H πρόσφατη δήλωση του Ευκλείδη Τσακαλώτου, ότι η πάταξη της φοροδιαφυγής αποτελεί «ζήτημα επιβίωσης για την κυβέρνηση», ήρθε μόλις μία εβδομάδα μετά το σχόλιό μας που επεσήμανε ακριβώς το ίδιο (Για όσους δεν κατάλαβαν: Εχθρός είναι η φορο-εισφοροδιαφυγή!) όχι απλά για την επιβίωση της κυβέρνησης, αλλά για την ίδια τη χώρα και την κοινωνική της συνοχή.
Η αλήθεια είναι ότι ο κ. Τσακαλώτος συνηθίζει να αξιολογεί σωστά τις προτεραιότητες που θα πρέπει να έχει η κυβέρνηση. Όπως αλήθεια είναι επίσης ότι στο συγκεκριμένο θέμα, οι προθέσεις και οι προτεραιότητες δεν έχουν μετουσιωθεί σε πράξεις στον βαθμό που επιβάλλει η συγκυρία.
Κι αυτό όταν η ίδια η επιβολή των capital controls ευνοεί από τη φύση της την πάταξη της φοροδιαφυγής, βάζοντας περιορισμούς στο «φυσικό χρήμα» και διευρύνοντας τη χρήση πλαστικών καρτών.
Εν τούτοις, διαβάζουμε ότι δεν υπάρχουν αρκετά διαθέσιμα συστήματα POS (δεν θα έπρεπε άραγε αυτό να είναι προτεραιότητα;) κι ότι πολλές επαγγελματικές τάξεις αντιτίθενται σθεναρά στην υποχρεωτική χρήση τους. Το μερίδιο του πλαστικού χρήματος αναπόφευκτα μεγαλώνει, αλλά όσο δεν λαμβάνονται μόνιμα μέτρα που θα ενισχύσουν διαχρονικά τη χρήση του, τόσο κινδυνεύουμε η αύξηση στις συναλλαγές αυτές να αποβεί βραχύβια μετά τη χαλάρωση και εν τέλει την εξάλειψη των κεφαλαιακών περιορισμών.
Ακόμη πιο σημαντικό, όμως, είναι το γεγονός ότι μέχρι στιγμής ουδεμία αλλαγή διαφαίνεται στη «φιλοσοφία» του φορολογικού συστήματος, που τα τελευταία χρόνια ως κύριο αποτέλεσμα έχει την υπερφορολόγηση των κοινωνικών τάξεων που εμφανίζουν τα εισοδήματά τους (δηλαδή κατά κύριο λόγο τους μισθωτούς) και όσους από τις λοιπές κατηγορίες επίσης εμφανίζουν σχετικά σημαντικά εισοδήματα, είτε διότι είναι ειλικρινείς, είτε διότι δεν μπορούν να κάνουν διαφορετικά.
Το ότι ο δρόμος αυτός είναι αδιέξοδος, είναι πλέον ηλίου φαεινότερο. Η Ελλάδα διεκδικεί παγκόσμια πρωτοτυπία. Έχει φτάσει, αν δεν έχει ξεπεράσει κιόλας, τα όρια της υπερφορολόγησης όσων δεν κρύβουν σοβαρά εισοδήματα, (με αποτέλεσμα να μεγαλώνουν διαρκώς τα ανεξόφλητα υπόλοιπα φόρων), χωρίς όμως να έχει αγγίξει ουσιαστικά τους φοροδιαφεύγοντες, γεγονός που δημιουργεί τεράστια κοινωνική αδικία και ανισότητα.
Πίσω από αυτό το φαινόμενο υπάρχει βεβαίως ένα «μυστικό». Οι περισσότεροι απ' όσους μιλούσαν παλαιότερα και απ' όσους μιλούν σήμερα για «νέο παραγωγικό μοντέλο» κρύβουν επιμελώς τις δυσάρεστες πτυχές αυτής της μετάβασης.
Δεν θέλουν να εξηγήσουν ότι ο περιορισμός της εσωτερικής κατανάλωσης (αναπόφευκτος από τη στιγμή που τα δανεικά και οι αλόγιστες κρατικές δαπάνες τελείωσαν) και η στροφή προς μια περισσότερο ανταγωνιστική και εξωστρεφή οικονομία, συνεπάγεται ότι πολλοί ελεύθεροι επαγγελματίες και μικροεπιχειρηματίες θα πρέπει να αλλάξουν δουλειά, ή ότι θα μείνουν χωρίς δουλειά.
Δεν εξηγούν επίσης ότι ο αριθμός αυτοπασχολουμένων και μικροεπιχειρηματιών που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα είναι δυσανάλογα μεγάλος σε σχέση με τις άλλες ανεπτυγμένες χώρες, κι ότι αυτό έχει αρνητικές συνέπειες όχι μόνο στην ανταγωνιστικότητα (λόγω μικρού μεγέθους και έλλειψης οικονομιών κλίμακας) αλλά και στη φοροδιαφυγή. Διότι, ας μην κρυβόμαστε, πέρα από τη «μεγάλη φοροδιαφυγή», υπάρχει και η «μικρή φοροδιαφυγή», που έχει μικρότερο ανά μονάδα κόστος αλλά πολύ, μα πάρα πολύ μεγαλύτερο αριθμό εμπλεκομένων.
Όσο όμως κι αν ουδείς ομολογεί ανοικτά τις συνέπειες της -αναπόδραστης- αλλαγής μοντέλου, αυτή ήδη συντελείται βιαίως μέσω της ύφεσης, με ένα αποτέλεσμα που επίσης σπάνια «ομολογείται»:
Η φοροδιαφυγή και η εισφοροδιαφυγή αποτελεί πλέον προϋπόθεση επιβίωσης για μεγάλο αριθμό αυτοαπασχολουμένων, μικροεπιχειρηματιών και αγροτών. Χωρίς αυτή θα ήταν υποχρεωμένοι είτε να γίνουν υπάλληλοι κάποιων άλλων, είτε να αλλάξουν δουλειά, με όλες τις δυσκολίες που παρουσιάζουν σήμερα αμφότερα τα ενδεχόμενα.
Προφανώς κάθε κυβέρνηση λαμβάνει υπόψη της αυτούς τους παράγοντες, με αποτέλεσμα να προκύπτουν σημαντικοί δισταγμοί στην υιοθέτηση, κατά τα άλλα, απόλυτα λογικών πολιτικών. Ωστόσο, η διαιώνιση αυτής της κατάστασης δεν πρόκειται να αποδώσει καρπούς, ούτε καν προς όφελος εκείνων που σήμερα απλώς επιβιώνουν, αποφεύγοντας φόρους και εισφορές.
Οι ελπίδες ότι η ελληνική αγορά θα μπορούσε να επιστρέψει στο παρελθόν είναι εντελώς αβάσιμες, πολύ απλά διότι εξέλιπαν οι παράγοντες που είχαν διαμορφώσει την επίπλαστη ευμάρεια του παρελθόντος. Κι από την άλλη, αυτή η αρρωστημένη κατάσταση νοθεύει τον ανταγωνισμό, διευκολύνει την αναπαραγωγή της φοροδιαφυγής και της εισφοροδιαφυγής, ενώ δεσμεύει δια της αδράνειας, σε αδιέξοδους τομείς, παραγωγικές δυνάμεις που θα έπρεπε να στραφούν σε νέους δρόμους.
Κατά την ταπεινή μου άποψη, δεν υπάρχει άλλη επιλογή από το να γίνουν οι οδυνηρές αλλαγές που απαιτούνται, ώστε να χτυπηθεί ουσιαστικά και η φοροδιαφυγή, αν δεν θέλουμε να λιμνάσει η χώρα σε συνθήκες κρίσης για πολλά ακόμη χρόνια. Αυτή είναι η πραγματική «ταμπακιέρα».
Το ερώτημα είναι αν αυτή η κυβέρνηση θα το τολμήσει, ή αν θα ακολουθήσει την ίδια αδιέξοδη πορεία με τις προηγούμενες.
ΥΓ: Πολλοί θα πουν ότι δύσκολα μπορεί να αλλάξει η «νοοτροπία» της φοροδιαφυγής και της εισοφοροδιαφυγής, τη στιγμή που το κράτος δεν παρέχει ποιοτικά ανταλλάγματα. Σωστή παρατήρηση επί της αρχής, αν ξεχάσουμε το γεγονός ότι σήμερα πληρώνουμε τα σπασμένα των προηγούμενων δεκαετιών κι ότι είναι μάταιο να γίνεται λόγος για ποιοτικές υπηρεσίες, πριν ισορροπήσει ξανά το ίδιο το κράτος.
Αυτό που έχει σημασία είναι να καταλάβει η πλειονότητα των πολιτών ότι αυτά που γλιτώνει συνεργώντας στη φοροδιαφυγή, τα πληρώνει από την άλλη τσέπη μέσω της αύξησης των φορολογικών συντελεστών και των ασφαλιστικών εισφορών που υφίσταται.