Οσα πρέπει να ξέρετε για να επενδύσετε τώρα στα Αμοιβαία

Μία από τις πιο σημαντικές εξελίξεις στη δομή των σύγχρονων χρηματοοικονομικών αγορών είναι η κυριαρχία των συλλογικών επενδύσεων (collective investments).

H συγκεκριμένη αυτή εξέλιξη αποτελεί κυρίως συνέπεια της πολυπλοκότητας του σύγχρονου χρηματοπιστωτικού συστήματος και της αναγκαιότητας της ανάθεσης της διαχείρισης των αποταμιεύσεων των ιδιωτών σε συλλογικά επενδυτικά σχήματα, τα οποία προσφέρουν μοναδικά πλεονεκτήματα.

Εκτός από τη διασπορά του κινδύνου και την άμεση ρευστότητα, ίσως το πιο σημαντικό πλεονέκτημα είναι η δυνατότητα παροχής επαγγελματικής διαχείρισης ακόμα και για επενδυτές με χαμηλό αρχικό κεφάλαιο.

Τα βασικότερα είδη (των συλλογικών αυτών σχημάτων) είναι τα κλασικά αμοιβαία κεφάλαια ανοικτού τύπου (open end funds), οι εταιρείες επενδύσεων χαρτοφυλακίου κλειστού τύπου (closed end funds), τα χρηματιστηριακώς διαπραγματεύσιμα Α/Κ (exchange traded funds) και τα αμοιβαία κεφάλαια αμοιβαίων κεφαλαίων (funds of funds). Σημειώνεται ότι υπάρχουν και άλλες συλλογικές επενδύσεις όπως τα private equity funds και τα Α/Κ αντιστάθμισης κινδύνου (hedge funds), τα οποία όμως δεν απευθύνονται στο ευρύ επενδυτικό κοινό.

Το πιο πετυχημένο και πιο δημοφιλές από αυτά τα συλλογικά σχήματα είναι το Α/Κ ανοικτού τύπου, λόγω των γνωστών μοναδικών πλεονεκτημάτων που παρουσιάζει.

Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί ότι μετα το ξέσπασμα της χρηματιστηριακής κρίσης 2007-2008, αυξήθηκε η εμπιστοσύνη των επενδυτών στον θεσμό αυτό αφού τα υπό διαχείριση κεφάλαια υπερδιπλασιάστηκαν (διάγραμμα 1).

Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της Investment Company Institute (ICI) στο τέλος του 2017, εκατοντάδες εκατομμύρια επενδυτές παγκοσμίως είχαν τοποθετήσει κεφάλαια ύψους 49 τρισ. $ σε 114.131 διαφορετικά Α/Κ.

Ιστορική αναδρομή του θεσμού των Α/Κ και οι τρέχουσες εξελίξεις 

Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, τα Α/Κ έχουν εξελιχθεί σε ένα από τα βασικότερα επενδυτικά σχήματα για τους επενδυτές με μεσαία και χαμηλά εισοδήματα. Αξιοσημείωτο είναι ότι στις αρχές του 21ου αιώνα για πρώτη φορά ο αριθμός των Α/Κ στις Η.Π.Α. ξεπέρασε τον αριθμό των εισηγμένων εταιρειών στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης. Όπως έχουμε ήδη δει, τα Α/Κ σε σύγκριση με την απευθείας επένδυση σε μετοχές και ομόλογα προσφέρουν τα πλεονεκτήματα της άμεσης ρευστότητας και της διαφοροποίησης με σχετικά χαμηλό κόστος. Παρά το γεγονός ότι η δημοφιλία και η έντονη αναγνωρισιμότητα των Α/Κ είναι σχετικά πρόσφατη, η ιστορική τους προέλευση τοποθετείται στις πρώτες περιόδους των οργανωμένων χρηματιστηριακών συναλλαγών.

Η έννοια του συνδυασμού διαφορετικών περιουσιακών στοιχείων έχει αναπτυχθεί στην Ευρώπη στα τέλη του 18ου αιώνα και είναι αυτή που οδήγησε στην ανάπτυξη των σύγχρονων μορφών συλλογικών επενδύσεων.

Σύμφωνα με τον G. Rouwenhorst (2002) και τη μελέτη του αναφορικά με τις ιστορικές ρίζες του θεσμού των Α/Κ "The Origins of Mutual Funds", «στα τέλη του 18ου αιώνα ο Adriaan Van Ketwich, ένας έμπορος και μεσίτης που καταγόταν από τις Κάτω Χώρες, συγκέντρωσε τις συνδρομές επενδυτών σχηματίζοντας ένα επενδυτικό σχήμα, παρέχοντάς τους τη δυνατότητα να έχουν πρόσβαση στα οφέλη της διαφοροποίησης».

Η ίδρυση του συγκεκριμένου αποταμιευτικού-επενδυτικού σχήματος ακολούθησε τη χρηματοοικονομική κρίση του 1772-1773 και είχε ως στόχο να προσφέρει αυξημένη προστασία έναντι του επενδυτικού κινδύνου στους απλούς επενδυτές, οι οποίοι διέθεταν τότε περιορισμένα μέσα. Η διασπορά του κινδύνου επιτεύχθηκε με την ταυτόχρονη επένδυση σε χώρες του εξωτερικού, όπως σε ευρωπαϊκές χώρες, αλλά και σε κάποιες αποικιακές φυτείες στην Κεντρική και Νότια Αμερική.

Στον αιώνα που ακολούθησε, επενδυτικές εταιρείες με έδρα την Αγγλία και τη Σκωτία διέθεταν μερίδια συλλογικών επενδυτικών σχημάτων σε επενδυτές. Δύο σημαντικοί νόμοι που συνετάχθησαν το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα στο Ηνωμένο Βασίλειο, επέτρεψαν στους επενδυτές να συμμετάσχουν στα κέρδη των επενδυτικών εταιρειών, έχοντας περιορισμένη ευθύνη μέχρι του ποσού επένδυσης σε αυτήν.

Η ίδρυση του Foreign & Colonial Investment Trust το 1868 στο Λονδίνο σηματοδότησε την έναρξη του θεσμού των Α/Κ στις αγγλοσαξονικές χώρες. Το συγκεκριμένο συλλογικό επενδυτικό σχήμα είχε προκαθορισμένη χρονική διάρκεια, σε αντίθεση με τα σύγχρονα Α/Κ ανοικτού τύπου, ενώ η περιουσία του ήταν τοποθετημένη σε ξένα κρατικά ομόλογα.

Ένας από τους πρώτους διαχειριστές Α/Κ, ο Robert Fleming, δημιούργησε το 1873 το Scottish American Investment Trust, το οποίο επένδυε την περίοδο μετά τον εμφύλιο πόλεμο στην αμερικανική οικονομία, κυρίως μέσω ομολόγων που είχαν εκδοθεί από τις εταιρείες σιδηροδρόμων.

Τα Α/Κ προέκυψαν ως το αποτέλεσμα μιας σταδιακής διαδικασίας, κατά τη διάρκεια της οποίας οι έμποροι του 19ου αιώνα καθώς και οι διάφοροι μεσίτες της εποχής έμαθαν να διευρύνουν το πεδίο των προσφερόμενων επενδυτικών προϊόντων στο ευρύ επενδυτικό κοινό.

Ιστορικά, το πρώτο Α/Κ ανοικτού τύπου με τη σημερινή του μορφή ήταν το Massachusetts Investors Trust, το οποίο δημιουργήθηκε το 1924 στη Βοστόνη των Η.Π.Α. Ένα χρόνο μετά την ίδρυσή του, το ενεργητικό του αυξήθηκε από $ 50.000 σε $ 392.000 (μια αύξηση περίπου 684%), ενώ ο αριθμός των μεριδιούχων του συγκεκριμένου Α/Κ έφτασε τους 200.

Η χρηματιστηριακή κρίση του 1929 στις Η.Π.Α., από τη μια, οδήγησε σε σημαντική επιβράδυνση του ρυθμού ανάπτυξης υπαρχόντων συλλογικών επενδύσεων και κυρίως των εταιριών επενδύσεων χαρτοφυλακίου , αλλά από την άλλη, συνέβαλε στη λήψη σημαντικών θεσμικής φύσεως μέτρων για την αποτελεσματικότερη οργάνωση όλων των εμπλεκόμενων φορέων της χρηματιστηριακής αγοράς στις Η.Π.Α.

Πιο συγκεκριμένα, το 1933, το Αμερικανικό Κογκρέσο με συγκεκριμένη νομοθετική διάταξη (Securities Act) επέβαλε την επίσημη καταγραφή όλων των δημόσιων εγγραφών νέων μετοχών και των μεριδίων Α/Κ.

Εκτός των άλλων, απαιτείτο η αποστολή ενημερωτικού δελτίου των χαρακτηριστικών του Α/Κ σε όλους τους εν δυνάμει μεριδιούχους. Επιπρόσθετα, σύμφωνα με νόμο του 1934 που καθόριζε τη λειτουργία των χρηματιστηριακών αγορών (Securities Exchange Act), εξουσιοδοτήθηκε η Αμερικανική Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς (Securities and Exchange Commission) να επιβλέπει τη λειτουργία των αγορών αξιογράφων.

Η συγκεκριμένη νομοθετική διάταξη επέβαλε μεταξύ άλλων την επίσημη καταγραφή των χρηματιστών, καθώς και όλων των εμπλεκομένων στον θεσμό των Α/Κ από την Αμερικάνικη Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς.

Ωστόσο, η πιο σημαντική νομοθετική παρέμβαση στη λειτουργία των Α/Κ στις Η.Π.Α., αλλά και για την παγκόσμια αγορά Α/Κ, ήταν η νομοθετική διάταξη των επενδυτικών εταιρειών που πραγματοποιήθηκε το 1940 (Investment Company Act) με την οποία καθορίστηκε το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας των Α/Κ που με κάποιες τροποποιήσεις ισχύει μέχρι και σήμερα. Τα Α/Κ ανέλαβαν την υποχρέωση να τηρούν λεπτομερή αρχεία, να παρακολουθούν τα αξιόγραφα του χαρτοφυλακίου τους και να καταθέτουν εξαμηνιαίες εκθέσεις στην Αμερικάνικη Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς.

Με ανανεωμένη πια την εμπιστοσύνη στο χρηματιστήριο, ο θεσμός των Α/Κ άρχισε να ανθεί στις Η.Π.Α.. Στα τέλη της δεκαετίας του '60 υπήρχαν μόλις 270 Α/Κ στην αγορά, με συνολικό ενεργητικό που άγγιζε τα $ 48 δις. Το 1971 δημιουργήθηκε στις Η.Π.Α. το πρώτο Α/Κ Διαχείρισης Διαθεσίμων το οποίο επένδυε το μεγαλύτερο μέρος του ενεργητικού του σε βραχυπρόθεσμης διάρκειας χρεωστικούς τίτλους, όπως πιστοποιητικά καταθέσεων και έντοκα γραμμάτια του δημοσίου.

Η ραγδαία εξάπλωση του θεσμού των Α/Κ στις Η.Π.Α. οφείλεται βέβαια σε μεγάλο βαθμό στις εξελίξεις στο συνταξιοδοτικό σύστημα της χώρας, κυρίως με τη δημιουργία των ατομικών συνταξιοδοτικών λογαριασμών. Το 1974 δημιουργήθηκαν με σχετική νομοθετική πράξη οι Ατομικοί Συνταξιοδοτικοί Λογαριασμοί (IRAs) για εργαζόμενους που δεν καλύπτονται από τα προγράμματα συνταξιοδότησης των εργοδοτών, δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο νέους εν δυνάμει μεριδιούχους Α/Κ, ενώ το 1978 με τη νομοθετική διάταξη περί εισοδήματος (Revenue Act) επετράπη η δημιουργία των συνταξιοδοτικών προγραμμάτων 401 (k) καθώς και των απλοποιημένων συνταξιοδοτικών προγραμμάτων των εργαζομένων (SEPs).

Το 1976 δημιουργήθηκε από τον John Bogle το πρώτο δεικτοποιημένο Α/Κ (index fund), το οποίο ονομαζόταν First Index Investment Trust. Το συγκεκριμένο Α/Κ μετονομάστηκε σε Vanguard 500 Index Fund και επένδυε στις μετοχές που περιέχονται στο δείκτη S&P 500. Αξίζει να τονισθεί ότι το συγκεκριμένο Α/Κ το Νοέμβριο του 2000 κατέστη το μεγαλύτερο σε ενεργητικό Α/Κ του κόσμου συγκεντρώνοντας κεφάλαια που ξεπερνούσαν τα $ 100 δισ.

Το 1998 η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς των Η.Π.Α. ενέκρινε μια από τις πιο σημαντικές μεταρρυθμίσεις στο χώρο της δημοσιοποίησης επενδυτικών πληροφοριών στην ιστορία των Α/Κ των Η.Π.Α. Πιο συγκεκριμένα, καθιερώθηκε η χρήση του απλοποιημένου ενημερωτικού δελτίου καθώς και η πληρέστερη παρουσίαση των κινδύνων που αντιμετωπίζει το Α/Κ συμβάλλοντας με αυτό τον τρόπο στην αποτελεσματικότερη ενημέρωση των επενδυτών και στην αποφυγή παραπλανητικών ενεργειών.

Καταγραφή της παγκόσμιας αγοράς των Αμοιβαίων Κεφαλαίων κατά κατηγορία και γεωγραφική περιοχή

Οι διαχρονικές εξελίξεις σε παγκόσμιο επίπεδο παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον ιδιαίτερα μετά την χρηματοπιστωτική κρίση τόσο στις μεταβολές του ύψους των υπο διαχείριση κεφαλαίων, όσο και τη σχετική τους κατάταξη ανά κατηγορία και και ανά περιοχή.

Στο διάγραμμα 1, παρουσιάζεται η εξέλιξη του ενεργητικού της παγκόσμιας αγοράς Α/Κ παραδοσιακού τύπου καθώς και η πορεία του αριθμού των προσφερόμενων Α/Κ για τα τελευταία χρόνια.

Μία γρήγορη ματιά στους δύο πρώτους πίνακες οδηγεί σε δύο γενικά συμπεράσματα:

α) Από τα υπάρχοντα είδη Α/Κ σήμερα κυριαρχούν τα μετοχικά με ποσοστό 44% και ακολουθούν τα μικτά με 23%, τα ομολογιακά με 21 % και τα Α/Κ Χρηματαγοράς με 12%.

Η σταθερή πολιτική των Κεντρικών Τραπεζών παγκοσμίως να αυξήσουν την προσφερόμενη ποσότητα χρήματος ώστε να διατηρηθούν τόσο τα επιτόκια όσο και το κόστος του χρήματος χαμηλά και να αυξηθεί η ροπή των πολιτών προς τον κίνδυνο έχει κατευθύνει τις ροές των κεφαλαίων στις μετοχικές αξίες, με αποτέλεσμα τον υπερδιπλασιασμό των τιμών των μετοχών από τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 μέχρι σήμερα, τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική. Την ίδια στιγμή, περιορίστηκε το μέγεθος των πιο συντηρητικών μορφών επένδυσης όπως είναι τα ομολογιακά και τα Α/Κ Χρηματαγοράς.

β) Παρατηρώντας προσεκτικά το διάγραμμα 3 διαπιστώνουμε ότι οι διαχειριστές Αμοιβαίων Κεφαλαίων κατευθύνουν μέχρι στιγμής τα κεφάλαιά τους αλλά και τις νέες εισροές τους στις ανεπτυγμένες αγορές της Δύσης, με αποτέλεσμα να αυξάνουν οι τιμές των μετοχών στα Χρηματιστήρια αυτά, αγνοώντας τις τεράστιες ευκαιρίες που υπάρχουν στην Ασία.

Διάγραμμα 1. Το συνολικό Ενεργητικό των Παγκόσμιων Αμοιβαίων Κεφαλαίων Ανοιχτού Τύπου σε τρισεκατομμύρια USA δολάρια ανα τύπο Αμοιβαίου Κεφαλαίου

Διάγραμμα 2. Αριθμός Παγκόσμιων Αμοιβαίων Κεφαλαίων Ανοιχτού Τύπου ανά τύπο Αμοιβαίου Κεφαλαίου και ανά Γεωγραφική Περιοχή

Διάγραμμα 3. Το συνολικό Καθαρό Ενεργητικό των Παγκόσμιων Αμοιβαίων Κεφαλαίων Ανοιχτού Τύπου ανά Γεωγραφική Περιοχή

Στο διάγραμμα 4 παρουσιάζεται ένα ενδιαφέρον γράφημα που δείχνει το ποσοστό του πλούτου των νοικοκυριών που είναι τοποθετημένο στις τραπεζικές κατάθέσεις και στο συνάλλαγμα καθώς και το αντίστοιχο ποσοστό που είναι τοποθετημένο σε αμοιβαία κεφάλαια.

Στις ΗΠΑ, μόλις το 13% του πλούτου των ιδιωτών είναι στις τραπεζικές καταθέσεις/συνάλλαγμα ενώ στην Κίνα το ποσοστό αυτό φθάνει το 56% και στη Ρωσία το 62%.

Από την άλλη μεριά, τα Αμοιβαία Κεφάλαια στις ΗΠΑ αποτελούν το 23% του υπάρχοντος πλούτου ενώ στην Κίνα το ποσοστό αυτό είναι μόλις 1% και στη Ρωσία κάτω από το 0.5%.

Διάγραμμα 4. Πλούτος των νοικοκυριών που επενδύεται σε Καταθέσεις-Συνάλλαγμα και Α/Κ ανά Γεωγραφική Περιοχή

Πλεονεκτήματα αμοιβαίων κεφαλαίων

Όπως είδαμε τα αμοιβαία κεφάλαια αποτελούν αναπόσμαστο τμήμα των επενδύσεων εκατοντάδων εκατομμυρίων επενδυτών σε ολόκληρο τον κόσμο και θεωρείται ίσως ο σημαντικότερος επενδυτικός θεσμός. Μια σειρά από σημαντικά πλεονεκτήματα που προσφέρουν τα Α/Κ στο ευρύ επενδυτικό κοινό είναι η αιτία ύπαρξης αυτής της επιτυχημένης πορείας τους. Τα σημαντικότερα πλεονεκτήματα είναι τα εξής:

• διαρκής διαχείριση των χρημάτων των επενδυτών από επαγγελματίες

• περιορισμός του κινδύνου εξαιτίας της εγχώριας διαφοροποίησης των επενδύσεων

• επιπλέον περιορισμός του κινδύνου λόγω της παγκόσμιας διαφοροποίησης

• δυνατότητα παροχής διαχείρισης από επαγγελματίες με χαμηλό αρχικό κεφάλαιο

• άμεση ρευστότητα

• απλές διαδικασίες ελέγχου της πορείας της επένδυσης

• μεταβίβαση των χρημάτων από το ένα αμοιβαίο κεφάλαιο σε άλλο της ίδιας οικογένειας με ελάχιστη ή καθόλου προμήθεια

• δυνατότητα εναλλακτικών στρατηγικών για κάθε ηλικία (life cycle portfolios) επιτυγχάνοντας αποτελεσματική διαχρονική και διεθνική διαφοροποίηση του κινδύνου ακόμα και με λίγα χρήματα .

Το μοναδικό πλεονέκτημα των Α/Κ, της διασποράς του κινδύνου, περιορίζεται δραματικά όταν η επένδυση μας περιορίζεται αποκλειστικά σε μία μικρή χώρα όπως είναι η Ελλαδα, η οποία αποτελεί μόλις το 0.2% του παγκόσμιου ΑΕΠ.

Επιπλέον η στιγμή αγοράς (αυτό αφορά κυρίως τα Μετοχικά Αμοιβαία Κεφάλαια και δευτερευόντως τα μικτά) είναι καθοριστική για την επιτυχημένη ή μη έκβαση της απόδοσης της επενδύσεών μας.

Δυστυχώς στη χώρα μας ο θεσμός του Α/Κ «ανακαλύφθηκε» από τους επενδυτές κυρίως τους μήνες Απρίλιο με Σεπτέμβριο 1999, μία περίοδο συνεχούς αύξησης των τιμών των μετοχών του Χρηματιστηρίου των Αθηνών.

Η αντίθετη πορεία της ελληνικής αγοράς Α/Κ ως προς την παγκόσμια αγορά

Στο διάγραμμα 6 παρουσιάζεται η διαχρονική πορεία του καθαρού ενεργητικού των Αμοιβαίων τόσο στην παγκόσμια όσο και στην ελληνική αγορά. Εύκολα μπορεί να παρατηρήσει κάποιος την αντίθετη πορεία εξέλιξης των δύο αγορών.

Στα τέλη του 2000, το καθαρό ενεργητικό των Α/Κ παγκοσμίως έφθανε τα 11,87 τρισ. ενώ στην Ελλάδα ήταν 30,9 δισ.

Στα τέλη του 2017, το καθαρό ενεργητικό παγκοσμίως παρουσίασε μία εντυπωσιακή άνοδο, φθάνοντας τα 49 τρισ. δολάρια.

Από την άλλη μεριά και για πολλούς λόγους, η εγχώρια αγορά των αμοιβαίων κεφαλαίων συρρικνώθηκε κατά 75%, φθάνοντας μόλις τα 7 δισ. ευρώ.

Διάγραμμα 5

Συμπεράσματα

Ο θεσμός των Αμοιβαίων Κεφαλαίων με τα μοναδικά πλεονεκτήματα του αποτελεί πλέον ένα αναπόσπαστο κομμάτι του χαρτοφυλακίου των εκατοντάδων εκατομμυρίων επενδυτών μικρού και μεσαίου μεγέθους λόγω των μοναδικών πλεονεκτημάτων που προσφέρει σε αυτούς.

Σήμερα και μετά την εμπειρία της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης και της πολύχρονης εγχώριας μοναδικής σε ένταση ύφεση, ο θεσμός των Αμοιβαίων Κεφαλαίων είναι πιο επίκαιρος από ποτέ, αφού βρισκόμαστε σε ένα ευμετάβλητο παγκόσμιο περιβάλλον με πολλές οικονομικές, πολιτικές και γεωστρατηγικές ανακατατάξεις.

Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται στην κατάλληλη στιγμή αγοράς αμοιβαίων κεφαλαίων, ιδιαίτερα των μετοχικών, ένα χαρακτηριστικό που στη διεθνή βιβλιογραφία αναφέρεται ως ικανότητα συγχρονισμού με την πορεία των χρηματιστηριακών αγορών (market timing).

Για τους επενδυτές που επιθυμούν μετοχικούς τίτλους, η λύση είναι απλή: διαχρονική διασπορά του κινδύνου, τοποθετώντας ένα ποσό χρημάτων κάθε μήνα σε ένα διεθνικό μετοχικό Αμοιβαίο Κεφάλαιο.

Σε μια περίοδο που ο πληθυσμός και η τεχνολογία διαμορφώνουν τις μελλοντικές ανάγκες των πολιτών, αλλά και τον μελλοντικό πλούτο του πλανήτη, η θετική πορεία των χωρών της Ινδίας και της Κίνας πρέπει ληφθούν σοβαρά υπόψη. Σε μικροεπίπεδο, εταιρείες που δημιουργούν robots, χρησιμοποιούν τεχνητή νοημοσύνη (artificial intelligence) και εξερευνούν το διάστημα, θα προκαλέσουν σημαντικές αναταράξεις αλλά θα δημιουργήσουν ταυτόχρονα σημαντικές επενδυτικές ευκαιρίες και νέο πλούτο.

* Ο Νικόλαος Φίλιππας είναι Καθηγητής Χρηματοοικονομικής του Πανεπιστημίου του Πειραιώς, Πρόεδρος και Ιδρυτής του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού.