Πώς ανατρέπει τα δεδομένα στην ΕΕ το ολλανδικό δημοψήφισμα

Όταν ένα τζετ της Malaysia Airlines καταρρίφθηκε στην ανατολική Ουκρανία το 2014 σκοτώνοντας 196 Ολλανδούς πολίτες -σχεδόν σίγουρα από πύραυλο που εκτοξεύτηκε από φιλορώσους αυτονομιστές-, η τραγωδία σκλήρυνε την άποψη της Ολλανδίας και ολόκληρης της Ευρώπης για τη Μόσχα.

Και όμως, λιγότερο από δύο χρόνια μετά, οι Ολλανδοί ψηφοφόροι απέρριψαν την Τετάρτη μια συμφωνία για την ενοποίηση του Κιέβου με την ΕΕ, που πυροδότησε την ουκρανική κρίση, με ένα δημοψήφισμα που πρόσφερε στο Κρεμλίνο μια πολύτιμη συμβολική νίκη.

Το δημοψήφισμα ήταν μη δεσμευτικό και η συμμετοχή, στο 32%, ήταν μικρή. Αλλά ξεπέρασε το όριο συμμετοχής που απαιτείται για να καταστεί το δημοψήφισμα έγκυρο -και για να ασκήσει πίεση στην ολλανδική κυβέρνηση να το λάβει υπόψιν.

Αυτό θα μπορούσε να είναι δώρο για τον πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν στο γεωπολιτικό αγώνα του να υπονομεύσει την ενότητα της ΕΕ και να επαναβεβαιώσει την επιρροή της Ρωσίας στις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες. Η Μόσχα είχε πιέσει έντονα το Κίεβο να μην υπογράψει τη συμφωνία, οδηγώντας σε μια ανατροπή του φιλορώσου προέδρου Βίκτορ Γιανουκόβιτς μέσω διαμαρτυριών πριν από δύο χρόνια.

Ο κ. Πούτιν τότε αγωνίστηκε να αντιστρέψει ή να υπονομεύσει τη συμφωνία, αφού ο νέος φίλα προσκείμενος στη Δύση πρόεδρος, Πέτρο Ποροσένκο, την υπέγραψε το 2014.

Ακόμη κι αν επιβιώσει η συμφωνία με την ΕΕ για το ελεύθερο εμπόριο που αποτελεί τη ραχοκοκαλιά της ουκρανικής συμφωνίας, το ολλανδικό δημοψήφισμα θα μπορούσε να περιπλέξει τις ελπίδες του Κιέβου για περαιτέρω ενοποίηση με την ΕΕ, περιλαμβανομένης μιας πολυαναμενόμενης συμφωνίας για μετακίνηση χωρίς βίζα.

Η Μόσχα μετά βίας μπορούσε να κρύψει τη χαρά της. Ο πρωθυπουργός Ντμίτρι Μεντβέντεφ, υποστήριξε πως το δημοψήφισμα είναι «δείκτης της στάσης των Ευρωπαίων απέναντι στο ουκρανικό πολιτικό σύστημα». Ο Αλεξέι Πουσκόφ, επικεφαλής της ρωσικής κοινοβουλευτικής επιτροπής που είναι αρμόδια για ζητήματα εξωτερικής πολιτικής, το χαρακτήρισε «αυτοάμυνα των Ευρωπαίων ενάντια σε μια Ουκρανία που τους τρομάζει».

Το αποτέλεσμα υπονόησε επίσης πως ο συντηρητισμός, η καχυποψία απέναντι στις πολιτικές ηγεσίες και η απόρριψη της μετανάστευσης εξελίσσονται σε ισχυρές δυνάμεις, ακόμη και σε χώρες όπως η Ολλανδία, ένα ιδρυτικό μέλος της ΕΕ.

Αυτό θα μπορούσε να έχει επιπτώσεις στις εργασίες του μπλοκ, καθώς και στην περαιτέρω επέκτασή του στην ανατολική και νοτιοανατολική Ευρώπη, ιδιαίτερα στα εύθραυστα κράτη της πρώην Γιουγκοσλαβίας.

«Αν οι ευρωπαϊκές αποφάσεις γίνονται όλο και περισσότερο αντικείμενο εθνικών δημοψηφισμάτων, η ΕΕ τελικά δε θα είναι ικανή να δράσει», ανέφερε ο Jo Leinen, Γερμανός σοσιαλιστής, μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

Η Μαρίν Λεπέν, η ηγέτιδα του γαλλικού Εθνικού Μετώπου, χαρακτήρισε το δημοψήφισμα «ένα ακόμη βήμα προς την Ευρώπη των εθνών».

Το κατά πόσον η ολλανδική απόρριψη διαλύει τις ελπίδες της Ουκρανίας για ενοποίηση –πιθανώς πιέζοντας τη χώρα πίσω στην τροχιά της Ρωσίας- θα εξαρτηθεί εν μέρει από το πώς θα ανταποκριθούν η Χάγη και η ΕΕ.

Ο Ολλανδός πρωθυπουργός Μαρκ Ρούτε δεν υποσχέθηκε πως θα ακολουθήσει απόλυτα το αποτέλεσμα, αλλά ανέφερε ότι θα το εξετάσει για «εβδομάδες».

Αν και ο Ζαν Κλωντ Γιούνκερ, ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, είχε προειδοποιήσει για μια «κρίση στην ήπειρο» σε περίπτωση που το δημοψήφισμα δεν είχε την επιθυμητή έκβαση, διπλωμάτες στις Βρυξέλλες έψαχναν την Πέμπτη έναν τρόπο να το παρακάμψουν.

Πιθανή «μινιμαλιστική» επιλογή θα μπορούσε να ήταν η διαμόρφωση μιας ευρωπαϊκής πολιτικής δήλωσης που θα διευκρινίζει επίμαχα σημεία της συμφωνίας –καθιστώντας σαφές, για παράδειγμα, το γεγονός πως δεν τοποθετεί την Ουκρανία σε πορεία προς μια προσχώρηση στην ΕΕ.

Δυσκολότερες εναλλακτικές θα ήταν να μεταπλαστεί η συμφωνία με τρόπο ώστε να αναγνωριστούν οι ολλανδικές επιφυλάξεις. Ανώτατος Ευρωπαίος διπλωμάτης ανέφερε ότι αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει έναν διαχωρισμό των καθαρά εμπορικών στοιχείων –που θα αποφασιστούν σε ευρωπαϊκό επίπεδο- από τα πολιτικά στοιχεία που απαιτούν εθνική επικύρωση.

Ο πρόεδρος της Ουκρανίας, Πέτρο Ποροσένκο, αποκάλεσε την έκβαση του δημοψηφίσματος «επίθεση στην εξάπλωση των ευρωπαϊκών αξιών». Αλλά επέμεινε πως η Ουκρανία «δε θα απομακρυνθεί από την πορεία προς την ευρω-ολοκλήρωση».

Όμως, ο Vadim Karasiov, πολιτικός αναλυτής στο Κίεβο, τόνισε πως το αποτέλεσμα αποτέλεσε «σοκ για μεγάλο μέρος της πολιτικής ελίτ και των πολιτών». Πέραν του τιμήματος που είχε πληρώσει η Ουκρανία στην επιδίωξή της για ευρωπαϊκή ολοκλήρωση –από την προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσία μέχρι τους χιλιάδες θανάτους από τις συρράξεις στην ανατολική Ουκρανία- το δημοψήφισμα έδειξε πως «πολλοί στην Ευρώπη εξακολουθούν να μη βλέπουν την Ουκρανία ως μέρος της Ευρώπης».

«Ένα ευρωσκεπτικιστικό αίσθημα θα μπορούσε να αυξηθεί και στην Ουκρανία», πρόσθεσε.

Η αρχική αντίδραση πολλών Ουκρανών, ωστόσο, ήταν να κατηγορήσουν την ίδια τους την κυβέρνηση ότι απέτυχε να σημειώσει σημαντική πρόοδο στην αναχαίτιση της διαφθοράς και στην ισχυροποίηση του κράτους δικαίου, ώστε να αλλάξει τις ευρωπαϊκές αντιλήψεις για τη χώρα.

Ο κ. Ποροσένκο, ένας δισεκατομμυριούχος επιχειρηματίας, δέχεται πιέσεις έπειτα από τις αποκαλύψεις από τα Panama Papers πως είχε στήσει μια offshore εταιρία προκειμένου να μετακινήσει την επιχείρησή του ζαχαροπλαστικής στις Βρετανικές Παρθένες Νήσους. Ο πρόεδρος αρνήθηκε κάποια αδικοπραγία.

Ολλανδικές εφημερίδες έφεραν αυτή την εβδομάδα στα πρωτοσέλιδά τους φωτογραφίες του κ. Ποροσένκο μαζί με τον κ. Πούτιν, οι συναλλαγές των συνεργατών του οποίου επίσης αποκαλύφθηκαν από τη διαρροή. Στις δημοσκοπήσεις, όσοι ήταν αντίθετοι με τη συμφωνία επικαλέστηκαν την ουκρανική διαφθορά ως κύρια ανησυχία, περισσότερο από ανησυχίες σχετικά με την περαιτέρω εξάπλωση της ΕΕ.

Ο Mustafa Nayem, υποκινητής των πολιτικών διαμαρτυριών του 2013 στην Ουκρανία και τώρα βουλευτής θετικός προς τις μεταρρυθμίσεις, κατηγόρησε τον κ. Ποροσένκο.

«Αυτή είναι μια ετυμηγορία για έναν πρόεδρο που (...) τα τελευταία δύο χρόνια έχει συστηματικά και επίμονα επιλέξει το παρελθόν έναντι του μέλλοντος», τόνισε. Ο κ. Nayem πρόσθεσε πως ο κ. Ποροσένκο είχε επιλέξει να συνεργαστεί με τις ουκρανικές «ελίτ και τους ολιγάρχες, όχι την κοινωνία των πολιτών και την επόμενη γενιά».

© The Financial Times Limited 2016. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation