Στην πολιτική -κι όχι μόνον την ελληνική- έχει καθιερωθεί ο ορίζοντας της 4ετίας, το πολύ. Οι «καυτές πατάτες» αποφεύγονται όσο αυτό είναι δυνατό, με σκοπό «να κόψει τον λαιμό του» ο… επόμενος. Για το «κόμμα», αυτό που έχει σημασία δεν είναι να λυθούν προβλήματα με μακροπρόθεσμες βιώσιμες λύσεις, αλλά ναι κερδηθούν πρόσκαιρα πολιτικά οφέλη, ή έστω να μην καταγραφούν απώλειες. Οι εξαιρέσεις αποτελούν σπάνιο, πολύ σπάνιο φαινόμενο.
Στον χώρο των επιχειρήσεων, το τοπίο είναι αντίστοιχο. Σε αυτή την περίπτωση, το «να ωφεληθούμε εδώ και τώρα» είναι ακόμη πιο έντονο στο εξωτερικό, καθώς εκεί υπάρχουν περισσότερες πολυμετοχικές εταιρείες, στις οποίες ο μάνατζερ δεν είναι και ιδιοκτήτης, να έχει στο νου του και το τι θα γίνει με την περιουσία του αργότερα. Σημασία έχει η πρόσκαιρη επιτυχία και τα παχυλά bonus στο τέλος του χρόνου, πολύ συχνά με τα περίφημα stock options.
Tο ότι συμβαίνουν όλα αυτά είναι βέβαια και αποτέλεσμα μιας γενικότερης κουλτούρας «άμεσης ικανοποίησης» που έχει επικρατήσει, ιδίως τις τελευταίες δεκαετίες, κάνοντας και την κοινή γνώμη να επικεντρώνεται στα «άμεσα» περισσότερο σε σχέση με το παρελθόν. Έτσι, ακόμη κι όταν οι ηγεσίες έχουν τη διάθεση να ασχοληθούν με κάποιο μεγάλο μακροπρόθεσμο πρόβλημα, υπάρχει σοβαρή περίπτωση να ανατραπεί η όποια προσπάθεια, ιδίως όταν η αντιπολίτευση υποδαυλίζει την αντίδραση, έχοντας κοντόφθαλμους ωφελιμιστικούς στόχους.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας περίπτωσης ήταν η προσπάθεια της κυβέρνησης Σημίτη να ασχοληθεί με το ασφαλιστικό, που όμως εγκαταλείφθηκε λόγω «λαϊκής αντίδρασης». Τώρα βέβαια ξέρουμε τα ολέθρια αποτελέσματα που είχε το συμβάν, όχι μόνο στο ασφαλιστικό ζήτημα αλλά και γενικότερα στην εμπέδωση της «άλλης» νοοτροπίας, αυτής του «πέτα την καυτή πατάτα στον επόμενο».
Αντίστοιχα ισχυρά παραδείγματα υπάρχουν βεβαίως και στον επιχειρηματικό χώρο. Από επιχειρηματικούς κολοσσούς που κατέρρευσαν κάτω από το βάρος της απληστίας των στελεχών τους, στο πλαίσιο της τελευταίας μεγάλης κρίσης, μέχρι το ολέθριο λάθος άλλων κολοσσών να δώσουν «γη και ύδωρ» στον κρατικό καπιταλισμό της Κίνας, προκειμένου να αποκτήσουν πρόσβαση στην εσωτερική αγορά της. Ένα ζήτημα που θα αναδειχθεί πολύ περισσότερο στο άμεσο μέλλον, καθώς Ευρώπη και Αμερική αρχίζουν -με μεγάλη καθυστέρηση- να αντιλαμβάνονται ότι τάισαν το χέρι που θα τους δαγκώσει!
Το χειρότερο όμως είναι ότι αυτές οι κοντόφθαλμες πρακτικές συμβαίνουν σε μια συγκυρία εξαιρετικά ρευστή, στην οποία συντελούνται δομικές αλλαγές σε κοινωνικό, τεχνολογικό, οικονομικό αλλά και γεωπολιτικό επίπεδο, σε μια περίοδο που η πρόοδος της επιστήμης αρχίζει να θέτει ριζικά διλήμματα στο ανθρώπινο γένος.
Διλήμματα που προκύπτουν από την ευγονική, τη μοριακή βιολογία, τη νανο-τεχνολογία, έως την εμφάνιση του Blockchain, των κρυπτονομισμάτων και πολλών άλλων τεχνολογικών «μηχανισμών», ικανών να επιφέρουν επανάσταση στο τρόπο ζωής μας, αλλά και με συνέπειες που μπορεί να αλλάξουν τη ροή της ιστορίας, την ίδια την περαιτέρω εξέλιξή μας.
Με άλλα λόγια, σε μια περίοδο που απαιτεί από τις ηγεσίες βαθυστόχαστη σκέψη και προβληματισμό, δράση με μακροχρόνιους στόχους, πραγματικά ηγετική παρέμβαση στην κοινωνία για τη διαμόρφωση των κατάλληλων συσχετισμών, συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο.
Δεν χρειάζεται να κοιτάξει κάποιος μακρύτερα από την Ευρωπαϊκή Ένωση για να αντιληφθεί του λόγου το αληθές. Σε πλήρη αντίθεση με το μακροχρόνιο «όραμα» που σφράγισε την ίδρυσή της, οι αποφάσεις σήμερα λαμβάνονται με μεγάλη καθυστέρηση, εντελώς αποσπασματικά, προκειμένου να καλύψουν, για να μην πούμε να πασαλείψουν, «όπως όπως», τις άμεσες -και μόνο- ανάγκες, με βασικό γνώμονα το πολιτικό κόστος στο εσωτερικό της κάθε χώρας. Για «όραμα» πλέον ούτε λόγος, καθώς η αποτυχημένη διαχείριση ολοένα και αυξάνει τις πυροσβεστικές ανάγκες.
Το χειρότερο όλων όμως είναι ότι αυτές οι πρακτικές ανατροφοδοτούν την ούτως ή άλλως υπαρκτή τάση της «αδράνειας», που ενίοτε φτάνει ως και την «άρνηση» της πραγματικότητας.
Σε αυτή την κατηγορία εντάσσεται για παράδειγμα η άρνηση των «συστημικών» πολιτικών σχηματισμών, να αντιληφθούν τις ευθύνες τους στην άνοδο των λαϊκιστών και τις βαθύτερες αιτίες του προβλήματος, αντί απλώς να προσπαθούν να «νουθετήσουν» τους πολίτες ή να αντιμετωπίσουν -κατά κανόνα πλημμελώς- τις συνέπειες.
Αντίστοιχα παραδείγματα υπάρχουν και στον επιχειρηματικό κόσμο, σε περιπτώσεις στις οποίες η ηγεσία μιας επιχείρησης αρνείται πεισματικά να αντιληφθεί ότι πρέπει να προχωρήσει σε ριζικούς -και επώδυνους- μετασχηματισμούς, γιατί καλώς ή κακώς οι «όροι» λειτουργίας της αγοράς της έχουν αλλάξει, μεταθέτοντας τις δύσκολες αποφάσεις για το μέλλον.
Όμως, η αλλαγή των συνθηκών, είτε μιλάμε για κοινωνίες, είτε για κράτη και υπερεθνικούς σχηματισμούς, είτε για μικρότερες ή μεγαλύτερες επιχειρήσεις, δεν περιμένει κανέναν. Κι αυτές οι αλλαγές, εξαιτίας της τεχνολογίας, της εξαιρετικά αυξημένης διάχυσης της πληροφόρησης και της «διασύνδεσης», ολοένα και επιταχύνονται.
Υπό αυτή την έννοια, στην εποχή μας δεν είναι μόνο η προσκόλληση στο παρελθόν, που απειλεί το μέλλον. Είναι και ο πρόχειρος χειρισμός του παρόντος, χωρίς ορίζοντα και στρατηγική, που μπορεί να καταβροχθίσει το μέλλον.