Οι μεταρρυθμίσεις στο θεσμικό πλαίσιο, η αύξηση της χρηματοδότησης, η μείωση των φόρων, όλα αυτά είναι στοιχεία, χιλιοειπωμένα στον οικονομικό Τύπο, που αναμφίβολα υποβοηθούν την επιχειρηματικότητα και την ανταγωνιστικότητα.
Μέχρι στιγμής, όμως, ελάχιστες αναφορές γίνονται σε έναν άυλο ποιοτικό παράγοντα, που ίσως παίζει και τον πλέον σημαντικό ρόλο, σε μια χώρα που πασχίζει να επανέλθει σε καθεστώς υγιούς και διατηρήσιμης ανάπτυξης, την ώρα που διεθνώς συντελούνται ταχύτατες και ριζικές αλλαγές.
Στην αλλαγή νοοτροπίας, σκέψης και συμπεριφορών, στη δημιουργία δηλαδή μιας «κουλτούρας», όχι απλά επιχειρηματικής αλλά κοινωνικής, που θα αναδεικνύει απαραίτητες αξίες και στοιχεία όπως η αξιοκρατία, ο εναγκαλισμός της καινοτομίας, η εργασιακή ηθική, ο σεβασμός απέναντι στους νόμους, η παιδεία με την πραγματική της έννοια, η αριστεία, αλλά και η κριτική ελεύθερη σκέψη.
Ουδείς βέβαια ανέμενε ότι τέτοιου είδους ριζικοί μετασχηματισμοί θα συντελούνταν μέσα σε διάστημα περίπου 10 ετών. Ωστόσο είναι μάλλον αποθαρρυντικό, το γεγονός ότι δεν βλέπουμε γύρω μας, μια δεκαετία μετά την έναρξη της κρίσης, παρά ελάχιστα ψήγματα αλλαγής στον κρίσιμο τομέα των αντιλήψεων.
Τρανταχτό παράδειγμα, ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί σήμερα το πολιτικό σκηνικό, παρά τη σωρεία νέων προσώπων που έχει εμφανιστεί. Η πολιτική δράση ακολουθεί εν πολλοίς την πεπατημένη, ενώ ακόμη κι όταν υπάρχει προβληματισμός για τις νέες διεθνείς τάσεις και εξελίξεις, αυτός εστιάζεται και πάλι σχεδόν αποκλειστικά στο βραχυχρόνιο πολιτικό όφελος. Κάποια «εργαλεία» πολιτικής μπορεί να έχουν εκσυγχρονιστεί (με θλιβερότερο παράδειγμα τα «τρολ» στα κοινωνικά δίκτυα), οι νοοτροπίες, ωστόσο, παραμένουν προσκολλημένες στο παρελθόν, με ελάχιστες εξαιρέσεις.
Αλλά και στον επιχειρηματικό χώρο, πέραν από εκείνους που θα ξεχώριζαν σε οιοδήποτε περιβάλλον, η μεγάλη πλειονότητα αρνείται προς το παρόν να αλλάξει φιλοσοφία και κουλτούρα, παρότι θα έπρεπε να βλέπει τις ραγδαίες αλλαγές που συντελούνται γύρω της. Επιχειρηματίες που έχουν ελάχιστη σχέση με το διαδίκτυο, επιχειρήσεις που έχουν site εγκαταλελειμμένα, ή και παντελώς δύσχρηστα ηλεκτρονικά καταστήματα, δίνουν ένα μικρό παράδειγμα του τι συμβαίνει.
Δεν είναι άλλωστε τυχαία τα αποτελέσματα ερευνών που δείχνουν ότι ακόμη και τα τελευταία χρόνια, πρώτη επιλογή του επιχειρηματικά δραστηριοποιούμενου Έλληνα είναι ένα μικρό μαγαζί, συνήθως στον χώρο της εστίασης ή της διασκέδασης, ή ευρύτερα στην εγχώρια κατανάλωση προϊόντων και υπηρεσιών, χωρίς ιδιαίτερους νεωτερισμούς.
Ούτε είναι τυχαίο βέβαια, ότι σε επίπεδο κοινής γνώμης συνολικά, υπάρχει μια προσκόλληση στο παρελθόν, σε ξεπερασμένες τάσεις και συμπεριφορές, σε πρότυπα φθαρμένα, που αναπαράγονται βεβαίως μαζικά, από την τηλεοπτική (ενίοτε πλέον και διαδικτυακή) υποκουλτούρα.
Τα ίδια και στον στρατηγικής σημασίας χώρο της Παιδείας, τον οποίο άπαντες όφειλαν να θεωρούν (περιλαμβανομένων και των πολιτικών κομμάτων) ως «εθνικό ζήτημα», προκειμένου να διαμορφώσουμε συνθήκες για πραγματικά μακροχρόνια ανάπτυξη, κι όχι μόνο οικονομική, μέσα από την εκπαίδευση των επόμενων γενεών.
Αν όμως δεν αλλάξουν αυτές οι συνθήκες, ακόμη κι αν βελτιωθεί η φορολογία, ανοίξουν οι κάνουλες χρηματοδότησης, γίνουν κι άλλες μεταρρυθμίσεις στη λειτουργία του Δημοσίου, μπορεί να κερδίσουμε μερικούς αγώνες, αλλά σίγουρα θα βγούμε χαμένοι στον «μαραθώνιο» των διαρκώς επερχόμενων αλλαγών.