Συγκρατήστε αυτό τον όρο: «απευθείας νομισματική χρηματοδότηση» ή “direct monetary financing”. Έτσι λέγεται στη σύγχρονη ορολογία το «τύπωμα χρήματος» από τις κεντρικές τράπεζες.
Κι ολοένα και περισσότερο, οικονομολόγοι και άλλοι διεθνείς ειδικοί καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι τα «χρήματα από το ελικόπτερο» ή από τον… ουρανό θα αποδειχθούν μονόδρομος στην εξέλιξη της κρίσης του κορωνοϊού.
Μπορεί να μη βρισκόμαστε ακόμη σε αυτό το σημείο, ωστόσο το πρωτοφανές μέγεθος των προγραμμάτων κρατικής στήριξης και χρηματοδότησης που έχουν ανακοινωθεί από διάφορες χώρες, χωρίς ωστόσο να έχουν έως στιγμής εντυπωσιάσει τις αγορές, φαίνεται ότι δείχνουν τον δρόμο.
Τα τρισεκατομμύρια έχουν γίνει «πασατέμπος», ενώ ήδη το μέγεθος του ελληνικού προγράμματος έχει φτάσει κοντά στα 10 δισ. ευρώ, γεγονός που θα θεωρείτο ασύλληπτο 15 μέρες πιο πριν.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, προετοιμάζεται ένα πρόγραμμα διάσωσης ύψους 1,2 τρισ. δολαρίων, σχεδόν 6% του ΑΕΠ της χώρας, ωστόσο οι αγορές έκλεισαν την περασμένη Παρασκευή με σκληρό σφυροκόπημα.
Όσα συμβαίνουν όμως είναι απολύτως λογικά.
Η πανδημία φέρνει όλες τις χώρες κι όλες τις οικονομίες, σε καθεστώς «ολοκληρωτικού πολέμου», παγώνοντας προσφορά και ζήτηση με τρόπο που δεν συμβαίνει ούτε σε συνθήκες πολέμου, καθώς σταδιακά οι χώρες μπαίνουν η μία μετά την άλλη σε σχεδόν απόλυτο «lockdown» και η ζήτηση για αγαθά, με εξαίρεση τα τρόφιμα και λοιπά είδη πρώτης ανάγκης, καταρρέει μαζί με την προσφορά.
Ούτε βεβαίως το «πάγωμα» αφορά μόνο τις αεροπορικές εταιρείες, τη ναυτιλία, τα ξενοδοχεία και τα καταστήματα. Πότε έχει άραγε ξανασυμβεί να κλείσουν ταυτόχρονα όλες σχεδόν οι μεγάλες αυτοκινητοβιομηχανίες στην Ευρώπη και την Αμερική;
Αυτός είναι ο λόγος που κυβερνήσεις και τράπεζες νιώθουν όχι μόνο υποχρεωμένες αλλά και «ελεύθερες» να κάνουν οτιδήποτε χρειαστεί. Διότι γνωρίζουν ότι αν δεν το πράξουν, υπάρχει σοβαρός κίνδυνος όχι απλά ύφεσης αλλά συντριπτικού πλήγματος στις οικονομίες, που θα αφήσει οικονομικά, κοινωνικά αλλά και πολιτικά «σημάδια» ικανά να αλλάξουν την πορεία του κόσμου.
Κι αυτό χωρίς καμία δόση υπερβολής.
Σύμφωνα π.χ. με τις προβλέψεις της Goldman Sachs, οι ΗΠΑ θα καταγράψουν μόνο μέσα στην εβδομάδα 15-21 Μαρτίου, τη μεγαλύτερη αύξηση σε αιτήσεις ανεργίας (κατά περίπου 2,2 εκατομμύρια άτομα) που έχει καταγραφεί ποτέ! Ταυτόχρονα ο ίδιος οίκος βλέπει για τον Απρίλιο μείωση της βιομηχανικής παραγωγής κατά 20%, ποσοστό που μπορεί να αποδειχθεί αισιόδοξο, εάν επεκταθεί το lockdown, που στις ΗΠΑ αφορά, την ώρα που γράφεται αυτό το κείμενο, μόλις 1 στους 5 Αμερικανούς κι όχι το σύνολο όπως συμβαίνει στις περισσότερες, αν όχι όλες, τις ευρωπαϊκές χώρες, με εξαίρεση τη Μεγάλη Βρετανία.
Ήδη σπάνε τα νομισματικά και δημοσιονομικά «ταμπού»
Τα σημάδια των πρωτοφανών πρωτοβουλιών που εμφανίζονται έτοιμα να λάβουν τα κράτη είναι άμεσα ορατά. Στη Μεγάλη Βρετανία. το κρατικό πρόγραμμα αφορά επιδότηση 80% των αμοιβών στους εργαζομένους που πλήττονται, κάτι που δεν έχει συμβεί ποτέ ξανά στην ιστορία της. Στην Ευρωζώνη, η Ελλάδα μπήκε «σε μια νύχτα» στο πρόγραμμα αγορών αξιών της ΕΚΤ, από το οποίο ήταν ως τώρα αποκλεισμένη, ενώ η Κομισιόν ανακοίνωσε τη μαζική ενεργοποίηση της «ρήτρας διαφυγής» στο Σύμφωνο Σταθερότητας, επιτρέποντας στις χώρες-μέλη να ξοδέψουν «όσο χρειαστεί» για να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες της κρίσης. Ακόμη και η Γερμανία αποφάσισε να ενεργοποιήσει τις ρήτρες παράκαμψης του δημοσιονομικού «φρένου» που η ίδια έχει επιβάλει στα δημοσιονομικά της.
Είναι, δε, χαρακτηριστικό ότι για πρώτη φορά συζητείται σοβαρά όχι μόνο η δανειοδότηση πολλών ευρωπαϊκών οικονομιών μέσω του ESM, αλλά και η έκδοση πραγματικού ευρωομολόγου, που θα έχει δηλαδή την εγγύηση όλων των χωρών της Ευρωζώνης, αποκλειστικά για την αντιμετώπιση των συνεπειών της πανδημίας. Εξού και η ονομασία «κορωνομόλογο», που ήδη έχει ανεπίσημα αποκτήσει.
Πρόκειται ασφαλώς για μια κρίση χωρίς προηγούμενο στις σύγχρονες οικονομίες. Το ερώτημα είναι πόσο βαριά θα είναι στην εξέλιξή της η υγειονομική πλευρά και πόσο θα κρατήσει το lockdown στις κοινωνίες. Ένα-δύο μήνες ή ακόμη περισσότερο;
Το βέβαιο είναι ότι όσο μεγαλώνει η διάρκεια και η ένταση της κρίσης, τόσο θα μεγαλώνουν και τα προγράμματα στήριξης, καθώς η επιβίωση των οικονομιών και των κοινωνιών πρέπει να διασφαλιστεί, προκειμένου να αποφευχθούν τα χειρότερα.
Όλα αυτά όμως συμβαίνουν με τα ιδιωτικά και κρατικά χρέη να βρίσκονται διεθνώς στο υψηλότερο επίπεδο όλων των εποχών. Με το παγκόσμιο ΑΕΠ κοντά στα 90 τρισ. δολάρια το 2019, το σύνολο των κρατικών χρεών ξεπερνούσε τα 70 τρισ. ευρώ και το συνολικό χρέος ανά τον κόσμο ξεπέρασε τα 250 τρισ. ευρώ. Είναι δηλαδή πάνω από το 300% του παγκόσμιου ΑΕΠ.
Με άλλα λόγια, η πανδημία δεν βρήκε τον κόσμο (και ασφαλώς τις ΗΠΑ και τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, περιλαμβανομένης της Ιταλίας, της Ελλάδας βεβαίως, αλλά και πολλές άλλες), στην καλύτερη κατάσταση από πλευράς «δανειοληπτικής ικανότητας». Που σημαίνει ότι η αντιμετώπιση της πανδημίας θα εκτοξεύσει τα ελλείμματα και το χρέος, με αρκετά κράτη να βρίσκονται ήδη σε οριακά επίπεδα.
Σε κάθε πρόγραμμα διάσωσης ή ενίσχυσης, τα βασικά ερωτήματα είναι δύο. Πώς θα χρηματοδοτηθεί και πώς θα διανεμηθεί. Δεδομένου ότι ήδη αρκετές Κεντρικές Τράπεζες προχωρούν σε «τύπωμα χρήματος» έμμεσα, είτε αγοράζοντας ιδιωτικό χρέος όπως συμβαίνει στην Ευρώπη, είτε αγοράζοντας ένα σταθερό ποσοστό των κρατικών τίτλων, κάθε χρόνο, περίπου ίσο με το ετήσιο κρατικό έλλειμμα, όπως συμβαίνει στην Ιαπωνία, δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κάποιος ακόμη πιο δραστικές λύσεις, στη συνέχεια.
Όλα λοιπόν δείχνουν ότι η απευθείας χρηματοδότηση των κρατικών ελλειμμάτων από τις κεντρικές τράπεζες είναι πλέον και αυτή στο τραπέζι, κάτι όχι παράξενο από τη στιγμή που τα κράτη παίρνουν μαζικά την απόφαση να στηρίξουν ακόμη και απευθείας τους πολίτες τους, με τη χορήγηση ατομικών επιδομάτων.
Ο φόβος του υπερπληθωρισμού είναι αυτή τη στιγμή δευτερεύον θέμα, μπροστά στις επιπτώσεις του COVID-19. Kαι δεν αποκλείεται ο «επάρατος» πληθωρισμός να εξελιχθεί σε «εργαλείο» για την αντιμετώπιση των διογκωμένων χρεών. Ωστόσο, με δεδομένη την αλληλεξάρτηση των οικονομιών, που εδώ και χρόνια έχει ξεπεράσει κάθε προηγούμενο, σημαντικός παράγοντας σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση των συνεπειών της κρίσης -και στο θέμα των χρεών- θα αποδειχθεί η ικανότητα παγκόσμιου συντονισμού, για την αποφυγή των παρενεργειών που θα δημιουργηθούν από όλες αυτές τις «εξτρεμιστικές» διαδικασίες.
Το σίγουρο είναι ότι την επόμενη μέρα της πανδημίας, ο κόσμος δεν θα είναι πια ο ίδιος. Πολλά από τα δεδομένα της «παγκοσμιοποίησης», είτε πρόκειται για την εξάρτηση από διεθνείς εφοδιαστικές αλυσίδες, είτε από τη συγκέντρωση της αγοράς σε ελάχιστα χέρια, χωρίς γεωγραφική διασπορά (όπως συμβαίνει με τις οθόνες κινητών), είτε για τη διεθνή κίνηση των ανθρώπων και των αγαθών, θα αναθεωρηθούν.
Το ίδιο δεν αποκλείεται να συμβεί όμως ακόμη και σε επίπεδο πολιτικών και οικονομικών συστημάτων, καθώς οι συγκρίσεις από χώρα σε χώρα θα είναι αναπόφευκτες.