Wolf: Η φούσκα των δανεικών και το θαύμα που δεν... έρχεται

Οι τεράστιες εξάρσεις σε πιστώσεις, τις οποίες ακολουθούν κρίσεις και οι προσπάθειες διαχείρισης των επιπτώσεων, έχουν γίνει βασικό χαρακτηριστικό της παγκόσμιας οικονομίας. Σήμερα οι ΗΠΑ και η Βρετανία ίσως ξεφεύγουν από τις κρίσεις που τις έπληξαν πριν από επτά χρόνια. Όμως η ευρωζώνη είναι βυθισμένη στη στασιμότητα μετά την κρίση και η Κίνα βασανίζεται από τα χρέη που συσσωρεύθηκαν στην προσπάθειά της να ισοφαρίσει τις απώλειες από τα έσοδα που προκάλεσε στις εξαγωγές η κρίση το 2008.

Η παγκόσμια οικονομία μοιάζει ανίκανη να παραγάγει ανάπτυξη και επαρκή ζήτηση χωρίς να υπάρχει ένα μη βιώσιμο πιστωτικό ξέσπασμα σε κάποιο σημείο του πλανήτη. Λες και βρέθηκε ο κανόνας της διατήρησης του πιστωτικού «μπουμ». Αναλογιστείτε τα τελευταία 25 χρόνια:

Πιστωτική άνθηση στην Ιαπωνία που κατέρρευσε το 1990, πιστωτική έξαρση στις αναδυόμενες ασιατικές οικονομίες που μαράζωσε μετά το 1997, πιστωτική ακμή στις οικονομίες του βορείου Ατλαντικού που κατέρρευσε μετά το 2007 και τελικά στην Κίνα. Σε κάθε περίπτωση, εκδηλώθηκε μια θριαμβευτική νέα εποχή ευμάρειας, που κατέρρευσε και μετατράπηκε σε κρίση και στις ασθένειες που ακολουθούν την κρίση.

Οι συγγραφείς μιας εντυπωσιακής νέας έρευνας με τίτλο «Deleveraging: What Deleveraging?», δεν συμμερίζονται τις δυστοπικές μου θεωρίες. Καλώς ή κακώς, θεωρούν ότι αυτοί οι πιστωτικοί κύκλοι είναι ουσιώδεις για ανεξάρτητα γεγονότα. Πάντως η έκθεση είναι ανεκτίμητη. Παρουσιάζει ξεκάθαρα την περιορισμένη φύση της απομόχλευσης μετά την κρίση, τα βάσανα της ευρωζώνης και τις μεγάλες προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα η Κίνα.

Αν δούμε τον κόσμο συνολικά, αθροιστικά δεν έχει εκδηλωθεί απομόχλευση μετά το 2008. Το ίδιο ισχύει για τις υψηλού εισοδήματος οικονομίες, όταν αντιμετωπιστούν ως ενιαία ομάδα. Οι χρηματοπιστωτικοί κλάδοι έχουν κάνει την απομόχλευση, περιορίζοντας τα δανειακά χρέη, στις ΗΠΑ και στη Βρετανία, το ίδιο και τα νοικοκυριά στις ΗΠΑ και, σε λιγότερο βαθμό, στη Βρετανία.

Παράλληλα, το δημόσιο χρέος έχει αυξηθεί κατακόρυφα. Το ότι οι χρηματοπιστωτικές κρίσεις προκάλεσαν εκτινάξεις στα δημοσιονομικά ελλείμματα, ήταν ένα από τα πιο σημαντικά συμπεράσματα του «This Time is Different» των οικονομολόγων του Χάρβαρντ Kenneth Rogoff και Carmen Reinhart. Μετά την κρίση, ο συντελεστής του δημοσίου χρέους σε σχέση με το ΑΕΠ έχει εκτιναχθεί κατά 46 ποσοστιαίες μονάδες στη Βρετανία και 40 μονάδες στις ΗΠΑ, ενώ στην ευρωζώνη κατά 26 μονάδες. Ακόμη και στις ΗΠΑ, όπου έχει εκδηλωθεί ταχεία απομόχλευση στον ιδιωτικό τομέα, η συνολική απεξάρτηση από τα χρέη είναι μικρή. Αυτό δεν σημαίνει καταστροφή. Όταν ο ισολογισμός της κυβέρνησης είναι πιο εύρωστος από του ιδιωτικού τομέα, οφείλει να αναλάβει το βάρος.

Από το 2007, ο συντελεστής του δημοσίου χρέους, πλην του χρηματοπιστωτικού κλάδου, έχει εκτιναχθεί κατά 72 ποσοστιαίες μονάδες στην Κίνα, στο 220% του ΑΕΠ. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το μέγεθος δεν είναι υποφερτό. Η αύξηση του χρέους πρέπει να σταματήσει - και οι επιπτώσεις από αυτό θα είναι πολύ χειρότερες απ' όσο αναμένεται.

Οι πιστωτικοί κύκλοι έχουν σημασία γιατί πολύ συχνά αποδεικνύονται πολύ καταστροφικοί. Στην έκθεση οι πιθανές εκβάσεις μοιράζονται σε τρεις κατηγορίες: Στον τύπο 1 όπως στη Σουηδία στις αρχές της δεκαετίας 1990, όπου τα επίπεδα παραγωγής έπεσαν και ποτέ δεν επέστρεψαν στις προ της κρίσης τάσεις, αλλά τα ποσοστά ανάπτυξης ανέκαμψαν. Στον τύπο 2 όπως στην Ιαπωνία μετά το 1990, όπου δεν υπάρχει απόλυτη πτώση στην παραγωγή, αλλά οι δυνατότητες ανάπτυξης πέφτουν πολύ χαμηλότερα από τα ποσοστά προ της κρίσης. Τέλος στον τύπο 3, όπως η ευρωζώνη σήμερα και πιθανόν οι ΗΠΑ και η Βρετανία, όπου εκδηλώνεται τόσο μείωση της παραγωγής όσο και μόνιμη πτώση στις δυνατότητες ανάπτυξης.

Υπάρχουν αρκετοί πιθανοί λόγοι για τέτοια μόνιμη απώλεια στην παραγωγή και στην ανάπτυξη. Ένας είναι ότι η προ της κρίσης τάση δεν ήταν βιώσιμη. Ένας άλλος είναι η ζημιά στην εμπιστοσύνη, οπότε και στις επενδύσεις και στην καινοτομία, που προκαλεί η χρηματοπιστωτική κρίση. Από τους πιο σημαντικούς λόγους όμως είναι το βάρος που επικρέμαται. Όπως δείχνει η έρευνα, η απομόχλευση είναι δύσκολη. Η μαζική χρεοκοπία, όπως στη δεκαετία του 1930, είναι καταστροφική. Όμως η προσπάθεια εξόδου από τα χρέη είναι πιθανόν να παραγάγει έναν φαύλο κύκλο από τα μεγάλα χρέη στη χαμηλή ανάπτυξη και πίσω σε ακόμα μεγαλύτερα χρέη.

Σήμερα τα μακροπρόθεσμα επιτόκια είναι χαμηλά στις υψηλοεισοδηματικές οικονομίες. Στην ευρωζώνη αυτό οφείλεται κυρίως στην υπόσχεση του διοικητή της ΕΚΤ Mario Draghi, τον Ιούλιο του 2012, να κάνει ό,τι χρειαστεί.

Δυστυχώς, η ανάπτυξη στο ονομαστικό ΑΕΠ της ευρωζώνης είναι επίσης απογοητευτική: Ο πληθωρισμός είναι υπερβολικά χαμηλός και το πραγματικό ΑΕΠ αναπτύσσεται πολύ αργά, με τις αντιξοότητες της δημοσιονομικής λιτότητας και της βαθιάς ανεπάρκειας στην ιδιωτική ζήτηση.

Είναι απίστευτο, αλλά η ευρωζώνη δείχνει να περιμένει τον Γκοντό* της παγκόσμιας ζήτησης για να την ανεβάσει στην επιφάνεια της ανάπτυξης και της βιωσιμότητας του χρέους. Το πείραμα ίσως αποδώσει στις μικρές χώρες. Αλλά δεν θα αποδώσει σε όλες. Στην έκθεση αναφέρεται «ο δηλητηριώδης συνδυασμός... ανάμεσα στο υψηλό και στο όλο και υψηλότερο χρέος και στην επιβράδυνση της ανάπτυξης του ονομαστικού και πραγματικού ΑΕΠ».

Προστίθεται ότι στην ευρωπεριφέρεια η ανάστροφη πορεία του χρέους και της ανάπτυξης είναι σοβαρή. Ήταν αναμενόμενο. Οι οικονομίες σε κρίση τρέχουν ανάποδα. Οι στρατηγικές της ευρωζώνης αποκλείουν την απαραίτητη ανάπτυξη.

Η διαχείριση της δυσχέρειας μετά την κρίση απαιτεί έναν συνδυασμό από κατάλληλη αναγνώριση των ζημιών, ανακεφαλαιοποίηση του τραπεζικού κλάδου και στρατηγικές στήριξης της δημοσιονομικής και της νομισματικής πολιτικής (όπου είναι δυνατόν) για να διατηρηθεί η οικονομική ανάπτυξη. Ο στόχος θα έπρεπε να είναι να χρησιμοποιηθούν και οι δύο κόψεις του ψαλιδιού: η άμεση μείωση του χρέους και η ανακεφαλαιοποίηση από τη μια πλευρά και η δυνατή οικονομική ανάπτυξη από την άλλη. Οι ΗΠΑ έχουν πλησιάσει περισσότερο απ' όλους στην επιτυχία αυτού του συνδυασμού.

Αλλά το μεγαλύτερο μάθημα από αυτές τις κρίσεις δεν είναι να αφεθούν τα χρέη να ξεπεράσουν τη μακροπρόθεσμη παραγωγική δυνατότητα μιας οικονομίας, που θα τη στηρίξει εξαρχής. Η ελπίδα είναι να πετύχει αυτό το αποτέλεσμα, η στρατηγική μακροπρόθεσμης σωφροσύνης. Η ελπίδα δεν απαγορεύεται.

Αυτές οι πιστωτικές εκτινάξεις δεν προήλθαν από το πουθενά. Είναι το αποτέλεσμα των στρατηγικών που υιοθετήθηκαν για να διατηρηθεί η ζήτηση όταν έσκαγαν οι προηγούμενες φούσκες, σε άλλα σημεία του κόσμου συνήθως. Αυτό συνέβη στην Κίνα. Πρέπει να ξεφύγουμε από αυτό τον ζοφερό και προφανώς ατελείωτο κύκλο.

Αλλά για την ώρα, έχουμε κάνει φαουστική συμφωνία με τις πιστωτικές εκτινάξεις του ιδιωτικού τομέα. Είναι βέβαιο ότι μας περιμένουν κι άλλα προβλήματα στη συνέχεια.

*"Περιμένοντας τον Γκοντό": Γνωστό θεατρικό έργο του Σάμιουελ Μπέκετ, στο οποίο οι χαρακτήρες περιμένουν έναν άνθρωπο που δεν έρχεται ποτέ.

© The Financial Times Limited 2014. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation