήκε από το μπουκάλι.
Διαθέτοντας ήδη μια οικονομία εξίσου ισχυρή με αυτή των ΗΠΑ, σε όρους Purchasing Power Parity, η Κίνα διαθέτει και εφάμιλλη στρατιωτική τεχνολογία σε αρκετούς τομείς, ενώ σε ορισμένους έχει, ή επιδιώκει με κάθε τρόπο να αποκτήσει, την πρωτοπορία.
Το καλύτερο σενάριο για τις ΗΠΑ, λένε αρκετοί από τους ίδιους, είναι μια ειρηνική συνύπαρξη, με διαμοιρασμένες ζώνες επιρροής. Άλλοι εκτιμούν ότι η απόκτηση της πρώτης θέσης από την Κίνα είναι θέμα χρόνου κι ότι το μόνο που μπορεί να κάνει η Δύση είναι να καθυστερήσει όσο μπορεί τις εξελίξεις. Δεν λείπουν και εκείνοι που εκτιμούν ότι μια σύγκρουση των δύο γιγάντων, είτε απευθείας είτε μέσω παρένθετων δυνάμεων (proxies), είναι περίπου αναπόφευκτη, είτε σε περιοχές πλησίον της Κίνας (όπως π.χ. η Ταϊβάν) είτε και αλλού.
Σε κάθε περίπτωση, αυτή η νέα γεωπολιτική διάσταση, σε συνδυασμό και με τις επιπτώσεις που είχε η πανδημία στις αλυσίδες εφοδιασμού, είναι εξαιρετικά πιθανό ότι θα προκαλέσει μεγάλες ανακατατάξεις στον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν όχι μόνον οι πολυεθνικές αλλά και οι εταιρίες εισαγωγών και εξαγωγών, ακόμη και οι βιομηχανίες.
Είτε πρόκειται για προϊόντα είτε για πρώτες ύλες, ένας νέος ψυχρός πόλεμος, όπως αυτός που πλέον επαπειλείται, θα επηρεάσει όχι μόνο τις διασυνοριακές συμφωνίες μέσω των οποίων η Κίνα έχει ήδη αποκτήσει σοβαρά πατήματα στην Ευρώπη αλλά και τις ίδιες τις ΗΠΑ, αλλά και το διαμετακομιστικό εμπόριο.
Προφανώς και την παρουσία δυτικών εταιρειών στην ίδια την Κίνα.