Αφορμή για αυτό το σημείωμα αποτέλεσε η επέτειος της 11ης Σεπτεμβρίου, που υπό μία έννοια άνοιξε τον κύκλο των σημαντικών εξελίξεων του 21ου αιώνα, σε συνδυασμό με την ταχύτατη κατάρρευση του καθεστώτος που στήριξαν οι Αμερικανοί στο Αφγανιστάν.
Μπορεί οι εξελίξεις στην Καμπούλ να θύμισαν ξανά το Βιετνάμ, η «άνευ όρων» απεμπλοκή όμως των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν συμβαίνει σε έναν κόσμο εντελώς διαφορετικό από εκείνον του προηγούμενου αιώνα. Κάτι που δεν φαίνεται σε θέση να παρακολουθήσει η πολιτική της Δύσης. Τεχνολογία και παγκοσμιοποίηση έχουν αλλάξει τόσο πολύ τα οικονομικά, γεωπολιτικά και κοινωνικά δεδομένα, που καθιστούν «απαρχαιωμένα» τα κυρίαρχα πολιτικά ρεύματα εφαρμοσμένης πολιτικής του 20ού αιώνα.
Το φαινόμενο είναι ίσως περισσότερο ορατό στη χώρα μας, που έτσι κι αλλιώς χαρακτηρίζεται από «επαρχιωτισμό» και καθυστέρηση στην υιοθέτηση οποιουδήποτε είδους νεωτερισμού, με εξαίρεση ίσως το… Facebook, το οποίο σπεύσαμε ως λαός να υιοθετήσουμε με πρωτόγνωρο ζήλο.
Είτε μιλάμε για την κυβέρνηση είτε για την αντιπολίτευση, το συμπέρασμα είναι ότι διατηρούμε σημαντική «διαφορά φάσης» σε σχέση με τις απαιτήσεις της πραγματικότητας. Σε ό,τι αφορά τα δύο μεγάλα κόμματα, που έχουν προς το παρόν και τη μεγαλύτερη σημασία, από τη μια πλευρά, γίνεται προσπάθεια να υιοθετηθούν μοντέλα που μετά από χρόνια εφαρμογής στο εξωτερικό δείχνουν πλέον γερασμένα, ανίκανα να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της συγκυρίας. Κι από την άλλη πλευρά, παρότι ορισμένοι δείχνουν να έχουν «μυριστεί» τις κοσμοϊστορικές αλλαγές που επέρχονται, επικρατεί μια αγκύλωση σε «παλαιοαριστερές» θεωρίες και πρακτικές, που έχουν περάσει στο χρονοντούλαπο της ιστορίας. Επειδή έτσι γαλουχήθηκαν κι έτσι έμαθαν, στελέχη και οπαδοί, όταν ακόμη δεν υπήρχε το ίντερνετ, παρά μόνο ως σκέψη των δημιουργών του.
Την ίδια ώρα, προβλήματα που μας κοιτούν κατά πρόσωπο, όπως η υπογεννητικότητα και η γήρανση του πληθυσμού, εξελίσσονται χωρίς ουσιαστικά αντίμετρα, η ανάγκη «να μην πάει ούτε ένα μυαλό χαμένο» παραγνωρίζεται. Η διαχειριστική λογική υπερτερεί κατά κράτος των ηγετικών «οραματικών» πρωτοβουλιών.
Θα ήταν άδικο όμως να πάρουμε τους πολιτικούς μας με τις πέτρες. Τα ίδια περίπου ισχύουν και σε χώρες πολύ μεγαλύτερες, πιο σύγχρονες, πιο ισχυρές, τόσο οικονομικά όσο και από πλευράς «θεσμών». Απλώς εκεί, είτε πρόκειται για το αριστερό είτε για το δεξιό μέρος του πολιτικού φάσματος, έχοντας εφαρμόσει αυτά που εμείς ακόμη έχουμε ως απώτερους θεωρητικούς στόχους, υπάρχει σαφώς μεγαλύτερη επίγνωση (και δημόσια συζήτηση) των προβλημάτων, χωρίς όμως να έχουν βρεθεί πειστικές λύσεις!
Λαμβάνοντας ως παράδειγμα τις ΗΠΑ, το άλλοτε υπόδειγμα πολιτικής σταθερότητας, βλέπουμε ότι η κατάκτηση της προεδρίας από τον Μπάιντεν μπορεί να έδωσε μια «ανάσα» στον υπόλοιπο κόσμο, πλην όμως, αρκετούς μήνες αργότερα, είναι απόλυτα εμφανές ότι ουδόλως έλυσε το θέμα της πρωτοφανούς εσωτερικής πόλωσης. Και είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν θα θεραπεύσει τα προβλήματα μιας Αμερικής που βρίσκεται αντιμέτωπη όχι μόνο με τον εσωτερικό διχασμό, αλλά και με τον κλονισμό της έως τώρα αδιαμφισβήτητης οικονομικής, γεωπολιτικής, ακόμη και πολιτιστικής κυριαρχίας της.
Εντέλει, το πρόβλημα μάλλον είναι ιδεολογικό.
Οι κρατούσες πολιτικές ιδεολογίες, που με παραλλαγές, συμπληρώσεις και βελτιώσεις εφαρμόζονται σήμερα, «αριστερές» και «δεξιές», για να χρησιμοποιήσουμε ξανά εκφράσεις βολικές, που όμως ίσως έχουν πάψει να είναι καθοριστικές, αναπτύχθηκαν σε ένα περιβάλλον σχεδόν απόλυτης κυριαρχίας της καπιταλιστικής, βιομηχανικής Δύσης.
Σήμερα, βρισκόμαστε σε μια περίοδο «μεταβιομηχανική», όπου η κυριαρχία της Δύσης είναι έωλη, ενώ η έννοια του έθνους-κράτους υφίσταται πρωτόγνωρους περιορισμούς στην αυτόνομη λειτουργία του, από τις παγκοσμιοποιημένες ροές (πληροφορίας, χρήματος, αγαθών, συντελεστών της παραγωγής, ακόμη και… ιών και μικροβίων), ενώ το κέντρο βάρους του κόσμου σταδιακά μεταφέρεται ολοένα περισσότερο, από τη Δύση, προς την Άπω Ανατολή και τον Ειρηνικό Ωκεανό.
Υπάρχει οπουδήποτε στη Δύση σήμερα, κάποια νέα ιδεολογική προσέγγιση που να προσφέρει πλαίσιο λύσεων για τα προβλήματα που προκύπτουν από αυτή τη νέα συγκυρία, με τρόπο ικανό να εμπνεύσει, να δώσει όραμα στους πολίτες; Πολύ φοβάμαι πως όχι.
Διότι έως στιγμής, αυτό που βλέπουμε, είναι απόπειρες να αντιμετωπιστούν τα νέα προβλήματα με παλιές λύσεις, με «μακιγιάζ» και «τσιρότα», κάτι που το πιθανότερο είναι να καταλήξει σε παταγώδεις αποτυχίες, ενώ ταυτόχρονα τα σκάνδαλα, συχνά η αίσθηση σήψης των θεσμών, οργίζουν την κοινή γνώμη, μεγεθυμένα σε πρωτόγνωρο βαθμό όχι πλέον μόνο από τα ΜΜΕ αλλά και τα social media, μαζί με έναν καταιγισμό από fake news.
Ένα από τα «μυστικά» της ανόδου διαφόρων τυχάρπαστων σε θέσεις πολιτικής εξουσίας, μέσα από την εδραίωση «αντισυστημικών» κινημάτων, είτε πρόκειται για επανάσταση εκ των έσω όπως συνέβη με τον Τραμπ και το κόμμα των Ρεπουμπλικανών είτε πρόκειται για την άνοδο διαφόρων ακραίων πολιτικών μέσα από τη δημιουργία νέων κομματικών σχηματισμών, αφορά ακριβώς αυτά τα σημεία.
Σημαντικό μέρος της κοινής γνώμης μπορεί μεν να αντιμετωπίζει ελλειπτικά, μέσα από πρίσμα προσωπικών εμπειριών, την πραγματικότητα, διαισθάνεται όμως την ανυπαρξία λύσεων, βλέπει ότι οι καταστάσεις την οδηγούν στο περιθώριο κι αισθάνεται -πολύ σημαντικό- ότι τα παιδιά της μπορεί να είναι σε χειρότερη θέση, διακόπτοντας μια αλληλουχία προόδου που κράτησε πολλές δεκαετίες. Έτσι, γίνεται εύκολα θύμα του λαϊκισμού, που πουλάει εύκολες (αλλά ανεφάρμοστες) λύσεις δήθεν «ξορκίζοντας» το κακό. Κι αυτό δεν προβλέπεται να αλλάξει σύντομα.
Στην Ελλάδα, δε, τις επιπτώσεις του δεν αποκλείεται και να τις δούμε σύντομα, στις επόμενες εκλογές.