(*) O Stephen Majors είναι συντάκτης του Eurasian Group. Το άρθρο του αυτό δημοσιεύεται στην ιστοσελίδα του Foreign Policy.


Η παγκόσμια κοινότητα έχει στραμμένη την προσοχή της στις προσπάθειες της ΕΕ να εφαρμόσει την δημοσιονομική ένωση που απαιτεί τώρα η νομισματική ένωση, όμως οι φιλόδοξοι ευρωκράτες σιωπηρά προωθούν μια ακόμα πιο θεμελιώδη αλλαγή για το μπλοκ: μια πραγματικά κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφαλείας.

Αυτό το «ευγενές» όνειρο εξακολουθεί να αποτελεί μια απίθανη προοπτική, όμως η επώδυνη διαδικασία της δημιουργίας θεσμών στην Ευρώπη, ως αντίδραση στην συνεχιζόμενη κρίση χρέους, «διαβρώνει» κάποια εμπόδια που κάποτε ήταν αμετακίνητα.

Οι προσπάθειες των Βρυξελλών να εφαρμόσουν την Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφαλείας (CFSP) και την Κοινή Πολιτική Ασφαλείας και Άμυνας (CSDP), συνδέονται στενά με τις προσπάθειες για επίτευξη δημοσιονομικής και τραπεζικής ένωσης. Η δημοσιονομική ένωση που λίγοι πίστευαν ότι είναι πιθανή μόλις πριν από λίγα χρόνια, πλέον μοιάζει να είναι ο μόνος τρόπος για να σωθεί το ευρώ, αν και μπορεί να χρειαστούν χρόνια για την υλοποίησή της. Η εκχώρηση εθνικής κυριαρχίας που θα απαιτηθεί από τα κράτη μέλη για να γίνει αυτό, παρέχει την πιθανή βάση για μια συλλογική πολιτική ασφάλειας.

Το παγκόσμιο πολιτικό και οικονομικό κλίμα επίσης βοηθά ώστε να ενθαρρυνθούν σκέψεις για μια κοινή εξωτερική πολιτική. Οι ευρωπαϊκές χώρες βρίσκονται κοντά στο να μετατραπούν σε λήπτες αντί για δημιουργούς ασφάλειας. Οι ευρωπαίοι αξιωματούχοι –που ίσως εξεπλάγησαν από την ευθύτητα του πρώην αμερικανού υπουργού Άμυνας Robert Gates όταν αυτός δήλωσε ότι οι ευρωπαϊκές χώρες δεν κάνουν αυτά που τους αναλογούν στο ΝΑΤΟ – παραδέχονται τα στοιχεία αυτά.

Το θέμα, εν μέρει καθοδηγείται από την οικονομική στασιμότητα. Οι ευρωπαϊκές χώρες είχαν ξεκινήσει να μειώνουν τις αμυντικές δαπάνες τους πριν από την κρίση χρέους, κάτι που απλώς έχει αυξήσει τις οικονομικές προκλήσεις. Και η τάση αυτή αναμένεται να συνεχιστεί. Μέχρι το 2050, σύμφωνα με προβλέψεις οικονομολόγων της HSBC, η Ευρώπη θα έχει μόνο πέντε οικονομίες στις 20 ισχυρότερες του κόσμου, έναντι των οκτώ σήμερα, κάτι που δείχνει εμφανώς την μείωση της εξέχουσας θέσης των μεμονωμένων ευρωπαϊκών χωρών.

Η συλλογική ασφάλεια θα είναι ένας λογικός τρόπος αντιμετώπισης των ανησυχιών αυτών, εάν (και αυτό είναι ένα μεγάλο «αν») τα πολιτικά ζητήματα μπορούν να επιλυθούν. Η ΕΕ θα μπορούσε να αποτελέσει μια σημαντική δύναμη, καθώς έχει περισσότερους από 500 εκατ. κατοίκους (πολύ περισσότερους απ’ ότι οι ΗΠΑ, αλλά λιγότερους από την Κίνα ή την Ινδία).

Το εξελισσόμενο γεωπολιτικό περιβάλλον παρέχει άλλη μια αφορμή για συλλογική ευρωπαϊκή ασφάλεια. Οι ΗΠΑ επαναπροσανατολίζουν την προσέγγισή τους στο θέμα της ασφάλειας, στρεφόμενες πλέον στην Ασία ως απάντηση στην άνοδο της Κίνας, και η Ευρώπη αισθάνεται λιγότερο ασφαλής και λιγότερο ευνοημένη από τις ΗΠΑ. Η βαλκανική κρίση της δεκαετίας του 1990 κινητοποίησε την ώθηση προς μια συλλογική εξωτερική πολιτική και οι ευρωπαίοι ηγέτες δεν θέλουν να βρεθούν και πάλι αδύναμοι να ανταποκριθούν σε ανάγκες ζωτικής σημασίας για την ασφάλεια.

Η διαμάχη στην Ευρώπη περιστρέφεται πλέον γύρω από το αν τα κράτη-μέλη της ΕΕ θα συγκεντρωθούν γύρω από την CSDP, ή αν το ΝΑΤΟ θα διατηρήσει τον πρώτο λόγο στα ζητήματα ασφαλείας της ηπείρου. Είναι δύσκολο να φανταστούμε πως το ΝΑΤΟ θα μπορούσε να συνυπάρξει με ένα ισχυρό συλλογικό όργανο ασφαλείας της ΕΕ, εάν αυτό υλοποιηθεί. Όμως, όπως έδειξαν τα σχόλια του Gates, το ΝΑΤΟ ήδη αρχίζει να «ξεφτίζει».

Η ΕΕ βρίσκεται στη διαδικασία εφαρμογής μιας κεντρικής εξωτερικής πολιτικής, αν και με την προσοχή να επικεντρώνεται σε μια «ήπια» δύναμη που θα αποφεύγει τις πιο ακανθώδεις ανησυχίες αναφορικά με την εθνική κυριαρχία. Η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης (το ευρωπαϊκό αντίστοιχο του αμερικανικού state department) ήδη διαθέτει αντιπροσωπείες σε 130 χώρες. Η CFSP προς το παρόν εκτελεί περισσότερες από 20 αποστολές στο εξωτερικό –από την αποστολή για την καταπολέμηση της πειρατείας στο Αφρικανικό Κέρας μέχρι την εκπαίδευση των αστυνομικών δυνάμεων στο Αφγανιστάν. Η Catherine Ashton, η ύπατη αρμοστής της ΕΕ για θέματα εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας, έχει σημαντικό ρόλο σε πολλές διεθνείς διαπραγματεύσεις, από τη Συρία μέχρι τις διαπραγματεύσεις για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Η ΕΕ έχει επίσης επιβάλει κυρώσεις κατά του Ιράν για το πυρηνικό του πρόγραμμα, ενώ εξετάζει εάν θα επιβάλει και επιπρόσθετες ποινές.

Όμως πολλά κράτη μέλη τηρούν και τις δικές τους αποστολές, παράλληλα με αυτές της ΕΕ, και έτσι «αφθονούν» οι «μάχες» για την δικαιοδοσία. Και βεβαίως, η αποστολή ευρωπαίων στρατιωτών σε πεδία μάχης υπό ευρωπαϊκή σημαία απέχει πάρα πολλά χρόνια ακόμα.

Πέραν των εξωτερικών δυνάμεων που στηρίζουν τη λογική της CSDP, οι εσωτερικές πολιτικές στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν και κάποια πλεονεκτήματα. Η Γερμανία, ως η οικονομική δύναμη της ηπείρου, είναι πρόθυμη να διαθέσει πόρους υπέρ των προβληματικών οικονομιών της ΕΕ μόνο αφού οι χώρες αυτές συμφωνήσουν να παραχωρήσουν την εθνική κυριαρχία τους σε οικονομικά ζητήματα.

Και δεδομένης της μοναδικής της ιστορίας στην Ευρώπη, η ίδια η Γερμανία είναι πρόθυμη να παραχωρήσει εθνική κυριαρχία σε θέματα ασφαλείας –μάλιστα είναι πρόθυμη να προχωρήσει σε επιχειρήσεις στο εξωτερικό μόνο στο πλαίσιο συλλογικής λήψης αποφάσεων στην ΕΕ. Η Γαλλία και η Βρετανία, αντιθέτως, θα έφερναν τις μεγαλύτερες αντιρρήσεις στην ενοποίηση της εξωτερικής πολιτικής. Αξιοσημείωτο είναι, όμως, ότι αυτές οι δυο ευρωπαϊκές δυνάμεις έχουν ήδη ξεκινήσει να συνεργάζονται μεταξύ τους σε στρατιωτικά ζητήματα.

Μια πραγματικά ενοποιημένη ευρωπαϊκή πολιτική ασφαλείας είναι πιθανώς το μεγαλύτερο πολιτικό πείραμα όλων. Όμως, αποτελεί δείκτη μέτρησης της ευρωπαϊκής εξέλιξης τα τελευταία χρόνια το γεγονός ότι αυτό που κάποτε φάνταζε ως ένα ουτοπικό όνειρο για την ΕΕ, πλέον ακούγεται σχεδόν επιτεύξιμο.