Τα επιδόματα ανεργίας είναι το δίχτυ ασφαλείας γι' αυτούς που έχασαν τις δουλειές τους στην Ελλάδα, στην Ισπανία και στην Πορτογαλία - στις τρεις χώρες που εμφανίζουν τα υψηλότερα ποσοστά ανεργίας στην ευρωζώνη. Όμως, το σύστημα βρίσκεται υπό πίεση και η βιωσιμότητά του τίθεται εν αμφιβόλω, καθώς η Αθήνα, η Μαδρίτη και η Λισαβόνα έρχονται αντιμέτωπες με αυξανόμενες αιτήσεις για επιδόματα, εν μέσω μιας οικονομικής δραστηριότητας που ελαττώνεται και πιέσεων από την Ε.Ε. για περιορισμό των κρατικών δαπανών.

Τα επιδόματα ανεργίας αποτελούνται βασικά από δύο κύρια όργανα: την ασφάλιση της ανεργίας, που γενικά ωφελεί αυτούς που έχουν ήδη συνεισφέρει ένα ποσό στο σύστημα, και την οικονομική βοήθεια, που προσπαθεί να καταπολεμήσει τη φτώχεια και αφορά τους ανθρώπους που δεν δικαιούνται ασφάλιση ανεργίας.

Τα μέλη της Ε.Ε. έχουν τα δικά τους συστήματα για τα επιδόματα ανεργίας. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι εργαζόμενοι θα πρέπει να διεκδικούν επιδόματα ανεργίας στη χώρα όπου εργάστηκαν για τελευταία φορά. Τα συστήματα διαφέρουν σημαντικά στις διάφορες χώρες της Ε.Ε. σε όρους ποσοστών αναπλήρωσης (του ποσοστού του προηγούμενου μισθού που καλύπτεται από το σύστημα), διάρκειας και απαιτήσεων.


Η κατάσταση στην Ελλάδα, στην Ισπανία και στην Πορτογαλία

Οι δαπάνες για επιδόματα ανεργίας αυξήθηκαν στην Ελλάδα, στην Ισπανία και στην Πορτογαλία συνεπεία της κρίσης ανεργίας στην ευρωζώνη. Υπό την πίεση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για μείωση των ελλειμμάτων τους, η Αθήνα, η Μαδρίτη και η Λισαβόνα αναγκάστηκαν πρόσφατα να τροποποιήσουν τα συστήματά τους, αυξάνοντας τις προϋποθέσεις για την υποβολή αίτησης, μειώνοντας τη διάρκεια των επιδομάτων ή τροποποιώντας τα ποσά που καταβάλλονται κάθε μήνα.

Μετά τον τελευταίο γύρο περικοπών στις δαπάνες, τα επιδόματα ανεργίας στην Ελλάδα μειώθηκαν από τα 460 ευρώ μηνιαίως στα 360 ευρώ (ο κατώτατος μισθός στην Ελλάδα είναι 683 ευρώ μηνιαίως), με προσαύξηση 10% για κάθε ανήλικο τέκνο. Τα επιδόματα καταβάλλονται για μέγιστο χρονικό διάστημα 12 μηνών, ενώ οι προϋποθέσεις αυξάνονται για όσους υποβάλλουν αίτηση για επίδομα ανεργίας για δεύτερη φορά ή περισσότερο.

Στην Ισπανία, τα επιδόματα διαφοροποιούνται σε πολύ μεγάλο βαθμό: αν και κάποιος χωρίς παιδιά μπορεί να λάβει επίδομα από 497 έως 1.087 ευρώ μηνιαίως, κάποιος με δύο ή περισσότερα τέκνα μπορεί να λάβει από 664 έως 1.397 ευρώ μηνιαίως. Ο κατώτατος μισθός στην Ισπανία τώρα είναι στα 752 ευρώ μηνιαίως. Επίσης, οι άνεργοι λαμβάνουν σε γενικές γραμμές το 70% του προηγούμενου μισθού τους (με πλαφόν) κατά τους πρώτους έξι μήνες, όμως τα επιδόματα μειώνονται στο 50% μετά τους έξι μήνες. Το τρέχον σύστημα είναι αποτέλεσμα της μεταρρύθμισης που εφαρμόστηκε από την ισπανική κυβέρνηση στις αρχές του 2013, αφού αρχικώς τα επιδόματα μειώνονταν στο 60% του μισθού μετά το πέρας του πρώτου εξαμήνου.

Στην Πορτογαλία, η κυβέρνηση ενέκρινε μεταρρύθμιση τον Απρίλιο του 2012 που αύξανε την ελάχιστη περίοδο κάλυψης στους εννέα μήνες από πέντε μήνες προηγουμένως, μείωνε όμως τη μέγιστη περίοδο κάλυψης στου 26 μήνες από 38 προηγουμένως. Τα επιδόματα αντιστοιχούν στο 65% του μέσου ημερομισθίου του προηγούμενου έτους, όμως πρέπει να ανέρχονται στα 419 - 1.048 ευρώ, με βάση το κρατικό σημείο αναφοράς. Αυτό έχει επίσης αλλάξει με τη μεταρρύθμιση του 2012, καθώς το προηγούμενο σύστημα επέτρεπε την καταβολή έως και 1.257 ευρώ.

Με διαφορετικούς τρόπους, η Ελλάδα, η Ισπανία και η Πορτογαλία προσφέρουν επίσης βοήθεια σε αυτούς που δεν πληρούν τα κριτήρια για την ασφάλιση της ανεργίας. Ωστόσο, οι πληρωμές στο πλαίσιο των προγραμμάτων αυτών είναι συχνά χαμηλότερες από αυτές των παραδοσιακών επιδομάτων ανεργίας.


Οι περιορισμοί στο δίχτυ ασφαλείας των επιδομάτων ανεργίας

Τα επιδόματα ανεργίας είναι ένα από τα δίχτυα ασφαλείας που είναι διαθέσιμα για αυτούς που επηρεάζονται από την οικονομική κρίση στην Ελλάδα, στην Ισπανία και στην Πορτογαλία. Αυτό το σύστημα -καθώς και τα άλλα κοινωνικά επιδόματα όπως οι συντάξεις και οι αυξημένες εισροές εμβασμάτων από μέλη των οικογενειών που βρίσκονται στο εξωτερικό, καθώς και η βοήθεια από μέλη της οικογένειας που βρίσκονται στην ίδια χώρα και, σε κάποιον βαθμό, οι ανεπίσημες οικονομικές δραστηριότητες- αντισταθμίζει κάπως την κοινωνική πτυχή της ευρωπαϊκής οικονομικής κρίσης. Ωστόσο, αυτά τα δίχτυα ασφαλείας είναι περιορισμένα.

Λόγω της διάβρωσης που προκαλεί η κρίση, η μακροχρόνια ανεργία (τα άτομα που μένουν χωρίς εργασία για περισσότερο από έναν χρόνο) αυξάνεται στην περιφέρεια της Ε.Ε. και επηρεάζει τώρα σχεδόν το ήμισυ του άνεργου πληθυσμού στην Ελλάδα, στην Ισπανία και στην Πορτογαλία. Αυτό σημαίνει πως πολλοί άνθρωποι πιθανότατα θα χάσουν τα επιδόματα ανεργίας τους προτού βρουν νέα δουλειά.

Η κάλυψη του συστήματος είναι ένα επιπλέον ζήτημα, διότι μόνο το ήμισυ των ανέργων στην Πορτογαλία και τα δύο τρίτα των ανέργων στην Ισπανία λαμβάνουν επιδόματα. Σύμφωνα με τη Manpower Employment Organization της Ελλάδας, μόνο τρεις στους δέκα ανέργους στην Ελλάδα λαμβάνουν κρατικές επιδοτήσεις.

Η αυξανόμενη ανεργία οδηγεί επίσης σε συρρικνούμενη φορολογική βάση στις χώρες αυτές, δίνοντας στις κεντρικές κυβερνήσεις λιγότερους οικονομικούς πόρους για να στηρίξουν το όλο και ακριβότερο σύστημα των επιδομάτων ανεργίας. Σύμφωνα με την ευρωπαϊκή στατιστική υπηρεσία Eurostat, οι δαπάνες για επιδόματα ανεργίας αυξήθηκαν από το 2% στο 3,5% του ΑΕΠ στην Ισπανία από το 2007 μέχρι το 2010. Κατά την ίδια περίοδο, οι δαπάνες για επιδόματα ανεργίας αυξήθηκαν από το 1% στο 1,7% του ΑΕΠ στην Ελλάδα και από το 1,1% στο 1,4% του ΑΕΠ στην Πορτογαλία.

Από το 2007, η Ισπανία, η Ελλάδα και η Πορτογαλία έχουν σχεδόν διπλασιάσει τις δαπάνες τους για την ανεργία. Άλλες χώρες της ευρωζώνης έχουν επίσης αυξήσει τις δαπάνες τους για τα επιδόματα ανεργίας -η Γερμανία και η Γαλλία πρόσθεσαν περίπου 100 ευρώ ανά κάτοικο την ίδια περίοδο-, όμως η Ελλάδα, η Ισπανία και η Πορτογαλία έπρεπε να το κάνουν αυτό σε μια περίοδο όπου οι οικονομίες τους συρρικνώνονταν δραματικά. Επιπλέον, η Αθήνα και η Λισαβόνα βρίσκονται υπό αυστηρό έλεγχο σε ό,τι αφορά τους προϋπολογισμούς τους, στο πλαίσιο των όρων που έχουν υπογράψει για τη διάσωσή τους από την Ε.Ε. και το ΔΝΤ, ενώ η Μαδρίτη έχει επίσης αναγκαστεί να μειώσει τις δαπάνες στο πλαίσιο των όρων της διάσωσης των τραπεζών της.

Αυτό δημιουργεί στην Αθήνα, στη Μαδρίτη και στν Λισαβόνα το δίλημμα της εφαρμογής περαιτέρω περικοπών στην ασφάλιση της ανεργίας και ενδεχομένως πρόκλησης μεγαλύτερης κοινωνικής αναταραχής, ή της διατήρησής της στα τρέχοντα επίπεδα και της αποτυχίας επίτευξης των ευρωπαϊκών στόχων για το έλλειμμα. Με την ανεργία να προβλέπεται ότι θα παραμείνει πάνω από τα προ κρίσης επίπεδα μεσοπρόθεσμα, η βιωσιμότητα της ασφάλισης της ανεργίας θα παραμείνει βασικό ζήτημα για την περιφέρεια της ευρωζώνης.