Μέσα στο διάστημα των ετών αυτής της κρίσης, είδαμε κολοσσούς να γκρεμίζονται σαν τραπουλόχαρτα, επιχειρήσεις με πρωταγωνιστικό ρόλο επί δεκαετίες να βάζουν λουκέτο, αλλά και δεκάδες γνωστές, κάποτε εύρωστες εταιρίες, με ηγετικές θέσεις στους κλάδους τους, να περνούν στην τάξη των «υπερδανεισμένων» και να φυτοζωούν, αποτελώντας σκιά του εαυτού τους.
Αυτή δεν ήταν όμως η μόνη εξέλιξη. Όπως προκύπτει και από τα οικονομικά στοιχεία, για πολλούς, η κρίση αποτέλεσε και «ευκαιρία», είτε να εκλογικεύσουν τη λειτουργία τους, είτε να κατακτήσουν σημαντικά μερίδια αγοράς, είτε και να δημιουργήσουν νέα κερδοφορία, συχνά ανοίγοντας δρόμους στο εξωτερικό.
Δεδομένου όμως ότι η κρίση δεν έχει ακόμη τελειώσει, μπορεί ένα μεγάλος μέρος του παλαιού να έχει καταρρεύσει, το καινούργιο όμως δεν έχει ακόμη αναδυθεί, τουλάχιστον στην ολότητά του. Κι όσο σίγουρο είναι ότι μέσα και από τη διαδικασία «ρύθμισης» των κόκκινων δανείων θα ολοκληρωθεί μια βίαιη διαδικασία αναδιάταξης του ελληνικού επιχειρηματικού χάρτη, που βρίσκεται σε εξέλιξη τα τελευταία χρόνια, άλλο τόσο αβέβαιη είναι η ακριβής μορφή του «τοπίου» που θα προκύψει.
Κατά ένα μέρος, στο νέο τοπίο θα συνεχίσουν να παίζουν σίγουρα μεγάλο ρόλο εκείνοι οι πρωταγωνιστές του προ κρίσης διαστήματος, που κατάφεραν να βγουν λιγότερο ή περισσότερο αλώβητοι από την κρίση, έχοντας στη διάθεσή τους κεφάλαια, ηγετικές ικανότητες, αλλά και την απαραίτητη προσαρμοστικότητα απέναντι στις νέες συνθήκες.
Είναι αυτές οι πολύ μεγάλες επιχειρήσεις και όμιλοι που παρακολουθούμε να συνεχίζουν να πρωτοστατούν στον κλάδο τους, να διατηρούν στοιχειώδη χρηματοοικονομική υγεία και να συνεχίζουν να επενδύουν.
Για τις περισσότερες από αυτές, το εγγύς μέλλον, μέσω της διαδικασίας των «συνενώσεων και εξαγορών» που πυροδοτεί η ρύθμιση δανείων, αλλά και μέσω της διαδικασίας των ιδιωτικοποιήσεων και της συνεργασίας ιδιωτικού και δημόσιου τομέα, υπόσχεται μεγάλες ευκαιρίες, αρκεί να κινηθούν οργανωμένα και αποτελεσματικά.
Ένα ακόμη κομμάτι θα περάσει σε ξένα χέρια, όπως έχει ήδη γίνει αντιληπτό, είτε μέσω των ιδιωτικοποιήσεων, είτε μέσω εξαγορών.
Σε μεγάλο βαθμό, όμως, το νέο τοπίο θα περιλάβει καινούργια γηγενή πρόσωπα, που δεν απολαμβάνουν σήμερα ευρείας αναγνωρισιμότητας. Πρόκειται για όσους θα σπεύσουν, αναλαμβάνοντας ρίσκο, να εκμεταλλευθούν τις νέες συνθήκες και τα «κενά» που δημιούργησε η κρίση, προκειμένου να αυξήσουν και να εδραιώσουν την παρουσία τους, είτε επεκτεινόμενοι γοργά στον χώρο δραστηριότητάς τους, είτε σε νέους τομείς.
Σε πολλές περιπτώσεις, η ανάπτυξη για εκείνους θα έρθει μέσω της συνεργασίας με ξένα funds ή ομίλους, προκειμένου να αποκτήσουν «υπερδανεισμένες» εταιρίες που έχουν όμως υγιή assets και τα φόντα να συνεχίσουν να λειτουργούν.
Σε άλλες, θα προκύψει μέσα από τη διεισδυτική ανάλυση επιμέρους τμημάτων της αγοράς, προκειμένου να προκύψουν στόχοι συνένωσης και εξαγοράς, που θα τους προσφέρουν το απαιτούμενο μέγεθος και τις συνέργειες για να αυξήσουν δραματικά την απόδοσή τους, ενώ αρκετοί θα δημιουργήσουν νέες αγορές, εκμεταλλευόμενοι το ραγδαία μεταβαλλόμενο περιβάλλον, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.
Σε κάθε περίπτωση, δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε όμως ότι το «κλειδί» της επιτυχίας για τους περισσότερους θα είναι η εύρεση χρηματοδότησης, σε ένα ελληνικό περιβάλλον περιορισμένης ρευστότητας και μηδαμινής πιστωτικής επέκτασης.
Που σημαίνει ότι για πολλούς, ο δρόμος για την ταχεία ανάπτυξη θα περάσει από συνεργασίες διαφόρων ειδών, με τα επενδυτικά funds και τους διεθνείς ομίλους, που ολοένα και περισσότερο θα κοιτούν ευκαιρίες κέρδους στην ελληνική αγορά.
Κι αυτό ίσως αποτελέσει τον μεγαλύτερο παράγοντα διαφοροποίησης, σε σχέση με τη μορφή που είχε η ελληνική επιχειρηματικότητα τις προηγούμενες δεκαετίες.