Περίπου δώδεκα μήνες αφότου η οικονομική κρίση έφτασε στην κορυφή, ή στο ναδίρ -εξαρτάται πώς το βλέπει κανείς- τα καλύτερα νέα για την παγκόσμια οικονομία αφορούν στη βελτίωση των συνθηκών που επικρατούν στις αγορές σχετικά με τα θεμελιώδη μεγέθη. Συνολικά, είναι ξεκάθαρο ότι η κρίση εμπιστοσύνης στις χρηματοοικονομικές αγορές διευθετήθηκε.

Ο απτός φόβος που χτύπησε το σύστημα μετά την υπαγωγή της Lehman Brothers στις αρμόδιες διατάξεις του αμερικανικού πτωχευτικού κώδικα ("chapter 11") προκάλεσε κυνήγι ρευστότητας σε όλες τις χρηματοδοτικές αγορές. Κεντρισμένοι από τις απώλειες που προέκυψαν από τη χρεοκοπία της Lehman Brothers και την αβεβαιότητα όσον αφορά στην επόμενη εμφάνιση του κινδύνου, οι πιστωτές σε όλο το χρηματοδοτικό φάσμα, των αγορών repos, του δανεισμού, της διαχείρισης χαρτοφυλακίου αποτραβήχτηκαν από χρηματοοικονομικά projects κάθε είδους και ο μεγάλος πιστωτικός τροχός σταμάτησε να γυρνά.

Σήμερα, η κρίση στις αγορές έχει σε μεγάλο βαθμό μετριαστεί. Τα επιτόκια δανεισμού μεταξύ των χρηματοοικονομικών ιδρυμάτων, όπως αντανακλώνται στο διατραπεζικό επιτόκιο προσφοράς στο Λονδίνο (ή το Libor), τα οποία είχαν αναρριχηθεί στις 500 μονάδες βάσης για τα έντοκα γραμμάτια του Δημοσίου το φθινόπωρο του 2008, επέστρεψαν σε πιο νορμάλ επίπεδα των δέκα και είκοσι μονάδων βάσης. Τα χρηματοοικονομικά ιδρύματα στις ΗΠΑ αυξάνουν ξανά τον δανεισμό χωρίς εγγυήσεις από την Ομοσπονδιακή Ένωση Ασφάλειας Καταθέσεων. Οι αγορές δικαιογράφων επέστρεψαν σε περισσότερο κανονική λειτουργία, χωρίς ανάμιξη της ομοσπονδιακής τράπεζας. Οι υψηλότερου ρίσκου τοποθετήσεις σε όλο το μήκος του επενδυτικού φάσματος έδωσαν την απάντησή τους σε όρους αξίας, δίνοντας ταυτόχρονα ώθηση στις αποδόσεις για τους διαχειριστές επενδύσεων και ωθώντας αρκετά hedge funds για μία ακόμη φορά να ξεπεράσουν τα όρια που έχουν θέσει.

Εν συντομία, οι κυβερνητικές προσπάθειες στα τέλη του 2008 και στο πρώτο μισό του 2009 για εξάλειψη του φόβου και της αβεβαιότητας που διακατείχε τις αγορές και για δημιουργία περισσότερο σταθερού υποβάθρου στέφθηκαν με επιτυχία. Η μεταβλητότητα παραμένει, αλλά το πιθανότερο είναι ότι θα εξακολουθήσει να μειώνεται, καθώς ο καιρός περνά και η εμπιστοσύνη χτίζεται.

Η ευρύτερη οικονομία στις ανεπτυγμένες αγορές και ειδικά στις ΗΠΑ και στη Μ. Βρετανία είναι σε πολύ πιο προβληματική κατάσταση. Ο Αμερικανός καταναλωτής, ο οποίος εξακολουθεί να είναι ο μεγαλύτερος μεμονωμένος καταλύτης της παγκόσμιας οικονομίας -ορισμένοι οικονομολόγοι εκτιμούν ότι η οικονομία των ΗΠΑ εξακολουθεί να είναι τρεις φορές μεγαλύτερη από εκείνη της Κίνας- συνεχίζει να παλεύει κόντρα σε δυνατούς αντίθετους ανέμους. Η ανεργία στη χώρα πλησιάζει το 10% -ποσοστό που σε ορισμένες πολιτείες είναι ακόμη υψηλότερο- και η επιστροφή του ποσοστού σε χαμηλότερα επίπεδα φαίνεται τώρα περισσότερο δύσκολη από όσο σε οποιοδήποτε άλλο χρονικό σημείο από τη δεκαετία του 1970 και ένθεν.

Για να μειωθεί σημαντικά η ανεργία, το ΑΕΠ θα χρειαστεί να αυξάνεται συνεχώς με ρυθμούς μεγαλύτερους του 3%- προσδοκία που φαίνεται δύσκολο να επιτευχθεί στο συγκεκριμένο rebound.

Οι συντελεστές αποταμίευσης μπορεί να είναι υψηλότεροι - κάτι το οποίο είναι σημαντικό για τη μακροπρόθεσμη υγεία της αμερικανικής οικονομίας, αλλά βραχυπρόθεσμα αφαιρεί αγοραστική δύναμη. Η επίπτωση του επιβραδυνόμενου καταναλωτικού κλάδου των ΗΠΑ στις βασικές εξαγωγικές οικονομίες, όπως είναι η κινεζική, θα είναι πολύ σημαντικότερη από όσο περιμένουν πολλοί και το πρόβλημα της Κίνας θα είναι να βρει καταναλωτές για την παραγωγική ικανότητα την οποία έχει κατασκευάσει. Ίσως με τον καιρό οι καταναλωτές αυτοί να είναι οι ίδιοι οι Κινέζοι, αν και είναι δύσκολο να πείσεις τους ανθρώπους να μειώσουν τους συντελεστές αποταμίευσης όταν υπάρχουν ελάχιστα ή καθόλου δίκτυα κοινωνικής προστασίας.

Οπότε τι περιμένει την παγκόσμια οικονομία; Τρεις βασικές τάσεις θα επικρατήσουν στα επόμενα χρόνια: οι καταναλωτές, οι επιχειρήσεις και τελικά οι κυβερνήσεις θα συνεχίσουν να μειώνουν τη μόχλευση στις ανεπτυγμένες οικονομίες. Η φύση της επιχειρηματικής δραστηριότητας -συμπεριλαμβανομένης της παραγωγής πλούτου- θα εξακολουθήσει να είναι όλο και περισσότερο παγκοσμιοποιημένη. Οι εταιρίες παροχής χρηματοοικονομικών υπηρεσιών θα ανταποκριθούν στρατηγικά, επενδύοντας σε δυνατότητες διαχείρισης πλούτου, ενώ θα οικοδομούν την παρουσία τους σε Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, δηλαδή τις ταχέως αναπτυσσόμενες επονομαζόμενες BRIC.

Η πορεία προς το μηδέν

Πρώτον, η τάση για λιγότερη μόχλευση κατά μήκος των ανεπτυγμένων κοινωνιών θα συνεχιστεί. Μία από τις βασικές θετικές αλλαγές που προέκυψαν από την καταστροφική φύση της κρίσης είναι η στροφή προς μια περισσότερο συντηρητική προσέγγιση της μόχλευσης εκ μέρους αρκετών σε αυτές τις χώρες. Ξεκινώντας από την εποχή της δεύτερης θητείας του Ρόναλντ Ρέιγκαν ως Προέδρου των ΗΠΑ, οι συντελεστές αποταμίευσης για τους Αμερικανούς ξεκίνησαν να υποχωρούν από το εύρος του 8% - 10% (ως ποσοστό του προσωπικού διαθέσιμου εισοδήματος) σε πρακτικώς μηδενικά επίπεδα έως το 2000. Η μείωση των συντελεστών αποταμίευσης ακολούθησε μια απρόσκοπτη πορεία προς το μηδέν, καθώς οι Αμερικανοί προσπάθησαν να διατηρήσουν αμετάβλητο το επίπεδο διαβίωσής τους.

Τελικά, το τελευταίο σκέλος της μόχλευσης για τον Αμερικανό καταναλωτή ήταν το δικαίωμά του επί της κατοικίας του, μέσω του οποίου απέσπασε τεράστια κεφάλαια κατά την πρώτη δεκαετία αυτού του αιώνα. Ακόμα και σε μια ανεπτυγμένη κοινωνία, όπως αυτή των ΗΠΑ, οι μηδενικοί συντελεστές αποταμίευσης δεν είναι κάτι διατηρήσιμο και το κόστος αυτό θα μεταφερθεί τελικά σε κάποιο άλλο σημείο της κοινωνίας, καθώς οι άνθρωποι αποσύρονται χωρίς επαρκές εισόδημα ώστε να συντηρούνται, ή σε πολλές περιπτώσεις αντιμετωπίζουν προβλήματα αρκετό καιρό πριν από την απόσυρσή τους και στρέφονται στην κυβέρνηση για κάποιου είδους βοήθεια.

Οι πρωτεργάτες

Δεύτερον, η παγκοσμιοποίηση των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και η δημιουργία πλούτου θα επιταχυνθούν. Περίπου την εποχή όπου το τείχος του Βερολίνου έπεφτε, το 1990, υπήρχαν γύρω στο 1 δισεκατομμύριο άνθρωποι παγκοσμίως που μετείχαν σε κάποιου τύπου καπιταλιστικό σύστημα. Περίπου 20 χρόνια αργότερα, ο αριθμός αυτός είναι πιο κοντά στα 5 δισεκατομμύρια, με σημαντικό ποσοστό της αύξησης να οφείλεται στις παράλιες του Ειρηνικού χώρες.

Αυτό έχει και θα συνεχίσει να έχει τεράστια επίπτωση στις επιχειρήσεις και στον τρόπο λειτουργίας τους. Έως το έτος 2020 εκτιμάται ότι το ένα τρίτο των 500 μεγαλύτερων επιχειρήσεων του κόσμου θα προέρχεται από τις χώρες του BRIC, οι οποίες έχουν σχεδόν το μισό από τον παγκόσμιο πληθυσμό. Οι εταιρίες; Σε όλο τον κόσμο προσαρμόζουν τον τρόπο της δομής και της λειτουργίας τους προκειμένου να ωφεληθούν από τη δυσανάλογη ανάπτυξη που θα προκύψει στις BRIC και στις άλλες αναπτυσσόμενες αγορές. Ένα παράδειγμα είναι η Lenovo, η κινεζική κατασκευάστρια ηλεκτρονικών υπολογιστών που αγόρασε το τμήμα PC της IBM το 2005.

Σε λιγότερο από δύο χρόνια, η Lenovo εγκατέλειψε το σήμα της IBM ως μέρος των προσπαθειών της εταιρίας να δημιουργήσει μια πραγματικά διεθνή επιχείρηση. Το τμήμα έρευνας έχει τα κεντρικά του στο Bangalore στην Ινδία, ενώ τις ομάδες επανδρώνουν επαγγελματίες από όλο τον κόσμο ασχέτως από το πού βρίσκεται η τοποθεσία της συγκεκριμένης δραστηριότητας.

Νέοι ανταγωνιστές

Τέλος, οι εταιρίες χρηματοοικονομικών υπηρεσιών θα ανταποκριθούν στρατηγικά στον κύκλο της απομόχλευσης και της ταχύτερης ανάπτυξης στις βασικές αναπτυσσόμενες οικονομίες επενδύοντας στο wealth management και στη δημιουργία αυτού που ονομάζεται «παγκόσμιο αποτύπωμα». Οι καλύτερες πλατφόρμες wealth management που εκμεταλλεύονται την περισσότερο συντηρητική θέση των ιδιωτών στις ανεπτυγμένες αγορές θα επιβάλουν ένα ολοένα αυξανόμενο premium στην αγορά. Η συνέχεια των αποδόσεων του wealth management, ακόμα και στις περιόδους της κρίσης, θα ενισχυθεί από υψηλότερους συντελεστές αποταμίευσης σε μεγάλες αγορές. Μεγάλες χρηματοοικονομικές εταιρίες θα αναζητήσουν αυξημένη συνεισφορά του wealth management και νέοι ανταγωνιστές θα εισέλθουν στην αγορά.

Η τάση, η οποία ξεκίνησε το 1990, και αφορούσε στο χτίσιμο ευκαιριών σε άλλες μεγάλες αγορές εκτός των ΗΠΑ, θα επιταχυνθεί. Σημαντικές παγκόσμιες εταιρίες παροχής χρηματοοικονομικών υπηρεσιών κατά την πενταετία προ της κρίσης παρήγαν διαρκώς μεγαλύτερο ποσοστό των κερδών τους από δραστηριότητες που δεν βρίσκονται στον τόπο έδρας τους.

Ενώ η ανάπτυξη στην Ιαπωνία, στις ΗΠΑ και στη Δυτική Ευρώπη σχεδόν μηδενίστηκε, στις χώρες του BRIC επιτεύχθηκε ανάπτυξη της τάξης του 20%. Δεδομένων της χλιαρής ανάκαμψης στις ανεπτυγμένες αγορές και της ταχύτητας του rebound στις BRIC, η τάση αυτή θα ενισχυθεί την επόμενη δεκαετία.


Ο κ. Greg Flemming ήταν προηγουμένως πρόεδρος και γενικός διευθυντής στη Merrill Lynch και θα ενσωματωθεί στο προσωπικό της Morgan Stanley ως πρόεδρος του τμήματος Διαχείρισης επενδύσεων τον Φεβρουάριο.